یک فرصت جهانی برای یادآوری
آنتی‌بیوتیک‌ها زیان‌بارند
دوازدهم تا هجدهم نوامبر (۲۱ تا ۲۷ آبان ماه) با هدف افزایش آگاهی از میکروارگانیسم‌های مقاوم به آنتیبیوتیک و تشویق برای اتخاذ بهترین شیوه مقابله با این معضل، هفته جهانی آگاهی از آنتیبیوتیک نامیده شده است. به همین بهانه و با توجه به شروع فصل سرما، شیوع بیماری‌هاو به‌تبع‌آن رواج مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها؛ مطلب امروز صفحه علم و فناوری را به این موضوع اختصاص داده‌ایم. استفاده مکرر و نابجا از آنتیبیوتیک، یکی از مهمترین دلایل افزایش باکتری‌های مقاوم به دارو هستند. باید درنظر داشت که آنتیبیوتیک فقط قادر به درمان عفونت‌های باکتریایی است و به‌هیچ‌عنوان در برابر عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی، گلودرد و آنفلوآنزا موثر نیست افزایش اطلاعات درزمینه بیماری‌ها، درمان‌های رایج و اثربخشی داروها؛ توقف استفاده از آنتیبیوتیک در مزارع و دامداری‌ها؛ عدم تجویز آنتیبیوتیک در بیماری‌های انگلی، قارچی و ویروسی و استفاده از دوره کامل آنتیبیوتیک؛ از راهکارهای عملی برای کنترل معضل مقاومت در برابر آنتیبیوتیک است
سازمان جهانی بهداشت سال‌های قبل شعاری را برای هفته آگاهی از آنتیبیوتیک انتخاب می‌کرد؛ ولی در سال جاری به منظور ارائه راهکارهای انعطاف‌پذیر و عملی، انتخاب شعار را به عهده مخاطبان گذاشته است.
کمپین آگاهی از آنتیبیوتیک مجموعه‌‌ای شامل پوستر، آگهی، اینفوگرافی و فایل‌های چندرسانه‌ای به تمام زبان‌های سازمان ملل تنظیم کرده و خواهان مشارکت افراد و نهادها در سراسر دنیا در این موضوع است تا تمام افراد برای تمرکز روی این معضل تشویق شوند.
از زمان کشف آنتیبیوتیک، این داروها سنگ‌بنای پزشکی مدرن بوده‌اند. با این حال استفاده نابجا و مستمر از این منبع دارویی در انسان و حیوان، باعث ظهور معضلی به نام مقاومت در برابر آنتیبیوتیک شده است.
مقاومت ضد میکروبی به مقاومت یک میکروارگانیسم (شامل باکتری، قارچ، ویروس و انگل) در برابر داروهای ضد میکروبی، برای درمان عفونت ناشی از آن گفته می‌شود. زمانی که این میکروارگانیسم‌ها نسبت به داروهای ضد باکتری، ضد قارچ و ضد ویروس مقاوم شوند، داروهای استاندارد بیاثر می‌شوند، عفونت در بدن باقی می‌ماند و به‌راحتی منتقل می‌شود.
درمان بسیاری از بیماری‌های کشنده مانند سل، فقط با آنتیبیوتیک امکان‌پذیر است و همین یک مورد نشان میدهد مقاومت در برابر این گروه درمانی تا چه اندازه میتواند خطرناک باشد.
یک برنامه جهانی برای مقابله با مشکل رو به رشد مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر داروهای ضدمیکروبی در شصت و هشتمین مجمع جهانی بهداشت در ماه می سال 2015 میلادی تایید شد. یکی از اهداف اصلی این طرح، بهبود آگاهی و درک مقاومت در برابر آنتیبیوتیک از طریق ارتباطات موثر، آموزش و تعلیم است.
تکامل گونه‌های مقاوم یک پدیده فرآیندی کاملا طبیعی است و زمانی رخ میدهد که میکروارگانیسم به اشتباه تکثیر یا صفات مقاوم بین چند میکروارگانیسم رد و بدل شود.
استفاده مکرر و نابجا از آنتیبیوتیک، یکی از مهمترین دلایل افزایش باکتری‌های مقاوم به دارو هستند. آنتیبیوتیک یک منبع با ارزش دارویی است که برای درمان عفونت‌های باکتریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و استفاده از آن تنها با تجویز پزشک و در یک دوره درمانی کامل موثر است.
باید در نظر داشت که آنتیبیوتیک فقط قادر به درمان عفونت‌های باکتریایی است و به‌هیچ‌عنوان در برابر عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی، گلودرد و آنفلوآنزا موثر نیست.
مقاوت در برابر آنتیبیوتیک به یک معضل جهانی بدل شده و همین امر کارشناسان سازمان جهانی بهداشت را به ایجاد کمپینی برای مقابله با این معضل واداشته است.
در سال 2012 میلادی، سازمان جهانی بهداشت گزارشی را مبنی بر افزایش مقاومت به داروهای ایدز ارائه کرد. این گزارش پیام‌آور این مطالب بود که کنترل این بیماری مهلک با داروهای رایج، اثربخشی کمتری دارد و باید به سمت داروهای پرهزینه‌تر حرکت کرد.
در سال 2013 میلادی، 480 هزار مورد جدید بیماری سل مقاوم به دارو در 100 کشور گزارش شد که به معنی دوره‌های درمان طولانی‌تر و اثربخشی کمتر داروهای فعلی بود.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، نسبت بالایی از باکتری‌های مقاوم به آنتیبیوتیک که سبب عفونت‌های شایعی مانند عفونت‌های دستگاه ادراری، ذات‌الریه و عفونت‌های خون می‌شوند، وجود دارند. ناکارا بودن دارو نسبت به عفونت به معنای افزایش میزان ناتوانی و مرگ و تحمیل هزینه‌های هنگفت در حوزه بهداشت است.
با ارائه راهکارهایی می‌توان به حل معضل مقاومت در برابر آنتیبیوتیک کمک کرد. یکی از این موارد افزایش اطلاعات در زمینه بیماری‌ها، درمان‌های رایج و اثربخشی داروها است. برای اولین قدم باید اطلاعات دقیقی در مورد درمان‌های رایج و اثربخشی آن به دست آورد تا بتوان موارد نابجای استفاده از آنتیبیوتیک را تشخیص داد. مورد دوم توقف استفاده از آنتیبیوتیک در مزارع و دامداری‌ها است؛ چراکه استفاده از آنتیبیوتیک در مزارع و دامداری‌ها، یکی از مهمترین روش‌های انتقال به انسان است. عدم تجویز آنتیبیوتیک در بیماری‌های انگلی، قارچی و ویروسی، استفاده از دوره کامل آنتیبیوتیک و توسعه داروهای مختلف از دیگر راهکارهای عملی برای کنترل این معضل است.
ارتباط مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها با افزایش انواع آلرژی
محققان از ده‌ها سال قبل درباره پیامد مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ها که میتواند باکتری‌ها را در برابر دارو مقاوم کند، هشدار داده‌اند، اما تازه‌ترین تحقیقات نشان می‌دهند که ممکن است ارتباطی میان مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ها و افزایش ابتلا به آلرژی‌ها وجود داشته باشد.
در همین راستا، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا ارزیابی کرده است که باکتری‌های مقاوم به دارو عامل مرگ 23هزار نفر و دو میلیون مورد ابتلا به بیماری در سال هستند.
آکادمی آسم، آلرژی و ایمونولوژی آمریکا نیز گزارش میدهد که حدود 40 تا 50 درصد دانش‌آموزان در سراسر جهان به یک یا چند آلرژن حساس هستند.
شایع‌ترین این موارد، آلرژیهای پوستی مانند اگزما (10 تا 17 درصد)، آلرژیهای تنفسی مانند آسم و رینیت (حدود 10 درصد) و آلرژیهای غذایی مانند آلرژی به بادام زمینی (تقریبا 8 درصد) است.
این افزایش تنها مربوط به آمریکا نمی‌شود، بلکه در سایر کشورهای صنعتی نیز افزایش‌هایی در زمینه ابتلا به آلرژی‌ها مشاهده شده است.
این وضعیت، مصرف زیاد آنتیبیوتیک به ویژه در میان کودکان را به دلیل ابتلا به عفونت‌های شایع ویروسی مانند سرماخوردگی‌ها و گلودردها بازتاب میدهد. درواقع، نتایج مطالعات اخیر نشان از احتمال ارتباط میان افزایش ابتلا به آلرژی‌ها و مصرف زیاد آنتیبیوتیک ها دارد.
آنتی‌بیوتیک‌ها همچنین میکروبیوم روده را مختل می‌کنند، زیرا حین مبارزه با عفونت‌ها، باکتری‌های طبیعی در سیستم گوارش را که به اصطلاح میکروبیوم روده نامیده می‌شوند، کاهش می‌دهند.
به دلیل تعامل و ارتباط میان باکتری روده و ثبات سلولهای سیستم ایمنی، میکروبیوم روده نقش مهمی در بلوغ واکنش ایمنی ایفا می‌کند.
زمانی که این تعامل میان باکتری‌ها و سلولهای ایمنی ایجاد نمی‌شود، سیستم ایمنی بدن به طور نامناسبی به مواد بی‌ضرر مانند مواد غذایی و یا اجزای گرد و غبار واکنش نشان میدهد که میتواند به آلرژیهای بالقوه کشنده منجر شود.
قرار گرفتن در معرض میکرب‌ها در سنین اولیه زندگی برای تکمیل فرآیند بلوغ سیستم ایمنی بدن انسان مهم است. کاهش این میکرب‌ها ممکن است باعث شود که انسان احساس پاکیزگی بیشتری کند اما به سیستم ایمنی بدن آسیب می‌زند.
مطالعه محققان در مورد آسم در دوران کودکی نیز نشان میدهد که احتمال ابتلا به آسم در کودکانی که مادران آنها در دوران بارداری آنتیبیوتیک مصرف می‌کردند، تقریبا دو برابر کودکانی بود که مادران آنها در دوران بارداری آنتی بیوتیک مصرف نکرده بودند.
بالاخره مطالعه انجام شده بر موش‌ها و بچه‌موش‌های درمان شده با آنتی‌بیوتیک‌ها، افزایشی را در احتمال ابتلای این موجودات به آلرژی‌ها و آسم نشان داد.
مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران
با اینکه امروزه بر ضرورت استفاده کمتر و بهینه از آنتی‌بیوتیک‌ها برای مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی و پیشگیری از عوارض زیان‌آور آن بر سلامت تأکید می‌شود؛ خبرها حکایت از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران دارد. شیوع مصرف این داروها ازآن‌رو نگران‌کننده است که مصرف خودسرانه آنها منجر به ایجاد مقاومت میکروبی و عفونت‌های مقاوم و مکرر می‌شود و برای کلیه، کبد و سایر ارگان‌های بدن عوارض بسیار به همراه دارد.
دبیر علمی نوزدهمین کنگره بین‌المللی میکروب‌شناسی، چندی پیش ضمن انتقاد از عادت رایج ایرانیان در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، گفت: مصرف بی‌رویه و خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها سبب شده که برای مثال اگر در برخی کشورها 10 تا 15 سال طول می‌کشد تا میکروبی در برابر یک آنتیبیوتیک مقاوم شود، در ایران این زمان به یک تا دو سال رسیده است که این هشداری جدی برای تجویز و مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌هاست.
محمد مهدی اصلانی به موضوع مقاومت در باکتری‌های ایجاد کننده عفونت ادراری به‌عنوان یکی از شایع‌ترین عفونت‌ها اشاره کرد و ادامه داد: امروزه در کشور 90 درصد باکتری‌هایی که به پنی‌سیلین حساس بودند، نسبت به آن مقاوم شده‌‌‌اند؛ مثل عفونت‌های ایجاد شده توسط استافیلوکوک‌ها و پنوموکک‌ها که قبلا به آن حساس بودند.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، چندی پیش اعلام کرد که مصرف آنتیبیوتیک در ایران 16برابر استاندارد جهانی است و مقاومت دارویی، نتیجه استفاده خودسرانه از آنتی‌بیوتیک‌هاست که به دنبال آن روند درمان طولانی‌تر و هزینه‌های درمان افزایش پیدا می‌کند.
در گزارش وزارت بهداشت آمده بود که 50 درصد از نسخه‌های پزشکی، حاوی آنتیبیوتیک است و از هر 10 دارویی که تجویز می‌شود، حداقل یک قلم آن به آنتیبیوتیک اختصاص دارد.
این مصرف بی‌رویه، در برخی استان‌ها ازجمله سیستان و بلوچستان نمود بیشتری دارد، به‌طوری‌که سرانه مصرف خودسرانه دارو در این استان، 10 درصد بالاتر از متوسط کشوری است. آنتی بیوتیک در نسخه پزشکان خراسانی هم سهم 33 درصدی دارد.
مصرف بی‌رویه آنتیبیوتیک در کشور درحالی رواج دارد که کامل نکردن دوره درمان با آنتیبیوتیک باعث ایجاد مقاومت میکروبی شده و به‌این‌ترتیب این نوع دارو کارآیی خود را برای درمان بیمار از دست میدهد.
افزون‌براین، درصورتی‌که فرد بدون تجویز پزشک به مصرف آنتیبیوتیک اقدام کند نه‌تنها خود را بدون دلیل در معرض خطر عوارض جانبی آن قرار میدهد، بلکه دچار مقاومت آنتی‌‌بیوتیکی و بیاثر شدن آن در درمان می‌شود.
پزشکان بر اینکه مصرف آنتیبیوتیک باید منظم و در ساعت مقرر انجام شود و برای تاثیرپذیری آن دوره درمان حتی در صورت احساس بهبود؛ کامل شود، تأکید دارند و مصرف آنتیبیوتیک را در درمان نیز سرماخوردگی و آنفلوآنزا بی‌تأثیر می‌دانند. از نظر آنها پیشگیری بهترین راهکار برای مقابله با عوامل ویروسی و درمان بیماری‌های سرماخوردگی و آنفلوآنزا است.
دیدگاه تان را بنویسید