لایحه کودک‌همسری در کشاکش سلیقه‌های شخصی متوقف ماند
قربانی حاشیه‌ها
درارتباط با مسئله کودک‌همسری و ازدواج کودکان بدون در نظر گرفتن بلوغ عقلی، فتاوای معتبری وجود دارد. می‌توان به استفتا از آیت‌الله مکارم شیرازی اشاره کرد. هم‌چنین از منظر فقهی می‌توان به سازوکاری هم‌چون احکام ثانویه مراجعه کرد که با توجه به ضرورت، مصلحت و ایجاد عسر و حرج احکام اولیه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
مریم لطفی
از همان ابتدا که با پیگیری فراکسیون زنان طرح کودک‌همسری در مجلس شورای اسلامی مطرح شد، موافقان و مخالفان بسیاری داشت. موافقان به آسیب‌های اجتماعی ناشی از ازدواج کودکان اشاره داشتند و نظر مخالفان بیشتر به موضوعات شرعی معطوف بود و از بلوغ زودرس بچه‌های این دوره و زمانه حکایت داشت؛ آن‌هم به دلیل غلبه فضای مجازی که می‌گفتند چشم و گوش بچه‌ها را خیلی زود باز می‌کند. گرچه با تمام پیگیری‌های موافقان طرح، بالاخره نظر مخالفان به کرسی نشست و در اوج ناباوری، این طرح در کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی رأی نیاورد.
ماجرای طرح کودک همسری در مجلس
چندی پیش به همت تعدادی از نمایندگان زن مجلس از جمله طیبه سیاوشی، پروانه سلحشوری و فاطمه ذوالقدر طرح کودک‌همسری در مجلس شورای اسلامی مطرح شد. طرح اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی که در آن هیچ حداقلی برای سن ازدواج وجود ندارد. براساس این ماده، ازدواج زیر ۱۳ سال برای دختران و زیر ۱۵ سال برای پسران منوط است به اذن ولی؛ البته به شرط مصلحت و با اجازه دادگاه. سیاوشی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی دراین‌باره گفته بود: «این طرح با مساعدت فراکسیون زنان و هم‌چنین برخی مردان نماینده در صحن علنی مجلس مطرح و یک‌فوریت آن که همان ممنوعیت عقد دختران زیر ۱۳ سال بود به تصویب رسیده است».
براساس استاندارهای بین‌المللی به ازدواج‌های زیر ۱۸ سال، ازدواج‌های زودهنگام گفته می‌شود. در ایران فقها در کنار رشد جسمانی، رشد عقلی را هم در ازدواج ضروری می‌دانند. نمونه‌اش آیت‌الله مکارم شیرازی که گفته ازدواج‌های زیر ۱۳ سال باطل است
اما این طرح در کمیسیون قضایی مجلس رد شد و سیاوشی در توئیتر خود نوشت: «متاسفانه طرح ما برای ممنوعیت ازدواج زیر ۱۳ سال به‌طورکلی در کمیسیون قضایی مجلس رد شد. آن‌هم با وجود آن‌که پیشتر یک‌فوریت طرح در صحن مجلس رأی آورده بود. دلایل مخالفت بیشتر مسائل فقهی و شرعی عنوان شد و البته این‌که طرح ما کپی‌برداری از طرح‌های غربی است».
آن‌قدر زیاد نیست که برایش قانون وضع کنیم!
تاکید مخالفان طرح بیشتر بر مسائل شرعی، کم بودن تعداد این ازدواج‌ها و تمایل خود کودکان به ازدواج‌های زودهنگام است. محمد کاظمی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی به سازندگی می‌گوید: «سن ازدواج در قانون مدنی اصلاحیه‌ای خورده و این موضوع باید توسط شورای نگهبان تایید شود. بحث ما این بود که این موضوع حتما در شورای نگهبان رد می‌شود؛ چون موضوعات شرعی در آن مطرح است. هم‌چنین ممکن است شرایط جسمی و خانوادگی بعضی افراد طوری باشد که مایل باشند در سنین پایین ازدواج کنند. مجموع نظر کارشناسان این بود که ازدواج در سنین پایین بسیار کم است. بنابراین اختلالی در جامعه ایجاد نمی‌کند پس نباید مانع ازدواج همان تعداد کمی که مستعد ازدواج در سنین پایین هستند شویم. در جامعه امروزی به دلیل فضای مجازی بچه‌های ما خیلی زود به بلوغ و قوه تشخیص می‌رسند. در کنار سن کودکی، موضوعات شرعی هم برای ما اهمیت زیادی دارد».
او در واکنش به انتقادهایی که در رد این طرح مطرح شده، می‌گوید: «اعضای کمیسیون قضایی همه متخصص و حقوقدان هستند و سال‌ها در محاکم قضایی کار کرده و براساس تشخیص‌شان این رأی را صادر کرده‌اند. این طرح هم مخالفان و موافقانی داشت اما به هر حال بعد از چند جلسه متوالی و دعوت از کارشناسان و با حضور مدعوینی از مرکز پژوهش‌ها، قوه‌قضائیه، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و متخصصان ازدواج این طرح رد شد. البته من در جلسه آخر نبودم اما در جلسات قبلی این موضوع مطرح شد که ما باید واقعیت‌ها را دریابیم و براساس آنها تصمیم بگیریم. قبول دارم که والدین برخی کودکان می‌توانند از این قانون سوءاستفاده کنند، اما به هرحال بحث‌های مبسوطی انجام شده و هیچ یک از اعضای کمیسیون از روی حب نفس یا مصلحت سیاسی چنین تصمیمی نگرفته‌اند».
مکارم شیرازی: ازدواج زیر ۱۳سال باطل است
براساس استاندارهای بین‌المللی به ازدواج‌های زیر ۱۸ سال، ازدواج‌های زودهنگام گفته می‌شود. در ایران فقها هم در کنار رشد جسمانی، رشد عقلی را هم در ازدواج ضروری می‌دانند. نمونه‌اش آیت‌الله مکارم شیرازی که گفته ازدواج‌های زیر ۱۳ سال باطل است. این مسئله دو سال پیش در جریان دیدار اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با ایشان مطرح شد. وقتی که فاطمه ذوالقدر گفت که ۵ درصد از ۴۲ هزار ازدواج زیر ۱۸ سال، به دختران کمتر از۱۳ سال مربوط می‌شود. ایشان هم گفت: «ازدواج زیر ۱۳ سال تا زمانی که دختربه حد عقل نرسد مجاز نیست، این مسئله شاید در گذشته جایز بوده اما الان به دلیل مفاسدی که ایجاد شده، تا زمانی که دختر به بلوغ عقلی نرسد حکم برباطل بودن این ازدواج است».
کودک‌همسری؛ زمینه‌ساز شکل‌گیری جامعه نابالغ
«کودک‌همسری آسیبی جدی برای کودکان و جامعه است. افزایش آمار طلاق، کودکان بیوه، سقط جنین خیانت و افسردگی از اصلی‌ترین و مستقیم‌ترین تبعات ازدواج در سن کودکی است». اینها را هادی شریعتی حقوقدان ونایب‌رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان می‌گوید. او از«جامعه نابالغ» نام می‌برد و می‌گوید: «زمانی که ما با پدیده‌ای به‌عنوان کودک‌همسری مواجهیم در آینده باید انتظار جامعه‌ای نابالغ را نیز داشته باشیم. موضوع کودک‌همسری حتی در مواردی می‌تواند باعث تولید کودک کار شود وقتی پسری نوجوان به عنوان همسر وارد زندگی مشترک می‌شود، مسئولیت سنگینی را پذیرفته که بخشی از این مسئولیت تأمین هزینه‌های سرسام‌آور زندگی است؛ پس به اجبار و در همان سن نوجوانی وارد بازار کارشده و به یک کارگر نوجوان تبدیل خواهد شد.
مجموع نظر کارشناسان این است که ازدواج در سنین پایین بسیار کم است. بنابراین اختلالی در جامعه ایجاد نمی‌کند پس نباید مانع ازدواج همان تعداد کمی که مستعد ازدواج در سنین پایین هستند، شویم
با وجود هشدارهایی که متخصصان حوزه‌های مختلف نسبت به این موضوع داده‌اند، باید دید که با رد این طرح در مجلس شورای اسلامی، چه در انتظار کودکان و آینده آنها خواهد بود. گرچه پروانه سلحشوری اخبار این چند روزه را تنها یک شلوغ‌کاری خبری خوانده و به سازندگی می‌گوید: «جای نگرانی نیست، دوباره پای این طرح به خانه ملت باز خواهد شد». موضوعی که ژرژیک آبرامیان، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس هم به آن اشاره کرده و گفته است: «طرح کودک‌همسری در کمیسیون رأی نیاورد، اما رد هم نشد؛ بلکه رئیس کمیسیون دستور دادند که کارگروهی برای این طرح فعال شده تا به تحقیق تفحص و مطالعه بپردازد و طرح بهتری ارائه شود».
۲۴ هزار بیوه زیر ۱۸ سال در ایران
براساس آمار ثبت احوال، هر سال حدود ۴۰ هزار ازدواج زیر ۱۴ سال در ایران انجام می‌شود. ۴۰ هزار ازدواج که در آن هم زن و هم مرد یا یکی از این دو رکن کودک هستند. براساس این آمار در سال ۹۵ و تنها در نه ماه نخست سال ۲۹۷۱۰ ازدواج زیر ۱۵ سال و ۱۵۱۶۴۱ ازدواج زیر ۱۹ سال انجام شده است.
اگرچه در این سال بیش از ۵۳۷ هزار ازدواج ثبت شده، ۱۸۱۳۵۱ مورد آن زیر ۱۹ سال بوده است. عددی که اگرچه برای عده‌ای در نگاه اول چندان زیاد به نظر نمی‌رسد اما زنگ خطری جدی را به صدا درمی‌آورد. مخالفان می‌گویند در صورت مقابله، باز هم این ازدواج‌ها انجام می‌شود، بدون ثبت رسمی! سینا کلهر، دبیر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس به ایرنا گفته است: «ازدواج در تمام سنین عوارضی خواهد داشت و منکر این واقعیت که حتی در ازدواج‌های ۱۰ تا ۱۴ سال هم طلاق وجود دارد، نیستیم.
الهه خوشنویس، روانشناس در این‌باره می‌گوید: «ازدواج کودکان به عنوان شدیدترین نوع کودک‌آزاری است؛ از نظر روانشناسی چنین موضوعاتی را به عنوان «دوره‌ی بحرانی» نامگذاری می‌کنیم. کودکی که هنوز نمی‌داند رابطه‌ی جنسی چیست، باید به چنین رابطه‌ای تن دهد. در چنین ازدواج‌هایی نیاز کودکان نادیده گرفته شده و فشار جسمی و روانی زیادی به آنها وارد می‌شود. در چنین ازدواجی دختر و پسر توانایی حل مسئله ندارند و بیشتر رفتارهایشان هیجانی است. کودکان باید به بلوغ عاطفی، جسمی و جنسی رسیده باشند تا به عنوان بزرگسال شناخته شوند. در غیر این صورت در بزرگسالی احتمال خطا و خیانت زناشویی در آنها بیشتر است؛ چراکه تازه متوجه نیازها و اولویت‌های زندگی‌شان می‌شوند».
خروج از چرخه تحصیل
آسیب دیگری که موضوع کودک‌همسری به دنبال دارد، ماجرای خارج شدن این کودکان از چرخه تحصیلی است. کودکانی که یکباره از دوستان و همکلاسی‌های خود جدا و بدون یادگیری هیچ مهارتی بزرگ می‌شوند. در بسیاری از اوقات آنها علاوه بر نقش همسری و بدون هیچ آمادگی قبلی مجبور به پذیرش نقش مادری یا پدری می‌شوند. خراسان رضوی در خط مقدم این ماجراست؛ با شش هزار ازدواج کودکان، آن هم در فاصله‌ی سنی ۱۰ تا ۱۴ سال. آذربایجان شرقی رتبه دوم رتبه کودک‌همسری در ایران را دارد و خوزستان هم با بیش از چهار هزار مورد در رتبه سوم است.
دیدگاه تان را بنویسید