باخت ایران به روسیه و عربستان

مریم شکرانی

 ایران سال گذشته فقط ۱.۲ میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. عددی که در مقابل نیاز حدودا ۵۰ میلیارد دلاری تجارت ایران بسیار کوچک است. درآمد نفتی ایران حالا به کمترین میزان در سال‌های اخیر رسیده است و این امر نشان از عمق بحران دارد. جدا از درآمد نفتی، اثرگذاری در معادلات نفتی و داشتن نقش اساسی در بازار انرژی جهان، برای ایران اهمیتی بسیار بالا دارد. با این حال تحریم اقتصاد کشور موجب شده است که صادرات نفت با چالش جدی مواجه شود و کسری سنگین بودجه منجر به چاپ پول و رشد تصاعدی نرخ تورم شود اما جالب است که بدانید همان‌قدر که تحریم نفت و گاز ایران هزینه سنگینی به اقتصاد کشور تحمیل کرده؛ سود کلانی نصیب چین، روسیه و عربستان کرده است. حدود ۷۰ میلیون بشکه نفت ایران در انتظار مشتری در ابر نفتکش‌ها ذخیره شده است. ابرنفتکش‌هایی که حالا در سواحل خلیج فارس سرگردان مانده‌اند.

تانکر ترکرز، موسسه ردیابی نفتکش‌ها عکسی ماهواره‌ای از ابر نفتکش‌های ایرانی منتشر کرده است که به دلیل نبود مشتری روی آب‌های خلیج‌فارس شناور مانده‌اند. این موسسه حجم ذخایر نفت فروش نرفته ایران را بیشتر از ۷۰ میلیون بشکه نفت و میعانات نفتی برآورد کرده است.

تانکر ترکرز، موسسه ردیابی نفتکش‌ها عکسی ماهواره‌ای از ابر نفتکش‌های ایرانی منتشر کرده است که به دلیل نبود مشتری روی آب‌های خلیج‌فارس شناور مانده‌اند. این موسسه حجم ذخایر نفت فروش نرفته ایران را بیشتر از ۷۰ میلیون بشکه نفت و میعانات نفتی برآورد کرده است

عربستان می‌تازد

این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که رویترز اعلام کرده است عربستان نفت مورد نیاز تمام مشتریان آسیایی را یک تنه در ماه‌های آینده تامین می‌کند. این سیاست زنگ‌های خطر را در آستانه بازگشت ایران به بازار جهانی نفت به صدا درآورده است. از آن سو رضا پدیدار، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران به تجارت نیوز گفته است که با خروج ایران از بازار نفت مشتریان سنتی ایران مانند هند، کره جنوبی و ژاپن جذب بازار نفت عربستان و روسیه شده‌اند.

حالا تنها مشتری بازار نفت ایران چین است و چین از این فرصت استفاده کرده و نفت ایران را با بهای نازلی خریداری و تمام ذخایر مورد نیاز خود را تامین کرده است.

موسسه تحلیل بازار نیکی‌آسیا گزارش داده است که چین تنها مشتری نفت ایران است و به همین دلیل نفت ایران را ۲۰ تا ۳۰ درصد زیر قیمت بازار می‌خرد.

بازارگاز ایران هم با تحریم مشتریان خود را از دست داده است. ایران در سال ۱۹۹۰ میلادی خط لوله صلح را برای صادرات گاز به پاکستان و سپس هند افتتاح کرد، اما با وجود آنکه ایران خط لوله صلح را تا لب مرز پاکستان کشید، این کشور حاضر نشد خط لوله صلح را در خاک خود ادامه دهد.

محمود تهیدست، رئیس اتاق ایران و پاکستان به تجارت نیوز گفته است که ایران حتی حاضر شد هزینه ادامه خط لوله صلح در خاک پاکستان را متقبل شود اما طرف پاکستانی زیر بار نرفته است.

از نگاه کارشناسان انرژی قراردادهای نفت و گاز بلند مدت است و کشورها معمولا زیر بار شرکایی با ریسک بالا نمی‌روند و چون ایران مدام در معرض تحریم بوده است این نکته از نگاه شرکای تجاری دور نمانده است.

پاکستان به سمت

روسیه چرخید

حالا خبر رسیده است که پاکستان قرارداد بلندمدت تامین گاز خود را با روسیه بسته و بخشی از گاز خود را از ترکمنستان تامین می‌کند. اتفاقی که به تعبیر کارشناسان به از دست رفتن همیشگی بازار گاز پاکستان تعبیر می‌شود.

از سوی دیگر به تازگی خبر کشف یک میدان گازی بزرگ در دریای سیاه ترکیه روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفته است. خبری که می‌تواند به معنی بی‌نیازی ترکیه از واردات گاز ایران باشد. ضمن اینکه روسیه به عنوان صادرکننده بزرگ گاز می‌تواند نیاز سایر کشورهای منطقه از جمله عراق را تامین کند.

رویترز اعلام کرده است عربستان نفت مورد نیاز تمام مشتریان آسیایی را یک تنه در ماه‌های آینده تامین می‌کند. این سیاست زنگ‌های خطر را در آستانه بازگشت ایران به بازار جهانی نفت به صدا درآورده است

نکته نگران‌کننده دیگر این است که بیژن زنگنه، وزیر نفت چندی پیش در مجلس اعلام کرده که برای حفظ ظرفیت فعلی تولید گاز کشور نیاز به ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. عدد بزرگی که در قدرت بسیاری از سرمایهگذاران داخلی نیست و نیاز به جذب سرمایه خارجی است اما در شرایط تحریم نه تنها سرمایه‌گذاری خارجی به مشکل خورده است که  در اساس با خروج سرمایه از ایران مواجه شده‌ایم و زمستان سال گذشته کمبود گاز موجب شد صنایع ایران به سوخت آلاینده مازوت روی آورند.

مقامات ایران اما اعلام کرده‌اند به محض رفع تحریم‎ها ایران آماده بازگشت به بازار جهانی نفت است. بازگشتی که با شرایط پیش رو البته با دشواری‌هایی روبروست چرا که رقبا باید گام اول را در خالی کردن بازار بردارند و فضا را برای ایران مهیا کنند. ایران یک بار دیگر نیز در اواسط دهه 90 و پس از امضای برجام، نسبت به بازپس‌گیری سرزمین‌های تجاری خود اقدام کرد، اما بار دیگر با تحریم نفتی ترامپ، مجددا با تحریم نفتی روبرو شد.  به این ترتیب بار دیگر بحران نفتی خود را نشان داد.

بر این اساس به نظر می‌رسد بازگشت ایران با سیاست‌های کنونی عربستان و روسیه با دشواری‌هایی همراه باشد چرا که ممکن است این کشورها نسبت به اعلام تخفیف و ... اقدام کنند و در نتیجه بازگشت ایران با سختی بیشتری همراه شود.

نفت در شرایط کنونی در محدوده 70 دلاری قرار دارد، برخی کارشناسان  رسیدن به قیمت 80 دلار را در صورت کاهش همه‌گیری کرونا پیش‌بینی کرده‌اند اما به نظر می‌رسد از بازار جهانی نفت فعلا سهم ایران چندان سهم بالایی نباشد.

 ایران البته در ماه‌های اخیر با دور زدن تحریم‎ها، صادرات نفت خود را افزایش داده و این مهم در گزارش‌های نهادهای انرژی نیز تایید شده است. البته در شرایط کنونی کرونا بازار نفت را از زاویه دیگری نیز تحت‌فشار قرار داده است.

 در بازار نفت یک نکته نگران‌کننده وجود دارد و آن این است که با شیوع کرونا بسیاری از کشورهای نفتی دچار کسری بودجه شده‌اند و برای جذب مشتریان بازار نفت با یکدیگر کورس شدیدی گذاشته‌اند. اتفاقی که می‌تواند حتی در صورت احیای برجام بازگرداندن مشتریان نفت ایران را دشوار و دشوارتر کند.

در این شرایط چانه‌زنی‌ها برای احیای برجام در وین ادامه دارد، اما مشخص نیست که منافع نفت و گاز رقبای ایران تا چه اندازه برای احیای توافق ایران با امریکا مانع خواهد بود؟