روزی ۱۰ میلیاردتومان سیگار می‌کشیم

آذر فخری، روزنامه‌نگار

مدتی است بحث و جدل در مورد افزایش مصرف سیگار و قلیان بالا گرفته است. حتی با وجود تکانش‌های ارزی و گران شدن همه‌چیز و به تبع آن سیگار، از مصرف آن نه تنها کم نشده که به طرزی باورنکردنی، افزایش هم پیدا کرده. افزایش مصرف سیگار با سن شروع به کشیدن سیگار رابطه معکوس دارد؛ سیگاری‌ها کم سن و سال‌تر شده‌اند.

با این وصف، سیگاری بودن دانشجوهای دخترو پسر جای خود دارد. آن‌ها 18 سال را رد کرده‌اند و اگر بخواهی در مورد مضرات و آسیب‌های جسمی سیگار برای آن‌ها صحبت کنی، خودشان به مواردی که تو اشاره می‌کنی، نکته‌های به روزتری اضافه می‌کنند. یعنی داستان اصلا ربطی به ناآگاهی از مضرات سیگار ندارد؛ آن‌هم در عصر ارتباطات و با این حجم از اخبار مجازی و واقعی. مسئله این است که وقتی از دانشجو و دانش‌آموز می‌خواهی به خاطر خودش سیگار را کنار بگذارد، در حالی‌که پکی عمیق به سیگارش می‌زند می‌گوید: حرام که نیست! جرم هم نیست!

همه این‌ها را بگذارید در کنار فیلم‌ها و سریال‌های سیما و شبکه خانگی که در آن‌ها، هنرپیشه‌های نقش اول و معمولا محبوب، سیگار می‌کشند و با پز و پرستیژی که به خود می‌گیرند نوعی الگوی رفتاری به بینندگان اغلب جوان خود ارائه می‌کنند؛ پز و پرستیزی که به نوعی تبلیغات شرکت‌های تولید سیگار-بخوانید شرکت دخانیات- محسوب می‌شود و پول خوبی نصیب تهیه‌کننده و دیگر عوامل می‌کنند.

واقعیت دردآور جامعه ما در ارتباط با سنین نوجوانی و جوانی، درهم آمیختگی برخی قوانین در رابطه با سن بچه‌هاست. وقتی به دختر 15 ساله‌ای که در حال کشیدن سیگار یا قلیان است ایراد می‌گیری خیلی راحت توی چشم‌هایت زل می‌زند و می‌گوید پس چه‌طور می‌توانم در هر سنی که خواستم یا خواستند ازدواج کنم؟ آن می‌شود اما برای سیگار باید منتظر 18 سالگی باشم؟ و خودش و دوستانش قهقهه می‌زنند به خاطر این‌همه تناقض.

آن‌هایی هم که پایبند شرع‌اند، می‌گویند موردی در مورد حرام بودن دخانیات پیدا نکرده‌اند. یا حداقل این‌طور پاسخ می‌دهند که مرجع تقلید ما آن‌را حرام نکرده. و باز ذهن ما درگیر خوانش‌های مختلف شرع و احکام می‌شود؛ هر کسی می‌تواند با تاسی از مرجع خود، کاری را بکند که دیگری با تقلید از مرجع خود نمی‌تواند! برای همین هم اغلب افراد دنبال مرجع تقلیدی هستند که نسبت به دیگران آسان‌گیرتر باشد و مثلا به قول یکی از همین بچه‌های زیر 18 سال، خودش هم اهل دود باشد:«این بهتره. خودش حال مارو درک می‌کنه!»

پس در این مجال، قرار نیست درباره مضرات و آسیب‌های سیگار کشیدن و استفاده از مواد دخانی حرف بزنیم. فقط می‌خواهیم حول و حوش چند عدد و رقم با هم صحبت کنیم. اعداد و ارقامی که سیر صعودی در پیش گرفته‌اند و کسی هم نگران‌شان نیست.

دولت در بودجه 98 درآمد حاصل از فروش سیگار را 15 هزار میلیارد ریال و مالیات بر فروش سیگار را ۶۳۱ میلیارد تومان تعیین کرده است. بنابراین دولت سال آینده از فروش و مصرف سیگار بیش‌از ۲.۱ هزارمیلیارد تومان درآمد کسب خواهد کرد

ما چه‌قدر سیگار می‌کشیم؟

خبر خوش این‎که ما هنوز جایی در میان 20 کشور نخست مصرف‌کننده دخانیات قرار نداریم. و خبر بد این که بعد از کشور برمه، دومین کشور وارد کننده سیگار قاچاق به کشور هستیم یعنی در حالی‌که سهم بازار دخانیات ایران در جهان نیم درصد است اما در حوزه قاچاق،حرف نخست را می‌زنیم.

 و این در حالی است که شرکت دخانیات خودمان سال گذشته 12 میلیارد نخ سیگار تولید کرد و تصمیم دارد این میزان را به 15 میلیارد نخ برساند. آن‌هم در حالی‌که  70 درصد مواد اولیه تولید سیگار وارداتی است و به دلیل مشکلات ارزی و اقتصادی قاعدتا باید با واردات این مواد دچار مشکل شده باشیم. با یک حساب سرانگشتی و با این حجم از قاچاق و تولید داخلی متوجه می‌شویم ایرانی‌ها روزانه معادل ۳۰ میلیارد تومان سیگار می‌کشند.

حسن آذری پورعضو کمیته سیاستگذاری کنترل دخانیات، آمار رسمی مصرف سالانه ۵۵ میلیارد نخ سیگار در ایران را «دروغ صنعت» دخانیات می‌داند؛ مصرف سالانه سیگار در کشور بین 65 تا 70 میلیارد نخ است . این مقدار نسبت به 10 سال گذشته افزایش نشان می‎دهد. طبق برآوردها سالانه حدود 65 میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود که اگر این رقم را بر 20 تقسیم کنیم، معادل سه میلیارد و 250 میلیون پاکت سیگار می‌شود. که 25 میلیارد نخ واردات رسمی، 35 میلیارد نخ تولید داخل و سایر نخ‌های سیگار قاچاقی وارد می‌شود.

حالا که پای اعداد و ارقام در میان است صرفا جهت اطلاع باید بگوییم که سالانه بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان برای تشخیص و درمان عوارض ناشی از مصرف سیگار در ایران هزینه می‌شود و در جهان هر 6 ثانیه یک سیگاری می‌میرد.

قانون داریم  کسی اهمیت نمی‌دهد!

ایران از قانون جامع «کنترل و مبارزه ملی با دخانیات در کشور» برخوردار است؛ قانونی که 15 شهریور 1385 در کشور به تصویب رسیده و شامل 20 ماده اجرایی است اما به درستی اجرا نمی شود. یعنی با گذشت 12 سال از تصویب، هم‌چنان شاهد ضعف اجرایی آن هستیم.

طبق این قانون، فروش و عرضه دخانیات به افراد زیر 18سال توسط عرضه‌کنندگان ممنوع است و متخلف باید علاوه بر ضبط فرآورده‌های دخانی کشف شده، به جزای نقدی محکوم شود اما شاهدیم که سیگار حتی به صورت نخی، توسط مغازه‌ها و دکه‌های روزنامه فروشی به نوجوانان کم سن و سال فروخته می‌شود، یعنی منعی برای خرید وجود ندارد.

طبق آمار‌ در ۲۰ سال گذشته سن شروع اعتیاد به سیگار حدود اوایل دهه دوم زندگی افراد بوده است اما در مدت دو سال اخیر، این شاخص به سن ۱1 سالگی کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که در کشور هیچ برنامه‌ای برای بالا بردن سطح فرهنگ ضد دخانیات در بین افراد کم سن و سال وجود ندارد و حتی خانواده‌ها با ترویج قلیان کودکان را به سوی دخانیات سوق می‌دهند.

به گفته اصغر سلیمی نماینده سمیرم در مجلس:«در دسترس و ارزان بودن سیگار، کمبود و نبود تفریحات سالم، عدم فرهنگ‌سازی مناسب و آموزش» از عوامل مؤثر در افزایش مصرف دخانیات است. این نماینده مجلس از دولت خواسته است «گامی جدی» برای اجرای قوانین مربوط به دخانیات بردارد.

در فیلم‌ها و سریال‌های سیما و شبکه خانگی، هنرپیشه‌های نقش اول و معمولا محبوب، سیگار می‌کشند و با پز و پرستیژی که به خود می‌گیرند نوعی الگوی رفتاری به بینندگان اغلب جوان القا و البته پول خوبی نصیب تهیه‌کننده و دیگر عوامل می‌کنند

بهزاد ولی‌زاده، مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی هم می‌گوید:«این افزایش به این علت رخ می‌دهد که وزارت صنعت مجوز فروش برخی سیگارها را در مراکز فروش به‌عنوان سیگار لایت -سبک- صادر می‌کند. ظاهر این سیگارها برای جوانان و زنان گمراه‌کننده است. آنان تصور می‌کنند مصرف این گونه سیگارها آسیبی به سلامت‌شان وارد نمی‌کند و حتی مصرف آن‌را نوعی کلاس اجتماعی می‌دانند.» 

ولی‌زاده توضیح می‌دهد:« افرادی که سیگار «اسلیم» مصرف می‌کنند بر این باورند که با مصرف آن، لاغر می‌شوند اما اطلاعات سازمان جهانی بهداشت برعکس این مساله را ثابت کرده است. مطالعات سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد این سیگارها فرقی با سیگارهای متعارف در بسته بندی‌های استاندارد ندارند و حتی چون باریک‌تر هستند، فرد تعداد نخ‌های بیشتری مصرف می‌کند و حجم بیشتری از نیکوتین را وارد بدن می‌کند.»

ولی‎زاده می‎گوید ما برای کاهش مصرف سیگار نه تنها به سازمان ملل متحد تعهد داریم بلکه قرار است تا سال 1404، حدود 30 درصد از مصرف سیگار در کشور نیز کاسته شود.

از آمار جهانی تا آمار داخلی

بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی در سال‌های اخیر، گرایش به مصرف سیگار در بین افراد جامعه و به‌خصوص جوانان گسترش روزافزونی داشته است. سازمان بهداشت جهانی هشدار داده است در هر شش ونیم ثانیه یک نفر بر اثر ابتلا به امراض ناشی از مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهد. استفاده از دخانیات سالانه باعث مرگ 9/4 میلیون نفر می‌شود و انتظار می‌رود طی 20 سال آینده این رقم دو برابر شود. تعداد مصرف‌کنندگان دخانیات هم‌چنان رو به افزایش است و احتمال می‌رود که از 3/1 میلیارد نفر در حال حاضر به ‌7/1 میلیارد تا سال ‌2025 برسد.

دخانیات عامل مرگ 60 هزار ایرانی در سال است. در حالی‌که سالانه 16 هزار نفر در اثر حوادث ترافیکی در ایران کشته می‌شوند.  سالانه 10 هزار میلیارد تومان از پول مردم صرف دخانیات شده و 20 تا 30 هزار میلیارد تومان نیز هزینه درمان بیماری‌های ناشی از آن می‌شود.

آماری که شاید در ارزیابی‌ها و بررسی‌های جدید، با افزایش هرچه بیشتری نیز همراه شود، زیرا به‌زعم کارشناسان و آسیب‌شناسان اجتماعی میزان مصرف دخانیات در کشور در طول سالیان اخیر با سیر صعودی همراه بوده که به تعبیری باید گفت این نارسایی بازخورد عدم توفیق و موفقیت قابل‌توجه در حوزه کنترل و مهار بازار مصرف است.

امید بودجه‌ای دولت به دخانیات!

در راستای بودجه 98 لایحه بودجه، دولت در جدول شماره 5 ماده واحده لایحه بودجه 98 درآمد حاصل از مصرف سیگار یا به عبارتی مالیات بر مصرف سیگار را 15 هزار میلیارد ریال تعیین کرده است.هم‌چنین مالیات بر فروش سیگار نیز ۶۳۱ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. بنابراین دولت سال آینده از فروش و مصرف سیگار بالغ بر ۲.۱ هزارمیلیارد تومان درآمد کسب خواهد کرد.

به این ترتیب، با امیدی که دولت به این نحوه از درآمدزایی بسته تا کسر بودجه سال 98 خود را جبران کند، نمی‌توان امیدی به کنترل تولید و یا قاچاق مواد دخانی داشت. در جایی‌که قرار است از مالیات حاصل از مصرف سیگار چنان مبلغ کلانی وارد جیب دولت بشود، مسلما ترجیح سال آینده هم چشم بستن و نادیده گرفتن این معضل بزرگ اجتماعی خواهد بود که گریبان نوجوانان و جوانان ما را گرفته است. همه این هزینه‌ها را بگذارید در کنار هزینه درمان بیماری‌های ناشی از مصرف مواد دخانی تا بدانید که عدم توجه به نشاط و تحرک جوانان، چگونه در حال از بین بردن ظرفیت‌ها و سرمایه‌های اجتماعی یک کشور است.