در نقد مدیریت تئاتر حوزه هنری مؤمنی شریف
از ششم تیر تا ششم تیر
احسان صارمی
ششم تیرماه 1397، با حکم حجت‌الاسلام والمسلمین سید مهدی خاموشی، رئیس وقت سازمان تبلیغات اسلامی، محسن مؤمنی‌شریف به مدت چهار سال به عنوان رئیس حوزه هنری ابقا می‌شود. با اینکه برخی معتقدند مدیریت مؤمنی شریف در حوزه موفقیت‌آمیز نیست و به‌خصوص در حوزه سینما و سینماداری همواره مورد انتقاد قرار می‌گیرد، ابقایش نشان از رضایت مجموعه سازمان تبلیغات اسلامی بود. ابقایی که با اعلام چهار ساله بودنش، حاشیه امنی بود برای مؤمنی شریف و آینده دستخوش تغییر حوزه هنری. با آمدن حجت‌السلام قمی به سازمان تبلیغات اسلامی و رویه جوانسازی این نهاد، زمزمه‌های تغییر مؤمنی شریف نیز شنیده می‌شد؛ اما حکم چهارساله می‌توانست یک حکم بقا باشد.
با گذشت دو سال، ناگهان ورق برمی‌گردد. رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، محمدمهدی دادمان از نسل دهه شصتی مدیران فرهنگی را به عنوان مدیر تازه حوزه هنری معرفی می‌کند. مراسم تودیع و معارفه مؤمنی شریف و دادمان در هشتم تیرماه هر چند با حضور جمعی از مدیران فرهنگی بود؛ اما حاوی نشانه‌هایی است از تغییر نگاه در مدیریت فرهنگی. به نظر می‌رسد نگاه محافظه‌کارانه مؤمنی شریف و عدم شجاعت در حوزه فرهنگ و هنر دو سال از عمر مدیریتیش را خاموش کرده است. محافظه‌کاری که بیش از همه در حوزه تئاتر جلب توجه می‌کند. رحمت امینی، یکی از مدیران دفتر نمایش دوران مدیریت مؤمنی شریف در زمان برگزاری جشنواره تئاتر ماه – که دیگر برگزار نمی‌شود – به خبرنگار تسنیم می‌گوید مؤمنی شریف اساساً به تماشای تئاتر نمی‌نشیند و چندان تمایلی به حضور در سالن‌های تئاتر ندارد. این در حالی بود که حوزه هنری در طول سال تولیدکننده بخش مهمی از آثار تئاتری به لحاظ کمی بود. به دلیل وجود امکانات در شهرستان‌ها، حوزه هنری موقعیت مناسبی برای هنرمندان شهرستانی به حساب می‌آمد تا بتوانند با اندک سرمایه‌ای دست به تولید هنری زنند؛ اما برخلاف دوران گذشته حوزه هنری در تولید آثار نمایشی چندان موفق ظاهر نمی‌شود و در عوض بر تعداد رویدادهای فرهنگی افزوده می‌شود. این مهم در زمان حضور فاضل نظری در مقام معاون هنری حوزه رخ می‌دهد و با رفتن فاضل نظری، از حجم این رویدادها کاسته می‌شود، از جمله جشنواره نقالان علوی و همایش سراسری تئاتر مردمی خرداد. این رویدادها هم‌اکنون تعطیل شده‌اند.
محراب محمدزاده، نویسنده روزنامه فرهیختگان در مطلبی با اشاره به دیدار پانزدهم آذر 1397 هنرمندان تئاتر با مقام معظم رهبری به نکات مهمی اشاره می‌کند. در حالی که این دیدار با عاملیت حوزه هنری برگزار می‌شود، مؤمنی شریف در مقام مدیر وقت حوزه هنری در جلسه حاضر نیست. محمدزاده در مقام شاهد و حاضر در این جلسه می‌نویسد «برای اولین‌بار رهبر انقلاب در جریان دیدار‌‌های پنجشنبهشبهای خود با اصحاب هنر و رسانه در غیاب مدیران اصلی حوزه هنری با تعدادی از هنرمندان تئاتر کشور دیدار کردند، در آن دیدار رهبر انقلاب ضمن ابراز ناراحتی برای بودجه اندک تئاتر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از کوروش زارعی پرسیدند بودجه تئاتر در حوزه هنری چقدر است، زارعی در میانه خجالت و آبروداری برای حوزه گفت «حضرت آقا یک میلیارد است که درنهایت 700 میلیون برای یک سال محقق می‌شود.» رهبر انقلاب با شنیدن این میزان بودجه حوزه تعجب کردند و فرمودند: «خیلی کم است، خیلی» و رو به یکی از مسئولان دفترشان کردند و علت را جویا شدند و وی پاسخ‌‌هایی داد. بیان این روایت از رهبری این بود که متأسفانه با اینکه ایشان در آن دیدار تأکید بر پیگیری و تجدیدنظر در بودجه‌‌ها کردند؛ اما حوزه هنری نهتنها بودجه تئاترش افزایش پیدا نکرد، بلکه به‌دلیل عدمحمایت معاونت هنری فعلی، رقم 700 به 500 میلیون تومان تقلیل پیدا کرد.»
البته رفتارهای عجیب در حوزه تئاتر در زمان مدیریت مؤمنی شریف کم نیست. در حالی که منصور (حسین) پارسایی، از نیروهای حوزه هنری مشغولیت شدیدی در ساخت موزیکال‌های پرحاشیه بینوایان و اولیورتویست دارد و نامش با پرونده محمد امامی در حوزه پول‌های کثیف گره خورده است، ناگهان در حاشیه همایش تئاتر بچه‌های مسجد از او بابت تلاش‌های فرهنگی و هنریش تقدیر به عمل می‌آید. این برنامه با اعتراض بیشتر نیروهای فرهنگی جبهه انقلاب قرار می‌گیرد، از جمله یاشار نادری، مدیرعامل بنیاد روایت که در توییتی این رویداد را مصداق نفوذ فرهنگی می‌داند. سید امیر جاوید و یاسر جلالی از مدیران همراه با حجت‌الاسلام قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی نیز در توییت‌هایی به رویه رخ داده اعتراض می‌کنند و آن را در تضاد با اهداف حوزه هنری می‌دانند. این رویداد در حالی رخ می‌داد که در تالار وحدت، دیگر نیروی حوزه هنری، احمد سلیمانی نمایش موزیکال مری پاپینز را روی صحنه برده بود. احمد سلیمانی از اعضای گروه حسین پارسایی است که به همراه کوروش زارعی و گروه آیین، به عنوان حلقه قمی‌های حوزه شناخته می‌شوند. تمام این مسائل زمانی شدت می‌گیرد که با آمدن مؤمنی شریف بسیاری از هنرمندان تئاتر فعال در حوزه از این نهاد کوچ می‌کنند. هر چند سکان اجراها به گروه‌های جوان سپرده می‌شود؛ اما خروجی این واسپاری موفقیت‌آمیز نیست. نمایشی در حوزه هنری گُل نمی‌کند و در جشنواره‌ای چون فجر، آثار حوزه هنری موفقیت کسب نمی‌کنند. تمرکز کوروش زارعی در مقام مدیر دفتر نمایشی، در دو سال گذشته نیز معطوف به تولیدات خود را در نهاد موازی حوزه هنری، مؤسسه اوج شده است. هر چند زارعی، در مقام هنرمند واجد این حق برای تولید هنری است؛ اما این هنرمند همواره سکوتی شریف درباره شرایط سخت تولید تئاتر در حوزه هنری داشته است. با این حال منتقدان آقای زارعی می‌گویند هزینه تولید نمایش «خورشید از حلب طلوع می‌کند» چندان فاصله‌ای با بودجه کل دفتر هنرهای نمایشی ندارد و می‌توانست تعاملات مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری و مؤسسه اوج سبب تقویت مالی تئاتر شود تا تولیدی یکتا.
شاید بتوان چنین تفسیر کرد با نادیده گرفته شدن تئاتر از سوی مؤمنی شریف، مدیر زیردست او نیز امیدی به فعالیت در سیستم خود را ندارد. برای مثال کوروش زارعی بسیار تلاش می‌کند تا فضای دو تماشاخانه مهر و ماه را از محوطه اداری حوزه هنری جدا کند تا شرایط برای ورود و خروج مخاطبان تسهیل یابد؛ اما این مهم رخ نمی‌دهد. او همچنین تلاش می‌کند تا بخشی از ساختمان‌های متروکه حوزه هنری در خیابان سمیه را به سالن تئاتر تبدیل کند تا از بخش اداری مستقل شود؛ اما این یکی هم به نتیجه نمی‌رسد. این در حالی است که بسیاری عدم‌استقبال از آثار حوزه هنری را معماری غلط این مجموعه در ایجاد دسترسی به مخاطب می‌دانند، دسترسی که برای بسیاری از مخاطبان، به سبب وجود مجموعه حراستی دردسرساز کرده است.
در دوران حضور مؤمنی شریف همچنین در اهدای جایزه هنر انقلاب همواره هنرمندان تئاتر نادیده گرفته شدند. در سال‌هایی که حمیدرضا آذرنگ به عنوان یکی از مهمترین چهره‌های تئاتر دفاع‌مقدس دو نمایش پرمخاطب «ترن» و «خنکای ختم خاطره» را روی صحنه می‌برد، حوزه هنری از اعلام نام او به عنوان هنرمند مورد تأیید خود دوری می‌کند، امری که با اعتراض برخی از رسانه‌ها همراه می‌شود.
مؤمنی شریف اکنون حوزه هنری را با دستگاه تئاتریش تحویل داده است که شامل تماشاخانه‌ای با سه سالن است. مشخص نیست با آمدن دادمان جوان آیا دفتر هنرهای نمایشی نیز در مدیریت جوان می‌شود یا خیر؛ اما میراث مؤمنی شریف در تئاتر قابلیت دفاع ندارد، هرچند مدیریت تئاتر کل کشور در دو سال گذشته توانایی دفاع از خودش را ندارد. باید دید دادمان در مقام یک جوان پرانرژی چه آورده‌ای در برابر برنامه‌های محافظه‌کاران مدیران سابق ارائه می‌دهد. آیا برنامه‌های فرهنگی سابق احیا می‌شوند؟ آیا هنرمندان شاخص تئاتر به امید بازگرداندن مخاطبان سال‌های دور دعوت به همکاری می‌شوند؟ آیا طبق نگاه رهبری بودجه تئاتر حوزه هنری افزایش می‌یابد؟ آیا گروهی جوان بر تئاتر حوزه حاکم می‌شوند؟ و چند آیای دیگری که شاید روزی از مدیریت جدید حوزه رودرو پرسیده شود.
دیدگاه تان را بنویسید