پاسخ کشورهای عرب به پیشنهاد تازه ظریف چه خواهد بود؟
پذیرش تنش‌زدایی یا دمیدن بر تنور اختلافات؟
محبوبه ولی
غفلت از دیپلماسی منطقه‌ای در گذشته، در این زمانه پرتنش به پاشنه آشیل ایران تبدیل شده است.
این روزها ترافیک دیپلماتیک در منطقه بیداد می‌کند؛ سفرهای غیرمنتظره و بی‌سابقه مقامات از این سوی منطقه به آن سوی منطقه، از این کشور به آن کشور و از روبروی دوربین‌ها به پشت درهای بسته. ترافیک و روزهای پرکاری که برای جبران روزهای کم کاری به راه افتاده‌اند.
تور عربستان در آب گل‌آلود
در ایران ظریف و معاونانش مدام یا میهمان کشورهای منطقه هستند یا میزبان مقامات کشورهای مسلمان و عرب. البته اگر سیاست خارجی دولت در سال‌های قبل، به همان اندازه که وقت و انرژی صرف برجام کرد، هنر دیپلماتیک خرج روابط منطقه‌ای نیز می‌کرد، اکنون نیاز به سفرهای کمتری بود و ایران متحدان منطقه‌ای بیشتری در آستین داشت اما آن غفلت باعث شد تا سعودی در سایه تقابل دولت ترامپ با ایران، تور گسترده‌ای در آب گل‌آلود منطقه پهن کند و مترصد ماهی‌های بزرگ باشد؛ غافل از آنکه ماهی‌های این آب گل‌آلود نیز گل‌آلود و متعفن خواهند بود. اجلاس سه روزه مکه، مبین همین تور بزرگ و تلاش سعودی برای اتحاد جهان عرب و فراتر از آن جهان اسلام علیه ایران است؛ از امتناع عربستان برای دعوت از ایران در این اجلاس تا نشست‌های اضطراری در حاشیه این اجلاس و بیانیه‌های ضدایرانی‌اش که همگی به رهبری سعودی‌ها انجام می‌شوند.
چالش ایران برای اثبات حسن‌نیت
به‌رغم تمام رفتارهای خصمانه سعودی، از سرنای ایران همچنان صدای وحدت و گفتگو بیرون می‌آید؛ صدایی که عربستان به خیال پشتگرمی به ایالات متحده گوش خود را به روی آن و در عین حال باب هر مذاکره‌ای را بسته است.
هرچند کشورهایی مانند قطر همچنان دل خوشی از سعودی ندارند و عراق و سوریه نیز از در مخالفت با بیانیه‌های پایانی سران عرب و کشورهای حاشیه خلیج فارس درآمدند؛ چالش بهبود روابط منطقه‌ای برای ایران، خود را در اجلاس مکه نشان داد
با این حال ظریف در گفتگوی اخیر خود با شبکه العالم باز هم تاکید کرد که «آغوش ما برای همه کشورهای حاشیه خلیج فارس باز است.» او اوایل خرداد در سفرش به بغداد هم برای پایان دادن به اختلافات منطقه‌ای پیشنهاد امضای «معاهده عدم تجاوز» با کشورهای خلیج فارس را مطرح کرد.
از کشورهای حاشیه خلیج فارس واکنشی رسمی به این پیشنهاد دیده نشد اما آنچه در رسانه‌های عرب دیده شد، واکنشی تند و توام با سوء‌نیت با پیشنهادی بود که آن را «پروژه ظریف» خوانده بودند. روزنامه کویتی «القبس» نوشت: «ما کبک نیستیم که سر زیر برف کنیم و چیزی نبینیم و آن اندازه هم که ظریف و عراقچی فکر می‌کنند، ساده‌لوح نیستیم.»
روزنامه اماراتی «گلف‌نیوز» هم مقاله‌ای نوشت با عنوان «نه، متشکریم آقای جوادظریف، پیشنهاد ایران غیرقابل‌قبول است.» این روزنامه در مقاله خود خطاب به دیپلمات ارشد ایران نوشت: «نه آقای ظریف، ما صحبت تکراری «همسایه خوب» شما را نمی‌خریم. ما مجبور خواهیم بود دعوت شما را رد کنیم. چون به لحاظ تاریخی کشورهای خلیج (فارس) هرگز به ایران حمله نکرده و در آینده قصدی برای حمله ندارند.»
روزنامه سعودی الشرق‌الاوسط هم با طرح اینکه «پیمان عدم تجاوز ایران هیچگونه ضمانت اجرایی ندارد»، در حسن نیت ظریف تشکیک کرد. تحلیلگر ارشد سعودی در این روزنامه پیشنهاد ظریف را به پیشنهاد صدام پیش از حمله به کویت تشبیه کرد. پیشنهاد امضای پیمان عدم تجاوز صدام به عربستان مربوط به سال 1989 است که بعدها مشخص شد صدام برای اشغال کویت برنامه‌ریزی می‌کرده و قصد داشته عربستان را از طریق این معاهده بی‌طرف نگه دارد.
دو دستگی در خلیج فارس
مهمتر از این واکنش رسانه‌ای، اتفاقاتی بود که در سه روز گذشته در مکه رخ داد. پادشاه سعودی کشورهای عرب و حاشیه خلیج فارس را جمع کرد، خارج از سالن استقبال نمایشگاهی از ادوات نظامی به راه انداخت که مدعی بود سلاح‌های ایرانی در یمن هستند و بعد هم بیانیه‌های ضد ایرانی توأم با ستایش از آمریکا! صادر شد. هرچند که در میان آن میهمانان، کشورهایی مانند قطر همچنان دل خوشی از سعودی ندارند و عراق و سوریه نیز از در مخالفت با بیانیه‌های پایانی سران عرب و کشورهای حاشیه خلیج فارس درآمدند اما در عین حال چالش بهبود روابط منطقه‌ای برای ایران، خود را در این اجلاس نشان داد.
ظریف معتقد است این چالش مربوط به دو سه کشور در حاشیه خلیج فارس است که به گفته او راه دیگری را انتخاب کرده‌اند. او به العالم می‌گوید: «این راه، راه خطرناکی است و بیش از همه برای خود این کشورها خطر دارد.» ظریف در ادامه لحن مسالمت‌جویانه خود در برابر کشورهای منطقه افزود: «ما برای این کشورها هیچ‌گاه بد نخواسته‌ایم و هنوز هم بد نمی‌خواهیم، معتقدیم که ما همسایه هستیم و به حکم جغرافیا همواره همسایه خواهیم بود.» ایران برای کنترل تنش‌زایی برخی از این کشورهای منطقه، به سراغ سازمان ملل هم رفته است. مجید تخت روانچی، نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل اخیرا طی نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، اعلام کرد که «برخی محافل مشخص خارج از منطقه» با «تفرقه‌افکنی و ایجاد بدگمانی بیشتر» میان کشورهای حوزه خلیج فارس، «منافع نامشروع» خود را دنبال می‌کنند. روانچی با این هشدار که «اگر وضعیت فعلی مهار نشود، دیر یا زود از کنترل خارج خواهد شد»، خواستار «تعامل سازنده و گفتگو» میان کشورهای ساحلی خلیج فارس شد، اما در مقابل این کشورها معتقدند که تلاش ایران در این مقطع زمانی برای این است که در کارزار تقابل با آمریکا برای خودش متحدان منطقه‌ای دست و پا کند.
در این میان روسیه از پیشنهاد ظریف استقبال می‌کند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه گفته است: «ما می‌دانیم که برخی کشورهای شورای همکاری خلیج (فارس) نه همه آنها آمادگی امضای معاهده پیشنهادی ایران را دارند.» او تاکید کرده که «موافقت بر مساله عدم تعرض به یکدیگر می‌تواند نخستین گام برای خاموش کردن آتش تنش‌ها باشد و به نظر ما این نوع برنامه درست است.»
ظریف در گفتگو با العالم: آغوش ما برای همه کشورهای حاشیه خلیج فارس باز است. متأسفانه دو، سه کشور در منطقه هستند که راه دیگری را انتخاب کرده‌اند، ما معتقدیم راهی که آنها انتخاب کرده‌اند راه مؤثری نیست، راه خطرناکی است و بیش از همه برای خودشان خطر دارد
اما در آن سوی ماجرا دسته دیگری از همسایگان خلیج هستند که ساز مخالف می‌زنند و اسباب باجگیری بیشتر آمریکا را فراهم می‌کنند. این شرایط در حالی است که اگر دولت پیشتر از اینها بر بهبود روابط با همسایگان منطقه‌ای متمرکز می‌شد و گره‌های رابطه با این کشورها را باز می‌کرد، امروز وضعیت دیگری در دیپلماسی منطقه‌ای ایران حاکم بود.
قطعا بهبود این روابط در شرایط عادی سهل‌تر صورت می‌گرفت تا شرایطی که ایران از همه سو تحت فشار است. با این حال ایران چاره‌ای ندارد جز اینکه همچنان تلاش کند تا اشتراک منافع با کشورهای خلیج فارس را به آنها بفهماند و به زحمت میخی که در پاشنه آشیل دیپلماسی‌اش فرو رفته را بیرون بکشد.
دیدگاه تان را بنویسید