«اکبر عالمی» و نگاهی به تاثیر او بر دانش عکاسانه
در ستایش مرد سخت‌کوش عالم عکاسی
علیرضا بخشی استوار
حالا نزدیک به یک هفته از مرگ استاد اکبر عالمی گذشته است و شاید نوشتن درباره شخصیت او کمی از احساس به دور و در موضعی سنجیده‌تر باشد. عموم مردم اکبر عالمی را به واسطه اجرایش در برنامه «هنر هفتم» که در دهه‌های 60 و 70 در تلویزیون پخش می‌شد می‌شناختند. شخصیتی مهربان، دلسوز و با پشتکار. اکبر عالمی در نقد و تحلیل سینما و از سویی در حیطه مستندسازی هم آدم شناخته‌شده‌ای بود؛ اما دلیل پرداختن به شخصیت او در این نوشته، وجهه عکاسانه این هنرمند فقید است که بر گسترش نگرش صحیح و علمی به حوزه عکاسی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های مهم هنر تجسمی در ایران اثرگذار بود.
بنا بر نقل قولی، او یکی از افرادی بود که در دهه 60 و 70 در شکل‌گیری «دانشکده سینما و تئاتر» نقش مهمی ایفا کرد. عالمی به دلیل سیر مطالعاتی که خود در حوزه سینما و عکاسی داشت (تا جایی که او دکترای خود را هم در رشته سینما اخذ کرده بود) بر اهمیت رشته عکاسی واقف بود. او در سال‌های فعالیت خود تلاش بسیاری در ارائه مطالب و موضوعات مهم و ضروری در حوزه سینما و عکاسی داشت. از همین جهت یکی از افرادی بود که در جدی گرفتن شدن «عکاسی» به عنوان یکی از دانش‌های بنیانی و پایه در هنر هفتم یعنی سینما و همچنین به عنوان یک رسانه مستقل تاثیر گذاشت.
بنا به آنچه در آرشیو‌های تصویری موجود است او در برهه‌ای تاثیرگذار تغییرات مفهومی در حوزه عکاسی را به شکل روزآمدی مطرح کرد و به ایجاد بینشی متفاوت و نوین درباره عکاسی یاری رساند تا جایی که بسیاری از اساتید او را در کنار بهمن جلالی یکی از تاثیرگذارترین افراد در حوزه دانش نظری عکاسی می‌دانند. با این حال و علیرغم تلاش‌های گسترده عالمی، او هیچگاه نسبت به آنچه ارائه می‌کرد نگاهی بسته و خشک نداشت. او تلاش می‌کرد با انعطاف داشتن درباره نظریه‌ها و شیوه‌های مطرح شده در حوزه عکاسی شرایط و فضا را برای بروز اندیشه‌ها و نظریه‌های نوین و جدید در عکاسی باز بگذارد و از این جهت به واسطه این روحیه متفاوت خود به گونه دیگری در پیشرفت عکاسی در ایران تاثیرگذار بود.
عالمی در برهه‌ای تاثیرگذار تغییرات مفهومی در حوزه عکاسی را به شکل روزآمدی مطرح کرد و به ایجاد بینشی متفاوت و نوین درباره عکاسی یاری رساند تا جایی که بسیاری از اساتید، او را در کنار بهمن جلالی یکی از تاثیرگذارترین افراد در حوزه دانش نظری عکاسی می‌دانند
به گفته محمدرضا اصلانی در حاشیه نمایشگاه عکس‌های «محمد رضا جوادی» با عنوان «آهنگ آفتاب» که در موزه هنرهای معاصر تهران در سال 95 برگزار شد عالمی از نسل هنرمندانی است که بر داشتن یک پشتوانه علمی غنی برای کار در عرصه هنر اعتقاد داشت. عالمی از نسل هنرمندان چندجانبه‌ای بود که دانش و ذوق و پشتکارشان موجب شده بود که شکل ویژه‌ای از اثر هنری را خلق کنند. او به واسطه فهم صحیح از عکاسی، یکی از افرادی است که مستندهای صنعتی در ایران را متحول کرد و آثار او در حوزه صنعت بی‌شک هنوز از آثار سرآمد به شمار می‌آیند. و یا مستند‌هایی که او درباره خلیج فارس ساخت از چنین ویژگی‌هایی برخوردار بودند. او نگاه خلاقه خود را که از بستر شناخت صحیح عکاسی به دست آمده بود وارد جهان مستند و به خصوص مستند صنعتی (که ظاهراً مستندی خشک و سرد است) کرد.
جدای از همه این ویژگی‌ها اکبر عالمی یکی از بزرگترین خدمات را به تاریخ ایران کرده است. او همراه با شهریار عدل اولین افرادی بودند که در دهه ۶۰ نخستین فیلم‌های ثبت‌شده در ایران را کشف کردند و با احیای آن‌ها نقطه‌ای تاریخی در سینمای ایران رقم زدند. این فیلم‌ها مربوط به دوره مظفرالدین‌شاه بود. عالمی خود درباره این اتفاق خاطره جالبی را عنوان کرده و در مصاحبه‌ای که از شبکه «آی‌فیلم» پخش شد در این باره گفته بود: «سال ۱۳۶۲ شمسی بود. شهریار عدل که تحصیلات عمیقی در باستان‌شناسی داشت تلفن کرد و گفت من در کاخ گلستان هستم و ما مقداری جعبه‌های زنگ‌زده پیدا کرده‌ایم که فکر می‌کنیم مربوط به دوران پهلوی اول باشد یا آخر‌های دوران قاجار. رفتم آن‌جا. آنقدر قدیمی بودند که در برخی از این جعبه‌های زنگ‌زده تخم مارمولک می‌دیدم. گفتم این‌ها باید متعلق به دوران مظفرالدین‌شاه باشد. به این دلیل که بازیچه محبوب مظفرالدین‌شاه دوربین فیلم‌برداری بوده است. شهریار عدل به من گفت این‌ها را شما ببر تلویزیون و ببین می‌توانی این‌ها را مرمت کنی؟ ما رفتیم با تیگران تومانیان، دوست ارمنی‌ام، شش‌ماه روی آن حلقه‌ها کار کردیم. برنامه «آن روی سکه» رفت روی آنتن. من می‌خواستم درباره سینمای ایران حرف بزنم و از مرد بزرگی با نام کامران شیردل دعوت کردم و ایشان دعوت مرا پذیرفت. در برنامه از ایشان پرسیدم شما که تحصیلات عالی در ایتالیا داشته‌اید و یکی از کارگردان‌های ارزشمند ایران هستید بگویید مبدا پیدایش سینما در ایران کی و کجا بوده؟ گفت که سال ۱۹۰۰ میلادی میرزا ابراهیم‌خان عکاس باشی همراه پادشاه قاجار از راه زمین به فرانسه می‌روند و دوربین می‌خرند و می‌آورند ایران. از ایشان پرسیدم این فیلم‌ها کجاست؟ ایشان گفت حلقه‌های مفقوده است. گفتم خبر خوب اینکه به افتخار قبول دعوت ما، این فیلم‌ها را که بازسازی کرده‌ام در این برنامه نشان می‌دهیم.»
با همه این تلاش‌ها به قول بسیاری از هم‌نسلان این هنرمند، اکبر عالمی پیش از آنکه مجری و مفسر سینمایی باشد و فیلم بسازد یک عکاس برجسته بود. شاید باید سال‌ها بگذرد تا تاثیرات عمیق‌تر حضور افرادی از این دست را در عرصه هنر دریابیم؛ افرادی که فقدان‌شان در عبور روزها بیشتر و بیشتر لمس می‌شود. اکبر عالِمی زاده ۱۳ تیر ۱۳۲۴ مجری و کارشناس صداوسیما، استاد دانشگاه تربیت مدرس و کارگردان اهل ایران بود که بیشتر آثار وی در ژانر مستند عرضه شده‌اند. عالمی دهم مهرماه ۱۳۹۹ برای ساخت یک مستند راهی بیمارستانی شده بود که با وجود رعایت پروتکل‌های بهداشتی، به همراه سه همکار دیگرش به بیماری کرونا مبتلا شدند و در نهایت در بامداد ۲۲ مهر ۱۳۹۹ در ۷۵ سالگی درگذشت. یادش گرامی.
دیدگاه تان را بنویسید