تله تعلیق اقتصاد ایران در سایه کرونا
صادرات، پشت مرزهای بسته!
مهناز اعتدالی
شیوع ویروس کرونا اندک رمق تجارت فرامرزی کشور را در زمان طلایی صادرات به مخاطره انداخته است. گویا رخدادهای زنجیره‌ای سال جاری بسترساز شرایطی شده است که اقتصاد ایران در سال ۹۹ با کوچک‌تر و بسته‌تر شدن بیش از گذشته در تله تعلیق قرار گیرد.
بعد از تعمیق تحریم‌ها در کنار تشدید بحران‌ها و فقدان چشم‌انداز بهبود اقتصادی، در کشاکش جنگ قدرت‌ها برای به بن‌بست کشیدن لوایح چهارگانه؛ حسن روحانی اعلام کرد «بلد نیستم بدون ارتباط با خارج، مشکل اقتصاد کشور را حل کنم.» اما شاید آن روز رئیس‌جمهور فکر نمی‌کرد در زمانی که هنوز تبعات انسداد روابط مالی ایران با جهان و قرار گرفتن در لیست سیاه FATF آشکار نشده است، شیوع ویروس کرونا تیر خلاص را به اقتصاد ایران بزند.
روز گذشته عراق برای دومین بار در اسفندماه، خبر داد که به مدت یک هفته مرز خود با ایران را خواهد بست. هیات وزیران عراق در نامه‌ای اعلام کرده است به مدت یک هفته مرزهای این کشور با ایران بسته شود تا تجهیزات لازم برای عبور تجار و کامیون‌ها، مستقر شود اما مرز اقلیم کردستان باز است و تردد در آن ادامه دارد.
شیوع ویروس کرونا در ایران علاوه بر کمک به تعمیق رکود اقتصادی، مرزهای تجاری را در دو هفته گذشته با چالش جدید یعنی تصمیم‌های لحظه‌ای کشورهای همجوار همراه ساخته که این امر بازرگانان کشور را با سردرگمی مواجه کرده است.
از جمله آثار ملموس این اختلال‌ها، کاهش حجم تجارت خارجی کشور است که بنابر ارزیابی‌های سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور مجموع تجارت خارجی از زمان شیوع ویروس کرونا تاکنون ۱۸ درصد کاهش را ثبت کرده است.
این در حالی است که در شرایط کنونی که صادرات غیرنفتی کشور با مانع اساسی روبرو است، درآمد ارزی از منابع ارز حاصل از صادرات غیرنفتی تامین می‌شود که براین اساس اهمیت صادرات و تسهیل در روند صدور کالا، یکی از موضوعات مهم در سیاست‌گذاری و مدیریت بحران است زیرا در نرخ ارز نیز اثرگذار است.
از سوی دیگر مانع فعلی موجود در مسیر صادرات تنها به زیان صادرکنندگان نخواهد بود، بلکه در مقطع گسترده‌تر شامل وقفه در ارزآوری کشور و زیان اقتصادی در سطح کلان است.
آثار زیان‌بار ویروس کرونا که ابعاد آن هنوز در اقتصاد ایران و جهان قابل بررسی نیست را باید برای سال آینده در کنار مواردی از جمله کسر بودجه بسیار بالا، سرمایه اجتماعی به شدت نزول کرده، کاهش نگران‌کننده حجم سرمایه‌گذاری در کشور، گستردگی حجم یارانه‌ها که برآورد شده است سالانه ۹۰۰هزار میلیارد تومان یارانه پنهان، ۴۲ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی، و... پرداخت می‌شود، کسری شدید صندوق‌های بازنشستگی و تامین عمده این زیان از محل بودجه دولت، تبعات تصمیم گروه ویژه اقدام مالی FATF ، افزایش بی‌وقفه حجم پول در گردش، بالا بودن نرخ تورم و کاهش نرخ رشد اقتصادی مورد تحلیل قرار داد که با وجود تمامی این موانع چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای برای اقتصاد ایران قابل بررسی نیست.
پیشنهاد بخش خصوصی برای تداوم تجارت
در راستای توقف کالاها در مرزها که پیرو تصمیم محدودکننده کشورهای همسایه شکل گرفته است، در تازه‌ترین واکنش مطالبه جدیدی از سوی فعالان بخش خصوصی مطرح شده است که برمبنای آن خواستار راه‌اندازی ستاد اطلاع‌رسانی بر خط از سوی دولت درخصوص شرایط مرزها شده‌اند تا از این طریق اطلاعات لازم درخصوص ورود و خروج کالاها و بسته یا باز بودن مرزها به‌صورت آنلاین در اختیار صادرکنندگان قرار گیرد.
این درخواست در شرایطی توسط نمایندگان بخش خصوصی مطرح شده است که در روزهای اخیر، به دنبال شیوع ویروس کرونا در ایران، برخی کشورهای همسایه اقدامات محدودکننده‌ای را درخصوص مرزهای خود و واردات کالاهای ایرانی در دستور کار قرار دادند.
اتخاذ تدابیر لحظه‌ای کشورهای هدف صادراتی از جمله افغانستان، عراق و کشورهای حوزه CIS که نگران شیوع کرونا و سلامت شهروندان خود هستند موجب شده است که ورود کالاهای ایرانی به ویژه در حوزه کالاهای فسادپذیر که بیشترین حجم صادرات مواد غذایی را شامل می‌شود، شرایطی را به وجود آورد که مسیر صادرات ایران روان نباشد و به صورت لحظه‌ای مرزها بسته و باز شوند.
البته بخش خصوصی پس از انتشار خبر شیوع این ویروس در کشور در اقدامی پیشگیرانه، پیشنهادهایی را برای رفع چالش پیش آمده مطرح کرد که از جمله آن اجرای قرنطینه از سوی طرف ایرانی و انجام عملیات گندزدایی و میکروب‌زدایی است تا براساس آن بتواند جلب اعتماد طرف‌های خارجی را به دست آورده و استمرار روابط تجاری را برقرار کند.
تنها ۱۳مرز زمینی برای تجارت باز است
در حال حاضر از ۲۳ مرز جاده‌ای کشور هم‌اکنون تبادل تجاری فرامرزی تنها ازطریق ۱۳ مرز زمینی کشور انجام می‌شود. پیش از این سه کشور ترکیه، ترکمنستان و پاکستان مرزهای زمینی خود را به روی ایران بستند؛ اما در تازه‌ترین اقدام مرز میرجاوه پس از نزدیک به ۱۰ روز که دولت پاکستانی وقفه ایجاد کرد، باز شده است و کامیون‌های ایرانی را پذیرش می‌کند. البته این روابط با تمهیدات شدید بهداشتی و نصب اسکنر حرارتی و تاکید بر سالم بودن اجناس و افراد انجام می‌شود.
همچنین در حال حاضر مرز ایران با افغانستان به طور کامل باز است و در حوزه مسافری و تجاری بدون مشکل در حال انجام فعالیت روزانه است. اما تجارت از مرز ترکمنستان در خراسان رضوی فقط به صورت ریلی انجام می‌شود که آن هم مشروط به این است که کالاها قرنطینه‌ای و فسادپذیرغذایی نباشد، ضمن اینکه در این مرزها عبور کامیون‌ها از مرزهای خراسان رضوی و استان گلستان به سمت کشور ترکمنستان متوقف شده است.
مرز تجاری و مسافری نخجوان و ارمنستان نیز به صورت کامل بسته شده است. در مرز کشور آذربایجان، کالاها به صورت جابه‌جایی کالایی کامیون به کامیون میان اتباع دو کشور انجام می‌شود.
اما در این میان مرز بازرگان که اهمیت ویژه‌ای در تجارت بین‌المللی ایران دارد و دسترسی ایران به اروپا را ممکن می‌سازد، بسته است و با وجود اقدامات صورت گرفته از سوی دستگاه دیپلماسی، کشور ترکیه تمایلی به همکاری با ایران ندارد. ترکیه اعلام کرده، تمامی محموله‌هایی که از ایران وارد خاک این کشور می‌شود باید متوقف شوند و به آنها اجازه ورود نمی‌دهد.
این در حالی است که حجم عمده‌ای از واردات کشور از طریق این مرز و خطوط راه‌آهن انجام می‌شود که ترکیه در مورد ورود کالا از این مرز نیز ممانعت به عمل آورده است. در این زمینه ایران برای جلوگیری توقف تجارت بین دو کشور پیشنهاد داده تا حمل بار به صورت (Tranship کامیون به کامیون) انجام شود یعنی کامیون ایرانی به خاک ترکیه وارد نشوند فقط بار خود را در مرز به یک کامیون ترکی منتقل کنند که گویا طرف ترک در حال بررسی این پیشنهاد است حتی در این راستا روز شنبه، در بازارچه مرزی ساریسو این روش به صورت آزمایشی انجام شده که موفقیت‌آمیز بوده است.
وضعیت تجارت در مرزهای دریایی در شمال با کشور روسیه در حال انجام است ضمن اینکه در مسیر ترانزیتی کامیون‌های ایرانی به روسیه مشکلی وجود ندارد، اما در مرز دریایی جنوب کشور، کویت هیچ‌گونه کالایی را از ایران نمی‌پذیرد و لنج‌ها در مرز این کشور متوقف و برخی برگشت خورده اند.
قطر نیز تنها شناورهایی را می‌پذیرد که دارای یخچال باشند ولی بارهای فله‌ای و لنج‌های چوبی را نمی‌پذیرد. ورود محموله‌های ایرانی به امارات نیز با سخت‌گیری بسیار همراه است تا جایی که اکنون حدود ۴۰۰ شناور ایرانی که بخشی از آنها محموله‌های کالاهای فسادپذیر دارند در حوضچه‌های بنادر این کشور معطل باقی مانده‌اند.
روابط تجاری با چین به عنوان یکی از بزرگترین شرکای تجاری ایران نیز نزدیک به دو ماه است که مختل شده، بعد از محدودیت فروش نفت به این کشور که ارزیابی میزان خسارت آن درحال حاضر ممکن نیست، صادرات غیرنفتی و واردات نیز در سایه زیان‌های وارده از ویروس کرونا قرار گرفته است.
البته تجارت با چین در پروسه ممنوعیت قرار ندارد و تنها کشوری است که به واسطه همدلی برای گذر از بحران کرونا، تاکنون لوازم بهداشتی، ضدعفونی و تجهیزات لازم را برای مقابله با این ویروس به ایران ارسال کرده است.
شیوع ویروس کرونا اندک رمق تجارت فرامرزی کشور را در زمان طلایی صادرات به مخاطره انداخته است. در زمانی که هنوز تبعات انسداد روابط مالی ایران با جهان و قرار گرفتن در لیست سیاه FATF آشکار نشده است، کرونا تیر خلاص را به اقتصاد ایران زد
براین اساس بسیاری از فعالان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند که در پایان این بحران، در کنار بهبود روابط سیاسی و دیپلماتیک، روابط تجاری نیز در مدار مثبت و افزایشی قرار گیرد تا از این طریق بتوان زیان‌های وارد شده را تا حدودی جبران کرد.
تجارت ایران پیش از این نیز در سال ۹۸ با تغییر گسترده در رتبه شرکای تجاری، با حذف و اضافه بازارهای هدف خود وضعیت جدیدی را ترسیم کرد. در این بازه زمانی فدراسیون روسیه، ارمنستان، ازبکستان، قطر و غنا در فهرست ۲۰ کشور عمده صادراتی ایران جایگزین ژاپن، مصر، تایوان، مالزی و کویت شدند.
علاوه بر این صادرات به تفکیک گروه‌های اقتصادی با توجه به توافق ترجیحی ایران و اتحادیه اوراسیا، رشد قابل توجهی را تجربه کرد ضمن اینکه در کنار آن بیشترین افت صادرات مربوط به صدور کالا به شورای همکاری خلیج فارس بوده است.
دیدگاه تان را بنویسید