شکل‌گیری پیمان دوجانبه پولی میان ایران و اروپا

مهدی الیاسی، روزنامه نگار

تحریم‌های جدی آمریکا دو رکن اساسی دارد که شریان‌های اصلی اقتصاد ایران را نشانه رفته است. یکی تحریم‌های نفتی و دیگری تحریم بانکی. اگر چه آثار تحریم نفتی بر اقتصاد ایران مشخص است اما به نظر می‌رسد تمرکز رسانه‌ها بر تحریم‌های نفتی باعث شده که کمتر به تحریم‌های بانکی توجه شود. این در حالی است که پیامدهای بانکی بسیار بیشتر از تحریم‌های نفتی است چرا که موجب می‌شود پول همان میزان نفتی که به فروش می‌رسد به کشور منتقل نشود. از سوی دیگر تحریم‌های بانکی، وضعیت صادرات غیرنفتی کشور را نیز دچار اخلال می‌کند زیرا هم اکنون صادرات نسبتا مناسبی از سوی شرکت‌های پتروشیمی، فولادی، صنایع معدنی و همچنین صنایع غذایی در جریان است که در صورت ایجاد مشکل برای انتقال ارز حاصل از صادرات این محصولات، بازار ارز ایران دچار نوسانات قابل توجه می‌شود.

در حال حاضر عمده نیاز ارزی کشور برای واردات از طریق سامانه نیما تامین می‌شود که ورودی ارز به این سامانه عمدتا توسط پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها، صنایع معدنی و سایر صادر کنندگان تامین می‌شود و تحریم‌های بانکی می‌تواند موازنه عرضه و تقاضا در این سامانه را مختل کند. نتیجه آشفتگی و بالا رفتن قیمت دلار در سامانه نیما نیز به سرعت به بازار آزاد منتقل می‌شود که پیامد آن افزایش شدید قیمت دلار خواهد بود.

در واقع علاوه بر تحریم‌های نفتی که حداقل به نصف شدن درآمد نفتی کشور می‌انجامد، تحریم‌های بانکی می‌تواند تمام درآمد ارزی کشور را تحت تاثیر قرار دهد. از سوی دیگر ریسک هر گونه مبادله اقتصادی و تجاری با ایران را چنان بالا می‌برد، هیچ شرکتی مایل به همکاری با ایران نخواهد بود.

ایران پس از خروج آمریکا از برجام، برای باقی ماندن در برجام دو شرط مهم رای برای اروپا، روسیه و چین گذاشت. یکی این که تداوم فروش نفت ایران تضمین شود. دیگر این که ایران بتواند از طریق مکانیسمی، به نظام بانکی بین‌المللی دسترسی داشته باشد و توان انتقال پول حاصل از صادرات نفتی و غیرنفتی به داخل کشور را داشته باشد.

تاسیس یک بانک اختصاصی برای ایران

در هفته‌های اول خروج امریکا از برجام پیشنهادی که بسیار به گوش می‌رسید، تاسیس یک بانک اروپایی بود که این بانک هیچ گونه مبادله دلاری نداشته باشد و از سوی دیگر هیچ همکاری بانکی با آمریکا نداشته باشد. بر اساس این پیشنهاد، قرار بود این بانک صرفا به متخصص همکاری‌های بانکی با ایران به صورت یورویی باشد تا از تحریم‌های آمریکا هم مصون بماند. 

بر این اساس پیشنهاد، تاسیس بانک ویژه ایران در اروپا برای دور زدن تحریم‌های آمریکا از طریق کاهش سهم دلار در مبادلات، نقل و انتقال‌ها و ذخیره‌سازی ارزی، خواهد بود. در این راهکار شرکت‌ها بدون دخالت دلار، ارزیابی قیمت، قرارداد و سایر امور را براساس نرخ یورو برنامه‌ریزی می‌کنند و به شکل‌های مختلف به حذف دلار از سیستم تجاری و بانکی اقدام خواهند کرد.

اگر چه پس از طرح این پیشنهاد، اخبار تکمیلی دیگر نشان داد که گویا، موضوع تاسیس بانک متنفی شده است و قرار است یک صندوق برای ذخیره‌سازی ارز صادراتی ایران ایجاد شود و از قرار معلوم دسترسی ایران به منابع این صندوق نیز محدود است و جمهوری اسلامی برای انتقال پول این صندوق به داخل کشور باید دلایلی که از طرف اروپایی‌ها موجه است را ارائه کند. این خبر تا حدود بسیاری امیدها به تاسیس یک بانک اختصاصی اروپایی برای مبادله بانکی با ایران را به یاس مبدل کرد.

تشکیل سازوکار مالی

علی‌رغم این که مذاکرات برای تاسیس بانک مخصوص میان ایران و اروپا بی‌سرانجام به نظر می‌رسید اما مذاکرات برای تعیین راهکاری برای مبادله بانکی، همچنان ادامه داشت. در ابتدای مهر ماه امسال بود که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه از توافق با دست کم هفت بانک مرکزی اروپایی برای ایجاد راهکار ویژه مالی با ایران خبر داد و گفت: این راهکار فقط برای اروپا نیست بلکه سایر کشورها و شرکت‌هایی که با ایران تعامل بانکی دارند، می‌توانند از آن استفاده کنند. 

ظریف درباره ساز و کار ویژه گروه 1+4 گفت: اروپایی‌ها در چند ماه گذشته تلاش وسیعی را انجام دادند. لااقل هفت بانک مرکزی با هم توافق کرده‌اند که یک راهکار ویژه مالی را برای ارتباط با ایران ایجاد کنند و بعد در آینده این راهکار ویژه مالی را به موسسه ای تبدیل کنند که بتوانند خودشان را نجات دهند. آنچه که به مسئله ایران ربط دارد، در آینده‌ای نزدیک انجام می‌شود، اما اگر آنها می‌خواهند موسسه ای تشکیل دهند که فراتر از ایران بتواند کار کند، ممکن است بیشتر طول بکشد.

وزیر خارجه ایران توضیح داد: همان گونه که خانم موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت، این راهکار ویژه فقط برای اروپا نیست، بلکه سایر کشورها و شرکت‌هایی که با ایران تعامل مالی دارند نیز می‌توانند پول را به این حساب واریز کنند و هزینه های صادرات را نیز از این حساب برداشت کنند.

وزیر امور خارجه کشورمان ادامه داد: این راهکار مفیدی است برای اینکه موسسات مالی که بیشتر با دلار کار می کنند و به خاطر کارکردنشان با دلار حتی در معاملات یورویی با ایران هم می توانند مورد تحریم آمریکا قرار گیرند، از فشار و تحریم آمریکا مصون بمانند.

ظریف اظهار داشت: یعنی کار فقط با یورو انجام می شود و هیچ حضوری در بازارهای دلاری و آمریکا ندارد، به نظرم راهکار خوبی برای از بین بردن یکی از ساز و کارهای تحمیلی آمریکا در حوزه بانکی است.

ایجاد کانال مالی با اروپا 

در دستور کار قرار گرفت

این قبیل اظهار نظرها چه از سوی مقامات اروپایی و چه ایرانی ادامه داشت تا این که سرانجام در چهارم آبان ماه امسال، عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در پستی اینستاگرامی، گزارشی از آخرین رویدادها و توافقات صورت گرفته ارائه داد. وی از بررسی جزئیات ایجاد کاناال مالی اروپا با ایران در بروکسل خبر داد و گفت: پیمان دوجانبه پولی میان دو طرف ایجاد شده و صادرکنندگان می‌توانند ارزحاصل ازصادرات خود را دریافت کنند. عبدالناصر همتی با بیان اینکه جزئیات کانال مالی اروپا برای انجام تجارت میان ایران و اتحادیه اروپا در نشست هفته گذشته بروکسل مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفته است، گفت: ایجاد کانال مالی بر این درک مشترک مبتنی است که شرکتها و فعالان اقتصادی ایرانی و اروپایی علیرغم خروج یکجانبه ایالات متحده آمریکا از برجام، تمایل به برقراری و تداوم روابط تجاری با یکدیگر دارند.

رئیس کل بانک مرکزی در پست اینستاگرامی خود نوشت: در این راستا به منظور رفع مشکلات مربوط به انجام پرداختهای مالی، ایجاد کانال مالی اروپا در دستور کار طرفین قرار گرفته است، کانال مزبور این امکان را برای صادرکنندگان ایرانی و اروپایی فراهم خواهد کرد که ارز حاصل از صادرات خود را دریافت کنند.

وی تصریح کرد: کانال مذکور کارکرد نوعی پیمان پولی دوجانبه میان ایران و اتحادیه اروپا را خواهد داشت، پس هر دو طرف بر تسریع در عملیاتی شدن این فرآیند تاکید دارند. همتی ادامه داد: انتظار می رود به زودی جزئیات و نحوه استفاده از کانال مزبور نهایی شده و به اطلاع عموم هموطنان و فعالان اقتصادی رسانده شود.

فعالان اقتصادی

 در انتظار جزییات

اظهار امیدواری همتی برای بیان جزییات و نحوه استفاده از این کانال، خود گویای آن است که موارد گفته شده، بار دیگر تکرار کلیاتی بود که در گذشته هم بیان شده بود. در اظهارات همتی تنها دو نکته قابل توجه وجود دارد. اول این که قرار است میان ایران و اروپا یک پیمان دوجانبه پولی ایجاد شود. دوم این که قرار است امکان دسترسی و انتقال ارز حاصل از صادرات برای صادر کنندگان فراهم باشد. 

همین دو نکته اگر چه نکات مهم و قابل توجهی است اما مردم، فعالان اقتصادی و تحلیلگران منتظر هستند تا جزییات بیشتری اعلام شود تا از ابهامات موجود کاسته شود و امکان بیشتر و بهتری برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری فراهم شود.