واکاوی عوامل محرک بورس در نیمه دوم سال
رکوردشکنی بازار سهام در سایه معادلات دیپلماسی
محمود نوروزیه
شاخص کل بورس در ابتدای پاییز با ثبت جهش تاریخی واحدی وارد کانال ۳۱۱ هزار شد. این روند با قدرت‌نمایی تقاضا در نماد غول‌های صنایع پتروشیمی، فلزات و پالایشی رقم خورد که پس از مدت‌ها حاشیه‌نشینی، اکنون به میدان آمده‌اند تا با حضور خود بستر رشد بیشتر را برای شاخص کل در مقایسه با شاخص هم‌وزن فراهم کنند.
در یک دوره رونق پرشتاب، بورس تهران طی دو سال اخیر بیش از ۲۲۰ درصد بازدهی کسب کرده است. در این شرایط، چشم‌انداز میزان رشد یا رکود احتمالی آینده سهام محل پرسش عموم فعالان این بازار است؛ به ویژه آنکه رشد چشمگیر تازه‌واردهای بورسی بیش از دیگران قابل‌تامل است.
به باور برخی ناظران بخشی از این جهش رشد در ادامه خوش‌بینی بازارها به دستاوردهای سفر رئیس‌جمهور به نیویورک تا این تاریخ است که با ایجاد صف‌های طولانی خرید، ارزش معاملات خرد را بار دیگر به بالای سطح ۲ هزار میلیارد تومان رساند.
اظهارات صلح‌جویانه رئیس‌جمهور در نیویورک برای اعلام برنامه صلح منطقه‌ای و همچنین حضور عمان در کنار ایران که همواره نوعی خوش‌بینی را به معادلات سیاسی و اقتصادی تزریق کرده، موجب شده تا بازار بورس با جذب نقدینگی رشدی رکوردشکنانه را تجربه کند.
رشد بسیاری از سهم‌ها واقعی نیست
در سال‌جاری عملکرد بورس با رشد 50 درصدی شاخص کل در یک فضای سراسر رکودی حاکم بر بازارهای رقیب، توانست نظر مثبت بسیاری از ناظران را به خود جلب کند .
روند ماه‌های اخیر معاملات سهام چه به لحاظ ارزش و تعداد و چه از نظر میزان مشارکت سرمایه‌گذاران گویای آن است که این رشد اعجاب‌انگیز، در کنار برخی محدودیت‌ها برای سرمایه‌گذاری در بازار ارز و طلا و نیز رکود موجود در بازار مسکن، اطمینان تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران حقیقی که در بسیاری از موارد به تازگی وارد این بازار شده‌اند را جلب کرده و در سال‌جاری برای بهره‌برداری از این فرصت، روانه بازار سرمایه کند.
ورود سرمایه‌ها به بازار سرمایه اتفاق مبارکی است که بسیاری از اقتصاددانان برای حمایت از تولید بر آن تاکید دارند؛ اما از سوی دیگر رشد سریع قیمت‌ها به‌ویژه در سهم‌های کوچک‌تر موجب شده تا برخی کارشناسان هشدار دهند که امکان شکل‌گیری حباب در بخشی از شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس وجود دارد.
از منظر دیگر بخش عمده‌ای از سهم‌های کوچک در بورس با توجه به مساله تجدید ارزیابی دارایی‌ها وارد حباب قیمتی شدند، به‌طوری‌که در این زمینه تمام اثر تجدید ارزیابی دارایی‌ها روی سهم‌های خود را پیش‌خور کرده‌اند. به بیان دیگر تجدید ارزیابی دارایی‌ها باعث انتقال تورم بازارهای دیگر به بورس شده است و به همین علت ارزیابی بسیاری از فعالان این بازار این است که بسیاری از رشدهای صورت گرفته، واقعی نبوده و ناشی از تورم هستند. زیرا صادرات بسیاری از شرکت‌ها حتی با کاهش حجم و وزن، در سایه نوسان‌های شدید ارزی با رشد همراه بوده و به تعبیری اثر ریالی صادرات در صورت مالی شرکت‌ها بسیار زیاد بوده است. هرچند این سود، اقتصادی به معنی خلق ارزش افزوده نیست و در شرایط افت کیفیت تولید و صادرات، محقق شده؛ اما ارزش ریالی آن نسبت به سال‌های گذشته سه تا چهار برابر رقم خورده است.
اصلاح بازار سهام
کارشناسان این بازار معتقدند عقب‌گرد بورس در هفته پایانی شهریور متاثر از عوامل بنیادی و نقدینگی بود که براساس آن پایداری شاخص بورس شکسته شد و دماگر اصلی بازار در آخرین روز کاری هفته با عقب‌گرد به کانال ۲۹۴ هزار بازگشت.
اما در آغاز هفته جدید و ورود به نیمه دوم سال، اصلاح بازار سهام در کنار اوج‌گیری اخبار سیاسی منطقه با عرضه‌های پرفشار همراه شد که نتیجه‌ای از افزایش ریسک‌های سیستماتیک بود. از سوی دیگر ورود موج خبری جدید از سفر رئیس‌جمهور به نیویورک، ترکیبی از امواج شناسایی سود، حضور پررنگ نقدینگی و رفتار هیجانی اصلاح بازار سهام را رقم زد.
بررسی معاملات انجام گرفته در آخرین هفته شهریور نشان می‌دهد که کفه انتقال مالکیت سهام از سمت بازیگران حقوقی به سمت حقیقی بوده است که این امر با توجه به رفتار تاریخی این سرمایه‌گذاران بر بروز واکنش‌های هیجانی دامن زد. از سوی دیگر تنش‌های سیاسی و عدم تاثیرگذاری مثبت عوامل بنیادی نظیر قیمت ارز و نرخ‌های جهانی کالا نیز باعث شد تا گمانه‌ها مبنی بر امکان اصلاح کوتاه مدت تقویت شود.
همچنین اصلاح پرشتاب قیمت‌ها در هفته گذشته و نسبت مهم ارزش بازار به تولید ناخالص داخلی به بیش از ۵۰ درصد که نسبت به قله تجربه شده در سال ۹۲، بیش از ۱۱ درصد بالاتر است از یک سو و لحاظ کردن خط میانگین رشد تاریخی که این امر به دلیل ورود شرکت‌های جدید و بزرگ‌تر شدن بازار سرمایه اجتناب‌ناپذیر است، از دیگر سو بیش از ۱۰ درصد بالای میانگین را رقم زده است. نسبت مقایسه‌ای دیگر ارزش دلاری بورس تهران است که در آخرین روزهای شهریور به مرز ۱۰۰ میلیارد دلار رسید که به پیک‌های تاریخی 10 ساله (محدوده ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار) بسیار نزدیک شده است. بنابراین پس از رشدهای شتابان اخیر نسبت‌های مزبور به محدوده پیک‌های تاریخی نزدیک شده‌اند که خود می‌تواند عاملی درجهت پیش‌بینی روند اصلاحی باشد.
در صورت حل احتمالی تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی؛ اعتماد به بورس و چرخش نقدینگی به سمت تولید، رشد بورس را در صدر بازارها قرار می‌دهد و این گزینه بیش از پیش خود را در اقتصاد ایران به عنوان نقطه‌ای امن برای جذب نقدینگی و رونق تولید تثبیت می‌کند
تحلیل‌های کارشناسی گویای آن است که تجارب بازار سرمایه نشان داده است که ارزندگی بازار سهام به دلیل عوامل بنیادی به اندازه‌ای قدرتمند و تاثیرگذار است که سخت‌ترین بحران‌ها و تهدید‌های سیاسی نه‌تنها نتوانسته باعث افت قیمت‌ها شود بلکه برخی از سریع‌ترین دوره‌های رشد بورس تهران در دوران نااطمینانی محیطی محقق شده است.
در شرایط عکس آن نیز در زمانی که قیمت‌های سهام از ارزش ذاتی فراتر رفته، اخبار سیاسی مثبت و غلبه جو خوش‌بینی محیطی نه‌تنها نتوانسته رونق بازار را امتداد بخشد بلکه مقارن با دوره‌های رکود بازار نیز شده است.
رشد شاخص بورس در نیمه دوم سال ادامه خواهد داشت؟
در نیمه اول سال، بورس توانست با کمک مولفه‌هایی مانند جریان نقدینگی رشد قابل‌ملاحظه‌ای را ثبت کند، اما باید دید که آیا محرک‌ها در نیمه دوم سال نیز قادر خواهند بود که روند رشد بورس را در کانال‌های بالا حفظ کنند؟
در این زمینه برخی کارشناسان بازار معتقدند که بیش از رشد سهم صنایع آنچه در این میان تاثیر بازارسازی داشته است توجه به مورد تجدید ارزیابی دارایی‌ها است که با وجود کاهش قیمت جهانی و ثبات نرخ ارز، زمینه‌ساز جهش‌های اخیر شده و حتی در مواردی منجر به صعود سهام برخی شرکت‌ها خارج از روال واقعی شده است، چراکه در شرایط فعلی اکثر سهم‌ها عقب‌ماندگی خود را نسبت به قیمت دلار جبران کردند.
از سوی دیگر تحلیل روند بازار در نیمه نخست نشان می‌دهد که بازار سهام جذابیت‌های جدیدی را از محل افزایش سرمایه از سودهای انباشته شده برخی شرکت‌ها که آن را تقسیم نکرده‌اند، به دست آورده که بعد از تجدید ارزیابی دارایی‌ها در کنار طرح‌های توسعه‌ای معدنی‌ها و فولادی‌ها می‌تواند به‌عنوان محرک‌های تاثیرگذار برای نیمه دوم سال از آنها نام برد. بنابراین در کنار محدودیت‌های اعمال شده در سهام شرکت‌های بازار پایه، جریان پرفشار نقدینگی به سمت گروه‌های بنیادین بازار حرکت خواهد کرد.
در این زمینه عده‌ای از کارشناسان بازار نیز معتقدند که توجه به سه عامل بنیادی بازار جهانی، نرخ ارز و نسبت‌های ارزش‌گذاری نشان می‌دهد بورس تهران بدون تغییری در روند قیمت کامودیتی با فقدان محرک‌های جدی صعود مواجه است. بنابراین مستقل از رفتار سهامداران و قدرت پول‌های تازه که می‌توانند روندهای کوتاه‌مدت را متاثر کنند، سناریوی محتمل بورس در نیمه دوم سال استراحت زمانی خواهد بود.
شاخص کل بورس در ابتدای پاییز با ثبت جهش تاریخی واحدی وارد کانال ۳۱۱ هزار شد. بخشی از این جهش در ادامه خوش‌بینی بازارها به دستاوردهای سفر رئیس‌جمهور به نیویورک است که با ایجاد صف‌های طولانی خرید، ارزش معاملات خرد را به بالای سطح ۲ هزار میلیارد تومان رساند
در کنار تمامی این عوامل فاکتور روانی و رفتار جمعی مردم هم برای خرید سهام، در افزایش شاخص تأثیرگذار خواهد بود، چراکه بازارهای ارز و طلا، جاذبه خود را از دست داده‌اند و حوزه مسکن و ساختمان نیز در حال حاضر از قدرت نقدشوندگی بسیار کمی برخوردار است، بر این اصل بورس برای سرمایه افراد حقیقی و حقوقی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های بازنشستگی بهترین محل برای سرمایه‌گذاری خواهد بود.
براین اساس در صورت حل احتمالی تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، اعتماد به بورس و چرخش نقدینگی به سمت تولید، رشد بورس را در صدر بازارها قرار خواهد داد و این گزینه بیش از پیش خود را در اقتصاد ایران به‌عنوان نقطه‌ای امن برای جذب نقدینگی و رونق تولید تثبیت خواهد کرد.
دیدگاه تان را بنویسید