منبعی قابل اتکا در شناخت موسیقی

هومان اسعدی

کتاب «درک و دریافت موسیقی» نخستین‌بار در سال 1976 میلادی منتشر شد و از آن زمان تا کنون، به دلیل موفقیت و استقبال بسیار، بارها در قالب نسخه‌ها و ویراست‌های مختلف بازنگری و منتشر شده است. این کتاب به‌عنوان متنی اصلی و کلاسیک برای دروسی همچون «آشنایی با موسیقی»، «شناخت موسیقی» یا، به تعبیر رایج در دانشگاه‌های آمریکای شمالی، «درک و دریافت موسیقی» (Music Appreciation)، محسوب می‌شود. کتاب دارای 11 بخش است. در بخش اول عناصر و مبانی موسیقی و مفهوم سبک موسیقایی تبیین و تشریح شده است. بخش‌های دوم تا هفتم به بررسی سیر تحول موسیقی هنری غربی در ادوار مختلف تاریخی، از قرون وسطا تا دوران معاصر، اختصاص دارد. سه بخش بعدی به بررسی و معرفی موسیقی‌های جاز، راک و موسیقی برای موزیکال و فیلم پرداخته است. بخش پایانی کتاب هم چشم‌اندازی کلی و مختصر از نمونه‌هایی از «موسیقی در فرهنگ‌های غیرغربی» ـ با تمرکز بر وجوهی از فرهنگ‌های موسیقایی افریقایی، هندی و ژاپنی ـ ارائه می‌کند. 

طرح ساختاری کتاب شفاف و شیوه نگارش آن روان و درس‌گونه است. در ابتدای هر بخش مباحث بنیادی، گاهشمار رویدادها و مقدمه‌ای گویا آغازگر هر مبحث است و سرفصل‌ها به خوبی طبقه‌بندی شده و توضیحات متنی با طرح‌های شنیداری (برای موسیقیِ سازی)، راهنمای موسیقی آوازی (برای موسیقی باکلام)، نمونه‌های نغمه‌نگاری و تصاویر فراوان و مفیدی همراه شده و در نهایت در هر بخش اهمِّ مطالب به صورت فشرده جمع‌بندی و ارائه شده است. همین ویژگی‌هاست که موجب شده است این کتاب بارها تجدید چاپ و روزآمد شود و هنوز نیز پس از گذشت چهار دهه کماکان به‌عنوان یکی از پُرطرفدارترین منابع اصلی برای درس‌های آشنایی با موسیقی ــ البته با تمرکز بر موسیقی کلاسیک یا هنری غربی ــ کاربرد و رواج داشته باشد.

طرح ساختاری کتاب «درک و دریافت موسیقی»، شفاف و شیوۀ نگارش آن روان و درس‌گونه است. سرفصل‌ها نیز به خوبی طبقه‌بندی شده و توضیحات متنی با طرح‌های شنیداری (برای موسیقیِ سازی)، راهنمای موسیقی آوازی (برای موسیقی باکلام)، نمونه‌های نغمه‌نگاری و تصاویر فراوان و مفیدی همراه شده است 

برای ارائه یک ترجمه خوب و قابل‌اعتماد حداقل سه شرط اصلی و لازم را می‌توان برشمرد: تسلط به زبان مبدا، تسلط به زبان مقصد و البته، اشراف به موضوع. حسین یاسینی، که خود دانش‌آموخته رشته موسیقی از دانشگاه بریتیش کُلمبیای کاناداست، به خوبی حائز این هر سه ویژگی است. ترجمه فارسی این کتاب برای نخستین‌بار توسط وی در سال 1377 منتشر شد که همان نسخه به دلیل استقبال فراوان مخاطبان بارها تجدید چاپ شده و تا کنون مورد استفاده بسیاری از علاقه‌مندان به شناخت موسیقی قرار گرفته است. 

ویراست دوم ترجمه فارسی در انطباق با آخرین نسخه کتاب (ویراست دوازدهم، 2018) منتشر شده که تغییرات نسخه اخیر در یادداشت مترجم به‌طور دقیق و شفاف مشخص شده است. همچنین در ویراست جدید، علاوه بر بازنگری ترجمه و روزآمدشدن متن، معادل‌گزینی مترجم برای واژگان تخصصی موسیقی نیز بسیار شایان‌توجه است که در پایان کتاب در قالب «واژه‌نامه معادل‌ها» به صورت دوسویه (فارسی‌ـ‌انگلیسی و انگلیسی‌ـ‌فارسی) درج شده است. با توجه به این که کتاب حاضر کتابی بنیادین و مقدماتی در شناخت موسیقی محسوب می‌شود، و علی‌القاعده مخاطبان فراوانی دارد، در عمل در ترویج معادل‌های شماری از واژگان تخصصی در حوزه موسیقی کارآیی و نقش قابل‌توجهی خواهد داشت. معادل‌گذاری‌های کتاب سه دسته است: گزینش معادل‌های رایج، معادل‌های ساخته فرهنگستان و معادل‌های پیشنهادی مترجم. اگرچه در موارد معدودی برخی از معادل‌های انتخاب‌شده می‌تواند هنوز محل مناقشه باشد، ولی اصطلاحات مذکور با منطقی خاص و اندیشیده ساخته و پیشنهاد شده و اغلب در بافت کتاب و در نظامی که مترجم برساخته به خوبی نشسته است. 

اگرچه مخاطبانِ نسخه اصلی کتاب (به زبان انگلیسی) عموم علاقه‌مندان و به‌ویژه دانشجویان رشته‌های غیرموسیقی (non-majors) هستند، ولی مطالعه نسخه ترجمه‌شده با توجه به کمبود منابع معتبر به زبان فارسی، و به‌ویژه با عنایت به ترجمه دقیق و روان و نیز معادل‌گزینی‌ اندیشیده واژه‌های تخصصی و نمونه‌های صوتیِ فراوان در لوح فشرده همراه کتاب، به‌عنوان منبعی قابل اتکا برای دانشجویان رشته موسیقی نیز سودمند خواهد بود.