معادله پیچیده نفتی ایران در قبال چین

مهرنوش حیدری

 بررسی آمارها و گزارش‌های گزارش اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد صادرات نفت ایران به چین به عنوان بزرگترین خریدار طلای سیاه ایران در 7 ماهه سال 2021 بیش از 90 درصد کاهش یافته است.

سهم ایران از درآمدهای نفتی حاصل از صادرات  220 هزار بشکه نفت به چین حدود 11 میلیون دلار بوده که نشان‌دهنده کاهش چشمگیر صادرات به این کشور است و با توجه به این اعداد و ارقام می‌توان گفت طلای سیاه ایران بازار عظیم چین را از دست داده و نفت کشورهای عربستان، عمان، عراق و امارات جایگزین نفت ایران در چین شده‌ است و این کشور نیاز ماهانه به 41 میلیون بشکه نفت را از سایر بازارهای نفتی تامین کرده و سهم کیک ایران از این بازار بسیار ناچیز شده است.

این در حالی است که عربستان، عمان، عراق، کویت و امارات در 7 ماه گذشته صادرات نفت خود را به چین افزایش داده‌اند و به این ترتیب نفت ایران جایگاه خود را در بازار بزرگترین شریک تجاری‌اش از دست داده است. کاهش صادرات نفت ایران به چین زیر سایه تحریم آمریکا رخ داده، این در حالی است که هنوز در محاسبات دولتمردان ایرانی، تکیه بر چین برای دور زدن تحریم‌ها جایگاهی ویژه دارد.  

در هفته‌های گذشته و با عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای و همچنین برگزاری دیدار‌ها و نشست‌های مختلف با همسایگان آسیایی و منطقه‌ای تاحدودی رویه سیاست‌ خارجی دولت سیزدهم مشخص شده است.

پس از برگزاری این دیدارها و فرستادن سیگنال‌های مثبت از سوی مسئولان ایرانی، دو شرکت بزرگ چینی به نام سی.ان.پی.سی و ساینوپک خواستار توسعه روابط نفتی با ایران شده و پیشنهادهای خود در زمینه سرمایه‌گذاری در میادین نفتی ایران را به جواد اوجی، وزیر نفت ارائه داده‌اند.

در دیدار جواد اوجی، وزیر نفت با ژونگ گویدونگ، رئیس دفتر سینوپک در تهران بر آمادگی دولت سیزدهم نسبت به همکاری همه‌جانبه با شرکت‌های چینی برای توسعه پروژه‌های صنعت نفت در بخش بالادست و پایین‌دست تاکید شد.

اوجی با تأکید بر نگاه دولت سیزدهم به چین به‌عنوان کشور دوست و همسو تصریح کرد: «برنامه‌ریزی کردیم ظرف چهار تا هشت سال آینده 145 میلیارد دلار در توسعه بخش بالادست و پایین‌دست صنعت نفت سرمایه‌گذاری شود، از این رو از حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در صنعت نفت استقبال می‌کنیم.»

لزوم همکاری با چین در صنعت نفت

یک تحلیلگر بازار انرژی درباره احتمال سرمایه‌گذاری چینی‌ها در صنعت نفت ایران به خبرنگار روزنامه «توسعه ایرانی» گفت: طرح این سئوال که آیا می‌شود به چین اعتماد کرد یا خیر اشتباه است، چون چین مانند هر کشور دیگری منافع ملی خود را در نظر دارد و اشتباهات سیاسی ما باعث می‌شود که از یک سو شاهد کاهش صادرات نفت به چین باشیم و از سوی دیگر روی سرمایه‌گذاری آنها حساب باز کنیم. این اتفاق ریشه در تصمیمات جزیره‌ای و غیر همسو دارد و ما به جای اینکه به رفتار قدرت خارجی توجه کنیم باید سیاستگذاری خودمان را اصلاح کنیم.

محمدعلی صادقی در توضیح این مطلب افزود: چین کشوری توسعه یافته است و در ردیف کشورهای صنعتی باید از آن نام برد؛ به عبارت دیگر چین همانند چند دهه قبل نیست که به سایر کشورها وابستگی داشته باشد بلکه اکنون این کشور توانسته مولد بسیاری از مسائل فنی و سرمایه‌ای باشد.

وی ادامه داد: ایران نیز به نوعی از خدمات چین در کنار خدمات شرکت‌‌های صنعتی نفتی استفاده کرده ‌است و این ‌گونه نیست که از چین به عنوان آلترناتیو بی‌هویت استفاده کنیم.

وی ادامه داد: باید بپذیریم که چین تبدیل به یک قطب صنعتی شده است و در زمینه نفت نیز این کشور حدود 6 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و از امکانات کشورهای صنعتی جهان و همچنین امکانات خود به عنوان نوآوری استفاده کرده و در حال بهره‌برداری از نفت است. در کنار برخی بخش‌ها ما می‌توانیم از چین استفاده کنیم؛ شاید در برخی موارد و تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته نتوان با چین همکاری کرد اما در کلیت صنعت نفت همکاری با چین به صورت 50-50 برای کشور ما مفید است.

چرایی کاهش صادرات نفت به چین

این کارشناس بازار نفت درباره کاهش چشمگیر و 90درصدی واردات نفت چین از ایران و تاثیر تحریم‌ها بر این مساله بیان کرد: اشکال را نباید در چین جستجو کرد بلکه اشکال اصلی در مدیریت بازار از سوی ایران است. از کشورهای صنعتی مانند آلمان، اتریش، فرانسه و ... کالا وارد می‌شود در حالی که این کشورها از پول و سرمایه ایران استفاده می‌کنند و در قبال خرید این کالاها تاکنون نفت فروخته نشده است در حالی اگر آلمان 2 میلیارد دلار کالا به ایران می‌فروشد باید در مقابل 2 میلیارد دلار نفت نیز خریداری کند. در این صورت این کشورها نسبت به خرید نفت اجبار خواهند داشت زیرا ادامه فعالیت‌های تولیدی آنها در گرو خرید نفت و تبادل کالا به بازار ایران امکان‌پذیر خواهد بود. این شرایط نشان‌دهنده مدیریت و کار به شکل جزیره‌ای است و متاسفانه با خرید کالا از سایر کشورها در اصل به کارگران آن کشورها کمک می‌کنیم و در مقابل کمکی به کارگران و صنایع تولیدی ایران نمی‌شود.

کارشناس بازار نفت در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: متاسفانه هم دشمن خارجی داریم و هم جاهل داخلی به طوری‌که جاهلان داخلی در طول 8 سال گذشته آنچنان بر طبل برجام کوبیدند تا برجام از حیض انتفاع خارج شد؛ این افراد هیچ ملاحظه سیاسی و منفعتی برای منافع ملی نداشتند و آثار منفی شانتاژها بر اقتصاد، روابط سیاسی، روابط بین‌المللی تاثیرگذار شد

وی عنوان کرد: نقش چین در خرید نفت از ایران جزئی است و در مقابل نقش و تاثیر مدیریت در صادرات و واردات با این کشور بسیار مهم است تا بتوان از این تجارت سود برد. بنابراین تشخیص و برنامه‌ریزی برای زمان بحران در تجارت بسیار اهمیت دارد.

وی تاکید کرد: مدیریت غلط نتوانسته بحران را تشخیص دهد در نتیجه آمار صادرات نفت به چین تا حدود بسیار زیادی کاهش یافته است. بنابراین با مدیریت صحیح و ارزیابی درست می‌شود تا در زمان مناسب با ملاحظات در بازار نسبت به خرید و فروش اقدام کرد.

صادقی گفت: در بازار نفت آمریکا، نفت خام و فرآورده‌های نفتی به صورت استراتژیک ذخیره می‌شود و هر زمان که قیمت‌ها روند صعودی می‌یابد نسبت به استفاده از این ذخایر اقدام کرده و پس از نزولی شدن قیمت‌ها باردیگر ذخایر استراتژیک را تقویت می‌کنند و با این ابزار، کنترل بازار را در اختیار دارند.

نفت‌خام امروز به مثابه یک ابزار سیاسی نیست

وی درباره آینده بازار نفت جهانی درصورت لغو تحریم‌های نفتی علیه ایران بیان کرد: بازار جهانی شرایط طبیعی خود را طی می‌کند و نفت خام امروز همانند دهه 60 و به مثابه یک ابزار سیاسی نیست؛ حتی تحریم‌های شدید علیه نفت ایران نتوانست فشار حداکثری بر بازار وارد کند البته شاهد یک‌سری مشکلات در ایران بودیم اما طبق آمار، تحریم نتوانست از فروش نفت خام به صورت کامل جلوگیری کند.  

وی تصریح کرد: متاسفانه هم دشمن خارجی داریم و هم جاهل داخلی به طوری‌که جاهلان داخلی در طول 8 سال گذشته آنچنان بر طبل برجام کوبیدند تا برجام از حیض انتفاع خارج شد و هیچ ملاحظه سیاسی و منفعتی برای منافع ملی نداشتند و آثار منفی شانتاژها بر اقتصاد، روابط سیاسی، روابط بین‌المللی تاثیرگذار شد.

صادقی افزود: هر زمانی که عقلانیت وارد قضایا می‌شود باید به دید مثبت به آن نگریست و از آن بهره‌برداری کرد. اگر برجام پذیرفته شود و مواردی که دولت سایه و تحمیل‌کننده شرایط ایجاد کرده بود؛ برداشته شود می‌توان نسبت به اعمال برنامه‌های راهگشای آتی امیدوار بود در غیر این صورت اگر شرایطی که دولت سایه بر دولت قبل تحمیل کرده بود ادامه یابد شاهد اثرگذاری آنها در شرایط سیاسی، منطقه‌ای، اجتماعی و همچنین مسائل داخلی خواهیم بود و حتم بدانید ادامه این وضعیت، بحران‌های داخلی و منطقه‌ای را به ما تحمیل خواهد کرد.