طراحی پوسترهای تئاتر به چه سمت و سویی می‌رود؟
گرافیک در خدمت پیام فرهنگی
روزبه صدر
پوسترهای تئاتر این روزها در چه شرایط و فضایی تولید می‌شوند و انتظارات تولیدکنندگان نمایش‌ها از طراحان پوستر چه جنبه‌هایی را در بر می‌گیرد؟ اساساً کارکردها و اقتضائات پوسترهای تئاتر چیست و چگونه می‌توان در خصوص این کارکردها به توافقی سازنده رسید؟ اگر مهم‌ترین ویژگی پوسترهای تئاتر را در قدرت تاثیرگذاری، همچنین هم راستا بودن با ویژگی‌های آثار نمایشی بدانیم، طرح‌های ارائه شده در پوسترهای نمایشی ما تا چه اندازه از این خصلت‌ها برخوردارند؟ بدیهی است که بهره داشتن از چنین ویژگی‌هایی شاید کمتر به شکل مطلق در پوستر نمایش‌ها جلوه‌گر شود و عموماً این تصاویر به نسبت‌های مختلفی واجد چنین ارزش‌هایی هستند.
بخشی از پوسترهای تئاتر در این روزها در رویکردی توصیفی به شکل‌های مختلف تلاش بر ارائه تصاویری داشته‌اند که به زعم طراحان این پوسترها به عنوان بازگوکننده فضای نمایش‌ها در نظر گرفته شده‌اند. اما این رویکرد توصیفی که به علت فقدان کارکردهای دراماتیک در طراحی اغلب این اعلان‌ها به تاثیرگذاری لازم در ارتباط با جلب مخاطب دست پیدا نمی‌کنند. بخشی از این ایده‌ها بر استفاده از عکس‌هایی از صحنه نمایش‌ها متمرکز است و از این طریق سعی در انتقال ویژگی‌های نمایش‌ها دارند. به این ترتیب در این دسته از پوسترها کارکرد طراحی گرافیک به حداقل رسیده، در حالی که عکس‌های تئاتر به خودی خود حاوی ویژگی‌های مورد نظر در انتقال فضای نمایش‌ها هستند و پوسترها به این طریق از کارکردهای ویژه طراحی پوسترها غافل می‌مانند.
وظیفۀ پوستر پیش از هرچیز اطلاع رسانی است؛ ولی در عین حال وظیفه‌ای بنیادی تر هم دارد و آن ساخت فرهنگ دیداری و سلیقه‌ی تصویری جامعه است. در واقع برای پوسترکارکردهای کوتاه‌مدت و بلند مدت می‌توان قائل بود. کارکرد کوتاه مدت یک اعلان اطلاع رسانی رخدادی در حوزه تئاتر است که بازه زمانی مشخص و محدودی دارد. اما پوسترها در بلند مدت آرشیو فرهنگ بصری روزگار ماست که در طول زمان سلیقه بصری جامعه را شکل داده. البته تا زمانی که جایی برای نصب پوسترها در سطح شهردر نظر نگیریم و تنها در آرشیوها، نمایشگاه‌ها یا کتاب‌ها آن‌ها را ببینیم، انتظار چندانی از تاثیرگذاری اجتماعی پوسترها هم نمی‌توانیم داشته باشیم. به هر حال جای اصلی و ایده‌آل پوستر درخیابان‌ها و جلو چشم عامه مردم است نه صرفاً در کافه‌ها یا دانشگاه‌ها و فضاهای روشنفکرانه. اینگونه است که در شکل درست آن فرهنگ دیداریِ کلیت یک جامعه رشد می‌کند و سطح سلیقه عوض می‌شود. این مسئله به طور مشخص با ذهنیت سفارش‌دهندگان در ارتباط است. واضح است که جامعۀ تئاتری ارزش بیشتری برای مقوله پوستر قائل است و در این میان با سفارش دهندگانی با ابعادی عمیق‌تر در زمینه فرهنگ مواجهیم. واقعیت این است که گسترش فضای مجازی و حجم تصاویری که از طریق آن میان کاربران مبادله می‌شود سواد بصری عموم را گسترش داده و اطلاع رسانی تا اندازه زیادی با تصویر و طراحی گره خورده است.
علیرغم اینکه در مرور پوسترهای فصل‌های گذشته نشانه‌هایی از کم توجهی به کارکردهای ویژه پوسترهای تئاتر در معرفی رویدادهای مرتبط با هنرهای نمایشی آشکار است، اما بارقه‌هایی از ظهور پدیده‌هایی در جهت گسترش و قدرت بخشیدن به این کارکردها هم از سوی برخی طراحان گرافیک در این عرصه به چشم می‌خورد. اگرچه در حال حاضر ممکن است برخی از این پدیده‌ها به خودی خود ناموجه و حتی ناهنجار به نظر برسند، اما در عین حال می‌توان به تصحیح و تکامل چنین پدیده‌هایی امیدوار بود. در این مجال برخی از این پدیده‌ها را مرور می‌کنیم. یکی از رویکردهای رو به فزونی در طراحی پوسترهای نمایش اقبال طراحان به تایپوگرافی عنوان‌های نمایش‌ها است. این رویکرد که در حال حاضر نوعی ناهنجاری را در نحوه معرفی نمایش‌ها شکل داده در صورت دقت عمل بیشتر طراحان می‌تواند به یکی از عناصر سازندۀ پوسترهای تئاتر تبدیل شود. در این زمینه خوانا بودن و سریع الانتقال بودن تایپوگرافی ها شاید یکی از مهم‌ترین کارکردهایی است که می‌باید مورد توجه طراحان قرار بگیرد. یکی از نقاط ضعف در طراحی پوسترهای اخیر تئاتر بی توجهی طراحان به کارکردهای زیبایی شناسانه و بیان گرانه ابعاد پوسترها است. در یک مرور اجمالی بر این آثار می‌توان متوجه شد که اکثریت قریب به اتفاق طراحان از کادر مستطیل عمودی رایج به عنوان قالب پوسترها استفاده می‌کنند و بسیار انگشت شمار اعلان‌هایی است که خارج از این قاعده عمل کنند. مفهوم سازی از محتوای نمایش‌ها هم یکی دیگر از گرایش‌های طراحی پوسترهای نمایش است. این شکل از پوسترسازی ها عموماً از حیث تاثیرگذاری و ارتباط با درونمایۀ آثار نمایشی از قدرت تاثیرگذاری بیشتری برخوردارند و بیننده را به تأمل وا می‌دارند؛ هرچند در این زمینه قدرت مفهوم سازی در پوسترها عاملی تعیین کننده در انتقال سریع مفاهیم مورد نظر طراحان به حساب می‌آید. طراحی پوسترها بر اساس عکس‌هایی از نمایش، بازیگران و شخصیت‌ها یکی از گرایش‌های رایج میان طراحان در فصل‌های نمایشی اخیر است. این گرایش که تا اندازه زیادی متأثر از شیوه پوسترسازی در سینما است، همانطور که گفته شد اغلب متکی بر مطلع کردن مخاطب از چگونگی ترکیب بازیگران حاضر در نمایشی خاص است.
دیدگاه تان را بنویسید