زبان فارسی وطن من است

آبان مصدق

سال های ورود ایران به جهان مدرن و همزمان با پایه‌گذاری فرهنگ‌نامه‌ها و دایره‌المعارف‌های بزرگی چون آکسفورد و بریتانیکا، ایران نیز بانی بزرگی را به جهان معرفی کرد که چه در ایران و چه در غربت، به تدوین دانشنامه بزرگی چون ایرانیکا همت گماشت و نه‌تنها نام ایران را در تمام مراکز علمی و دانشگاهی که برای تمام مردم جهان نام‌آشنا کرد تا برای سال‌های طولانی و پس از این نیز منبع معتبر ارجاع کتاب‌های علمی و پژوهشی درباره ادبیات ایران و ایرانشناسی باشد و ایرانیان و غیرایرانیان مأخذ و منبعی را برای یافتن حقایق درباره کهن‌ترین تمدن بشری در اختیار داشته باشند. پروفسور احسان یارشاطر با درجه دکترا در دو مدرک زبان و ادبیات فارسی و زبان‌شناسی ایرانی، نخستین ایرانی‌ای است که پس از جنگ دوم جهانی به درجه استادی رسید و دانشنامه ایران و اسلام و دانشنامه ایرانیکا و بنگاه ترجمه و نشر کتاب را زمانی بنیان نهاد که کشورهای غربی نیز در آغاز این راه بودند.

احسان یارشاطر در فروردین 1299 در همدان زاده شد و با وجود فقر مالی خانواده از همان آغاز نشانه‌هایی از نبوغ، او را از همسالانش متمایز می‌کرد. وی زبان انگلیسی را از مادرش و زبان اسپرانتو را از پدرش آموخت. در دانشگاه تهران دکترای زبان و ادبیات گرفت و در لندن زبان‌شناسی زبان‌های باستان ایران را تا درجه دکترا پی گرفت و در دانشگاه کلمبیای نیویورک و دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. در همین سال‌ها بنگاه ترجمه و نشر کتاب را برای ترجمه آثار ادبی بنیان نهاد و فصلنامه راهنمای کتاب را منتشر کرد. چندی بعد علاوه‌بر ادبیات خارجی، مجوعه‌های متون فارسی، ایرانشناسی، آثار فلسفی، ادبیات برای جوانان، خواندنی‌های کودکان و آیینه ایران را منتشر کرد و از همان ابتدا عدم دخالت دربار در امور بنگاه را شرط نهاد. استاد یارشاطر در سال 1347 کار دانشنامه ایرانیکا را آغاز کرد. پس از انقلاب بودجه این دانشنامه قطع شد و بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا عهده‌دار هزینه‌های ایرانیکا شد. احسان یارشاطر برای تأمین بخشی از هزینه ایرانیکا مجموعه‌های تاریخی خود را به موزه متروپولیتن نیویورک فروخت و در نیویورک مرکز ایرانشناسی را بنیان نهاد؛ کتابخانه سعید نفیسی را که یکجا خریداری کرده بود به این مرکز اهدا کرد و در این مرکز آثار کلاسیک ایران به تمام زبان‌های غربی و حتی ژاپنی ترجمه شد. استاد احسان یارشاطر ویراستاری سه جلد از تاریخ ایران کمبریج را برعهده داشت و 16 جلد تاریخ ادبیات ایران را به رشته تحریر درآورد. علاوه‌بر این‌ها، الاشارات و التنبیهات ابن سینا را ترجمه کرد. تألیف کتاب شعر فارسی در عهد شاهرخ، داستان‌های شاهنامه که برای آن برنده جایزه یونسکو شد، داستان‌های ایران باستان که کتاب سال 1338 شد، نقاشی نوین و برگزیده داستان‌های شاهنامه از دیگر آثار عمر پرثمر اوست که گفته بود زبان فارسی وطن من است. پروفسور احسان یارشاطر در 10 شهریور بدرود حیات گفت. بی‌شک موجودیت همچون اویی که تمام عمرش را صرف ایرانشناسی و زبان فارسی کرد، تکرارناپذیر است و صحنه از وجود غول بزرگ زبان‌شناسی پارسی و ایرانشناسی خالی شده است، اما میراث گرانبهای ایرانیکا را برای تمامی نسل‌های پس از این برجای نهاد. دانشنامه ایرانیکا، دانشنامه ایران و اسلام و تاریخ ادبیات ایران عصاره هزاران سال زندگی پرفراز و نشیب زبان پارسی است. نامش به بلندای آفتاب.