گذری در بازار بزرگ تهران

یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های هر سفر بازارگردی و خرید کردن است: حالا چه پاساژ و مرکز خرید مدرن باشد، چه بازار قدیمی و سنتی شهر، که هر کدام لطف خود را دارد. اکثر شهرهای ایران، یک بازار سنتی معروف دارد که همیشه شلوغ و پر رفت‌وآمد است که جدا از مساله خرید و پیدا‌کردن سوغاتی، بهترین مکان برای شناخت بیشتر فرهنگ، اقوام و سنت‌های آن شهر است. معروف‌ترین بازارهای سنتی ایران در شهرهای تبریز، اصفهان، یزد، کاشان، قزوین، اراک، و تهران واقع شده‌اند که قصد داریم امروز در کوچه‌پس‌کوچه‌های بازار تهران قدم بزنیم.

محدوده بازار تهران از شمال به خیابان پانزده خرداد (بوذرجمهری سابق) می‌رسد و از جنوب به خیابان مولوی، شرق آن خیابان مصطفی خمینی (سیروس سابق) است و در غرب به خیابان خیام منتهی می‌شود. در زمان صفویه تهران چهار محله اصلی داشته که یکی از آن محله‌ها به محله بازار معروف بوده ‌است که چندین حجره و دکه در آنجا فعالیت داشتند. در زمان شاه طهماسب صفوی که این بازار احداث شد، در ابتدا بدون سقف بود، اما با روی کار آمدن قاجار و انتقال پایتخت از قزوین به تهران، آقا محمدخان به این بازار رونق بخشید و حجره‌‌ها، دالان‌‌ها و کاروانسراهای آن را مورد بازسازی قرار داد. بعد از ساخت مسجد جامع، مجموعه بازار توسعه یافت. چندین سرا و تیمچه‌ به بخش بازار اضافه شد و در دوره ناصرالدین شاه نیز ورودی اصلی بازار بزرگ ساخته شد. سراها در بازار تهران نقش کاروانسرا را داشتند و در دو طبقه ساخته می‌شدند که طبقه بالا دفتر تجارتخانه بود و در طبقه پایین حجره قرار داشت. در سراها  معاملات کلی و عمده انجام می‌شد و تاجرها خرده‌فروشی نمی‌کردند. از سراهای معروف بازار بزرگ تهران می‌توان به سرای حاجی زمان اشاره‌ کرد. این سرا در خیابان بازار مسگرها، خیابان بازار چهار سوقین قرار دارد و امروزه بورس پارچه است.

از دیگر قسمت‌های بازار، تیمچه است که در بازار بزرگ تهران نیز چند تیمچه معروف قرار دارند. تیمچه به بخشی از بازار گفته می‌شود که از نظر معماری شبیه راسته‌های اصلی بازار است اما در اندازه‌ای کوچکتر ساخته شده ‌است. معمولاً یک انتهای تیمچه به راسته اصلی بازار متصل است و انتهای دیگرش به یک کاروانسرا می‌رسد. تیمچه‌ها معمولاً مسقف هستند و حوضی در وسط دارند که دور آن حجره‌هایی در دو یا سه طبقه واقع شده‌اند. معروف‌ترین تیمچه بازار بزرگ تهران، تیمچه حاجب‌الدوله است. این تیمچه در زمان ناصرالدین شاه توسط حاج علی‌خان مقدم مراغه‌ای ملقب به حاجب‌الدوله که از رجال عهد قاجار بود، ساخته شد. این تیمچه دارای معماری اصیل ایرانی است: طاق‌های مقرنس در آن یادآور مقرنس‌های معمول در خانه‌های اعیانی دوره قاجاری است و ظرافت آن با طاق یزدی‌بندی نفیس با تزیینات کاشی‌کاری به نهایت می‌رسد. یکی دیگر از تیمچه‌های بازار بزرگ تهران، تیمچه ابوتراب است که مرکز خرید و فروش فرش است.

یکی دیگر از جذابیت‌های قدم زدن در دالان‌ها و راسته‌های بازار، دیدن انواع خوراکی‌های غیرمعمول است که نمی‌توان به سادگی از کنارشان عبور کرد. خوراکی هایی مانند ساندویچ تخم‌مرغ و گوجه، عدسی، شلغم و بسیاری از خوردنی‌های قدیمی که فقط در راسته‌های بازار می‌توان یافت و البته در کنار اینها همیشه رستوران‌های قدیمی با غذاهای خوش آب‌ورنگ نیز قسمت مهمی از بازارگردی محسوب می‌شود، رستوران‌هایی مانند: نایب، شمشیری، شرف‌الاسلامی و مسلم.

بازار تهران با معماری زیبایش اولین مقصد گردشگران خارجی‌ تهران است که همواره از آن در خاطراتشان به نیکی یاد می‌کنند، چراکه در بازار تهران زندگی جریان دارد.