امشب از آسمان اژدها می‌بارد

عطیه لواسانی

امشب تا فردا صبح، شهاب‌ها زمین را بمباران می‌کنند و این یعنی بهشت رصدگران آسمان شب! هرچند با ابری شدن آسمان و بارش باران در برخی نقاط کشور، عملا رصدهای شبانه ناممکن یا خیلی سخت می‌شود اما علاقمندانی که به دنبال فرصت برای رصد زیبایی‌های بارش شهابی هستند، فرصت های ولو کوتاه را قدر خواهند دانست. بارش «شهابی اژدهایی» در شبانگاه یکشنبه تا بامداد دوشنبه ۱۵ و ۱۶ مهرماه جاری به اوج بارش خود می‌رسد و رصدگران می‌توانند با استفاده از دوربین‌های دیجیتالی و دور شدن از آلودگی نوری شهری این پدیده زیبای نجومی را رصد کنند.

بارش «شهابی اژدهایی»، میراث دنباله‌دارها

بارش شهابی اژدهایی، بارشی است که بر اثر عبور زمین از میان رد دنباله‌دار ایجاد می‌شود. این بارش شهابی هرساله در اواسط مهرماه به اوج می‌رسد. بهترین شرایط برای رصد بارش شهابی اژدهایی، آسمان صاف و آلودگی نوری کم است. امسال نیز آسمان مهرماه میزبان این پدیده نجومی است. شهاب‌ها که در گذشته به آن «شهانه» می‌گفتند ذرات میلی‌متری و میکرومتری هستند که از دم دنباله‌دارهای جا مانده هستند.این ذرات در فضا عموما به صورت توده‌های بزرگ قرار دارند که در برخورد با جو زمین بارش‌های شهابی را سبب ‌شده و از این رو عامل هر بارش شهابی ذرات یک دنباله‌دار است که پس از عبورهای متوالی دنباله‌دارها از نزدیکی خورشید ایجاد می‌شود و چه بسا تنها هسته دنباله‌دارها به جای بماند.

تفاوت «شهاب» و «شهاب‌سنگ»

شاید از نگاه عمومی، تفاوتی میان شهاب و شهاب‌سنگ وجود نداشته باشد اما از نگاه تخصصی در حوزه نجوم، این دو با یکدیگر متفاوت‌اند. شهاب‌سنگ‌ها دارای جرم و حجم قابل توجهی هستند و در جو می‌سوزند ولی شهاب‌ها ذرات بسیار ریزی هستند که در فاصله ۸۰ تا ۱۵۰ کیلومتری سطح زمین طی فرآیند شیمیایی، نور زیادی از خود منتشر می‌کنند که بعضا بسیار درخشان بوده و به آنها «آذرگوی» یا «آتش گوی» می‌گوییم. با عبور شهاب‌ها مدتی اثر رد عبوری آنها در آسمان دیده می‌شود.  در برخورد با جو، اتم‌های این ذرات بر انگیخته و الکترون‌های مدار ظرفیت، انرژی گرفته و به مدار بالاتر می‌روند. اما از آنجایی که اتم می‌خواهد همواره در حالت پایدار باشد، پس از برخورد، الکترون‌ها به مدار ظرفیت باز می‌گردند و انرژی خود را به صورت انرژی نورانی همچون نور فلورسانس منتشر می‌کند.

دلیل نامگذاری

 بارش‌های شهابی

آن‌ها که بارش‌های شهابی را دنبال می‌کنند، برای هر نوع از این بارش‌ها، پرونده‌ای ویژه باز می‌کنند. هر نوع از بارش‌های شهابی، بنا به ویژگی‌هایی که دارد نام مخصوصی نیز دارد. برخی از بارش‌ها مانند بارش شهابی «برساوشی» در تابستان و بارش «اسدی» در پاییز بسیار مشهور هستند. در این بین، آسمان مهرماه هر سال میزبان دو بارش شهابی «اژدهایی» و «جباری» است. بارش شهابی «اژدهایی» که امسال شبانگاه یکشنبه تا بامداد دوشنبه ۱۵ و ۱۶ مهر ماه به اوج بارش خود می‌رسد دارای کانونی در شمال آسمان است. این بارش در صورت فلکی «اژدها» بین صور فلکی «خرس بزرگ» و «خرس کوچک» (دب اکبر و دب اصغر) قرار دارد. منشا بارش شهابی اژدهایی، دنباله‌دار «ژیاکوبینی زینر/۲۱P» است.

قهوه گرم فراموش نشود

خبر خوب برای رصدگران اینکه بارش شهابی اژدهایی امسال در وضعیت مناسبی قرار دارد. امسال بارش شهابی اژدهایی در پایان ماه قمری و بدون حضور نور مزاحم ماه رخ می‌دهد از این رو شرایط مناسبی برای رصد این پدیده نجومی وجود دارد.

اما خبر بد برای آن‌ها که در مناطقی با هوایی ابری قرار است رصد کنند اینکه احیانا، آسمانی قابل مشاهده نخواهد بود!

در مجموع هر چه ارتفاع کانون بارش به افق نزدیکتر باشد یا فرد رصدگر در آلودگی نوری باشد، شهاب‌های کمتری را می‌تواند مشاهده کند. برای رصد بارش‌های شهابی نیاز به تلسکوپ یا ابزارهای رصدی نیست. رصدگران با استفاده از لباس و امکانات مناسب و دور شدن از شهرهای بزرگ و آلودگی نوری می‌توانند در همه پهنه آسمان به دنبال شهاب‌های این شهاب‌باران بگردند. البته هرگز نوشیدنی گرم را نباید فراموش کرد!

آنقدر عکس بگیر تا بتوانی عکس‌شان را بگیری!

برای عکاسی از بارش‌های شهابی باید از دوربین‌های مکانیکی یا دیجیتال موسوم به DSLR استفاده کرد. این نوع دوربین‌ها امکان نوردهی به مدت دلخواه را دارند و باید ISO روی عددهای بالاتر ۸۰۰ یا ۱۶۰۰ قرار گیرد و با لنز میدان دید باز (واید) به سمت بخشی از آسمان ترجیحا در اطراف صورت فلکی کانون بارش نشانه رفت و در وضعیت B ‌ تا زمانی که شهابی از جلوی لنز در آسمان عبور کند، به عکاسی ادامه داد. در طول زمان بارش، باید دائما مترصد بود.

هر رصدگر، یک محقق است

هر رصدگر آماتوری می‌تواند به عنوان عاملی تلاشگر برای توسعه علم به شمار آید. برای این همکاری علمی باید نکاتی را رعایت کرد. تهیه گزارش‌های علمی از بارش با درج نام فرد یا اسامی اعضای گروه، مختصات جغرافیایی رصد، تعداد شهاب‌های رصد شده و بیان بازه زمانی مشاهده شهاب‌ها از جمله اقداماتی است که رصدگران در گزارش‌های نجومی خود باید انجام دهند.

صورت فلکی که شهاب در آن جا به جا می‌شوند، میزان شدت نور هر شهاب و بیان میزان جا به جایی هر شهاب بر حسب درجه در آسمان از دیگر مواردی است که رصدگران باید در گزارش خود ارائه دهند.