ناتوانی مزد کارگران در پوشش نیازهای حیاتی زندگی

رضا    اسدآبادی

پس از انتشار گزارش اخیر مرکز آمار درباره کاهش دوباره نرخ مصرف دو ماده اساسی غذایی در میان دهک‌های فرودست یعنی گوشت و میوه، برخی از کارشناسان درباره به خطر افتادن حیات کارگران و افت حجم اقلام حیاتی از سبد مصرفی گروه‌های فرودست اجتماعی (ازجمله کارگران و بازنشستگان) هشدار دادند.

هفته گذشته «مهدی میرزاامین» عضو هیات رئیسه اتحادیه تهیه و توزیع گوشت گاوی اعلام کرد که مصرف گوشت با توجه به میزان تقاضای بازار نسبت به سال گذشته ۱۰۰درصد کاهش یافته است. این آمار تکان‌دهنده در کنار آمار مصرف سرانه سالانه ۳ کیلو گوشت در سال برای سه دهک فرودست جامعه (ازجمله کارگران)، باعث شده تا بیش از گذشته نسبت به کاهش سبد پروتئینی از سفره کارگران احساس خطر شود.

این آمارها درحالی‌ست که اظهارنظرهای متولیان صنعت مرغ و ماهی نیز از افزایش قیمت گوشت سفید در آینده نزدیک خبر می‌دهد. در همین زمینه رئیس اتحادیه مرغ و تخم‌مرغ ماه گذشته از منطقی بودن نرخ ۹۰هزار تومانی هر شانه تخم‌مرغ سخن گفته و برخی مرغداران از ضرورت رسیدن قیمت مرغ به بالای ۸۵هزار تومان با توجه به افزایش هزینه تولید سخن گفتند. همین روزها قیمت مرغ در بازار نیز از 48هزار به کیلویی ۶۵هزارتومان رسیده، رقمی که احتمالا به معنای کاهش سهم گوشت سفید در سبد مصرفی مردم خواهد بود.

افت 50درصدی مصرف گوشت در یک سال

طبق آمار مرکز آمار ایران، مصرف گوشت ایرانیان از ۱۳ کیلوگرم در سال ۱۳۹۰ به ۶ کیلو در سال ۱۴۰۰ رسیده و این آمار در سال ۱۴۰۱ و برای دهک‌های پایین به زیر ۳ کیلوگرم کاهش یافته است.

طبق گزارش یورونیوز هم میزان مصرف سرانه گوشت در ایران سال ۱۴۰۰ حدود ۲۵ کیلوگرم بود که تنها ۶ کیلوگرم از این مقدار به گوشت قرمز اختصاص داشت درحالی‌که در کشورهای درحال توسعه سالانه حدود ۳۲ کیلوگرم گوشت مصرف می‌شود و این میزان در کشورهای توسعه‌یافته ۸۰ کیلوگرم است که نصف این ارقام به‌طور متوسط به گوشت قرمز اختصاص دارد.

به گزارش سازمان خواروبار و کشاوزی سازمان ملل متحد (فائو) نیز سرانه مصرف گوشت قرمز سالانه هر فرد در غنا ۹، گینه ۵.۶، نیجریه ۵.۸، هندوستان ۵.۳، عراق ۸.۷، تانزانیا ۱۰ کیلوگرم، یمن ۶.۱۴ و کره‌شمالی ۸.۱۰ کیلوگرم است که نشان می‌دهد آمار مصرف گوشت قرمز در کره شمالی، تانزانیا، عراق و غنا هم از ایران بالاتر بوده و ایران در رده کشورهایی مانند یمن، نیجریه و گینه و هندوستان در زمینه مصرف گوشت قرمز قرار دارد.

البته رژیم‌های غذایی در شکل‌گیری سبد گوشت مصرفی بسیار مهم است. برای مثال مالزی با مصرف سرانه ۴.۹ کیلوگرم گوشت قرمز از ایران نیز مصرف کمتری دارد اما در عوض در سبد گوشت ۵۵ کیلوگرمی مالزی، بیش از ۵۰ کیلو به گوشت سفید اختصاص دارد که بخش اعظم آن را غذاهای دریایی و گوشت آبزیان شامل می‌شود درحالی‌که در سبد ۲۵-۲۴ کیلویی گوشت مصرفی سالانه متوسط هر ایرانی، ماهی و آبزیان کمترین سهم (زیر ۲ کیلو با احتساب کنسرو ماهی) را به خود اختصاص داده و مابقی (بیش از دو سوم) گوشت مصرفی ایرانیان مربوط به گوشت مرغ است.

ضرورت مصرف روزانه ۱۰۰ گرم گوشت برای سلامت بدن

«محمدصادق کرمانی» پزشک و کارشناس تغذیه در زمینه ضرورت مصرف برخی اقلام مانند گوشت قرمز برای بدن انسان سالم بزرگسال می‌گوید: حدود ۹ آمینواسید ضروری وجود دارد که بدن باید آنها را از برنامه غذایی دریافت کند. بدن نمی‌تواند این آمینواسیدهای ضروری را خود تولید کند اما برای سلامت بسیار مهم هستند. غذاهای حیوانی (شامل لبنیات، تخم پرندگان، آبزیان و گوشت سفید و قرمز) تمام آمینواسیدهای ضروری را تامین می‌کنند. به همین دلیل به غذاهای حیوانی پروتئین کامل و به غذاهای گیاهی دارای پروتئین (شامل حبوبات) پروتئین ناکامل گفته می‌شود. اگر شما تنها پروتئین گیاهی مصرف می‌کنید، بسیار مهم است که در مقادیر زیاد تنوع غذایی داشته باشید تا بتوانید تمام آمینواسیدها را دریافت کنید. برای مثال، غلات آمینواسید لیزین محدودی دارند. حبوبات مقدار لیزین بالاتری دارند اما حاوی متیونین و سیستئین کمی هستند. برای تامین پروتئین کامل بدون گوشت، باید همه انواع خشکبار، حبوبات و غلات مورد مصرف قرار بگیرند.

«هدایت حسینی» عضو کمیته بهداشت و تغذیه فرهنگستان علوم پزشکی ایران نیز در پاسخ به سوالی درباره ضرورت مصرف اقلامی مانند گوشت می‌گوید: بدن انسان به دلیل نیاز به آمینواسیدهای ضروری به گوشت نیاز دارد و این آمینواسیدها در بسیاری از گیاهان و حبوبات یافت نمی‌شود لذا به‌طور متوسط انسان سالم بزرگسال با وزن حدود ۷۵ کیلوگرم، روزانه باید ۶۰ گرم پروتئین مستقیم وارد بدن خود کند که این میزان باید حداقل حدود یک سوم از پروتئین حیوانی یعنی گوشت تامین شود.

وی با تاکید بر اینکه برای رسیدن حداقل روزانه ۲۰ گرم پروتئین گوشت حیوانی باید روزانه ۱۰۰ گرم گوشت به طور متوسط مصرف شود، اظهار کرد: در بحث مصرف انواع گوشت، گوشت ماهی به دلیل برخورداری از اسیدهای چرب ضروری و همچنین گوشت قرمز به دلیل برخورداری از آهن ضروری، نسبت به گوشت مرغ اهمیت بسیار بیشتری دارند. حسینی از عوارض کمبود پروتئین در بدن به ضعف عمومی قوای جسمانی، کاهش شدید ایمنی بدن، عوارض خونی ناشی از کمبود آهن، احتمال افزایش کبد چرب، سست شدن استخوان‌ها و عوارض انتقالی در رشد جسمانی و مغزی در فرزندان فرد اشاره کرده و گفت: آمینواسیدهای لازم در پروتئین‌های غیرگوشتی (غیرحیوانی) بسیار کمتر است.

طبق گزارش سازمان خواروبار و کشاوزی سازمان ملل متحد (فائو) آمار مصرف گوشت قرمز در کره‌شمالی، تانزانیا، عراق و غنا از ایران بالاتر بوده و ایران در رده کشورهایی مانند یمن، نیجریه و گینه قرار دارد

کارگران در تغذیه فرزندان خود هم دچار مشکل هستند

«محمدرضا تاجیک» نماینده کارگری در شورای عالی کار درباره ضرورت تامین اقلام ضروری در سفره کارگری می‌گوید: تبصره دو ماده ۴۱ قانون کار به سبد معیشت خانوار کارگری می‌پردازد. ما با استخراج و به دست آوردن رقم این سبد با کمک کارشناسان وزارت بهداشت و انیسیتو تغذیه برای محاسبه میزان کالری لازم و حداقل‌های مصرفی و اقلام لازم خوراکی و غیرخوراکی، میزان آنها را برای تداوم فعالیت‌های روزمره محاسبه می‌کنیم.

وی ادامه داد: با توجه به اطلاعات انیسیتو تغذیه ایران، ما از کارشناسان وزارت اقتصاد نیز کمک گرفتیم تا برخی اطلاعات لازم در زمینه اقلام مصرفی لازم را محاسبه کنیم. البته نقدهای زیادی به این نحوه محاسبه وارد است و بحث رعایت کرامت انسانی کارگر شاید با محور قرار دادن حداقل‌های لازم برای بقا منافات داشته باشد اما به هرحال نیاز به تعاملی وجود دارد تا میان کارشناسان برای این دیتاهای لازم اجماع به وجود بیاید تا به رقم‌های دقیق‌تری در محاسبه سبد حداقل معیشت و دستمزد ضروری کارگران برسیم.

تاجیک با تاکید بر ثبات شاخص‌ها و استانداردها و عدم انعطاف سبد استاندارد زندگی حداقلی در برابر تغییرات تورم، گفت: با وجود افزایش قیمت‌ها، شاخص‌های محاسباتی دیتاها و اطلاعات ما جابه‌جا نمی‌شود و برای مثال با گرانی گوشت، سبد لازم محاسباتی گوشت ما کم و زیاد نخواهد شد. ما حسابداران می‌گوییم «وحدت رویه محاسباتی» باید حفظ شود. در اینجا نیز ما با توجه به اینکه سال گذشته ترازهایی داریم، نیاز داریم شاخص‌های سال‌های گذشته به نسبت امسال ثابت باشد تا بتوانیم به رقم واقعی دستمزد لازم برای تداوم حیات یک کارگر برسیم.

عضو کارگری شورای عالی کار اظهار کرد: ما همه‌ساله حداقل‌ها را در نظر گرفتیم و با شرکای اجتماعی خود در شورای عالی کار تعامل کردیم. با این حال شکاف میان تورم و مزد آن‌قدر زیاد است که طرف کارگری هر چقدر هم انعطاف و تعامل و انعطاف به خرج دهد، باز هم به توافق نمی‌رسد.

عضو کمیته هماهنگی شوراهای اسلامی کار گفت: دستمزد مصوب هر ساله هرگز نمی‌تواند ماده ۴۱ و تبصره دوم آن (سبد معیشت) را پوشش دهد و این به خاطر عدم مهار تورم و عدم تجربه تورم تک‌رقمی است و بدون تورم تک‌رقمی این فاصله کم نمی‌شود.

تاجیک با بیان اینکه «با جرات می‌توانم بگویم هیچ کارگری با چارچوب فعلی دستمزد آن سطح اقلام خوراکی اعلامی انسیتو تغذیه را تامین نمی‌کند»، گفت: این فقدان و شکاف بر زندگی و کار خود کارگر و خانواده کارگر تاثیر منفی گذاشته و این مشکل خود را بالاخره در جایی بروز داده و در بازدهی تولید و بهره‌وری شغلی و جمعیتی در اقتصاد کشور را با مشکلات حاد مواجه خواهد کرد.

تاجیک: سهم آموزش کودک کارگر در دستمزد پدر آن‌قدر ناچیز است که کفاف هزینه نوشت‌افزار یک دانش‌آموز مدرسه دولتی را نمی‌دهد. فراتر از آموزش، اکنون در زمینه تغذیه فرزندان کارگران نیز مشکل داریم

وی تصریح کرد: در بحث کمبود دستمزد در برابر هزینه‌های سفره کارگر، هر جای این موضوع دست بگذارید، درددل‌های ما بیشتر می‌شود. درحالی‌که برای فرزند کارگر سهمی برای آموزش در نظر نمی‌توانیم بگیریم و روی‌مان نمی‌شود بگوییم سهم آموزش کودک کارگر در دستمزد پدر آن قدر ناچیز است که کفاف هزینه نوشت‌افزار یک دانش‌آموز مدرسه دولتی را نمی‌دهد، حال باید بگوییم که فراتر از آموزش، اکنون در زمینه تغذیه فرزندان کوچک کارگران نیز مشکل داریم!

فاصله‌های توصیف‌نشدنی

مصرف گوشت در بخشی از گروه‌ها و دهک‌های برخوردار در جامعه ایران از حد استانداردهای مصرفی مردم آمریکا و اروپای غربی نیز پا را فراتر می‌گذارد اما سوی دیگر ماجرا، رژیم غذایی بسیاری از کارگرانی است که به‌دلیل تلاش برای سیر کردن خویش با انواع غلات و کربوهیدرات‌ها، دچار افزایش قند خون و بیماری دیابت شده‌اند. نان و برنج به‌عنوان منبع کربوهیدرات‌ها گاهی به دلیل اولویت داشتن در سبد مصرفی، تاثیر بیشتری از مصرف قند و شکر در افزایش شانس ابتلا به قند ایجاد می‌کنند. کارشناسان تغذیه معمولا بر کنترل میزان مصرف نان و غلات (به خصوص نان‌های حجمی و ماشینی) و اختصاص بخشی از حجم غذا به منابع پروتئینی غنی و به خصوص سبزیجات برای جلوگیری از بروز بیماری‌هایی مثل قند و پوکی استخوان تاکید می‌کنند.

در شرایطی که نسبت مصرف اقلام ضروری مانند گوشت قرمز میان دهک‌های ثروتمند و فقیر در ایران بسیار متفاوت است اما آمار مصرف سالانه سه کیلو گوشت در دهک‌های کارگری باعث می‌شود تا زنگ‌های خطر برای مسئولین به صدا دربیاید. درحالی‌که طبق گفته کارشناسان، استاندارد مصرفی روزانه ۱۰۰ گرم گوشت (که حداقل یک سوم آن باید گوشت قرمز باشد) باعث می‌شود که حداقل لازم برای حیات سالم یک انسان با مصرف حداقل سالی ۱۰ کیلو و ۸۰۰ گرم گوشت قرمز محقق شود، آمارهای مصرف این قلم از سبد غذایی باید موجب توجه و تحرک کلیه شرکای اجتماعی حاضر در شورای عالی کار برای تعیین دستمزد باشد. این درحالی است که با احتساب گوشت سفید و قرمز نیز بنابر اظهارات کارشناسان تغذیه، یک انسان بزرگسال باید حداقل ۳۶ کیلو در سال گوشت مصرف کند که این رقم برای ایران هنوز حدود ۲۴ کیلوگرم (۱۲ کیلو کمتر از حد استاندارد حداقلی لازم) است.

اگر متوسط مصرف گوشت سالانه یک کارگر با توجه به گزارشات رسمی حدود ۳ کیلوگرم باشد، این به معنای رسیدن روزانه ۸.۲ گرم گوشت قرمز به بدن یک کارگر یا عضو سه دهک اول فرودست است و این میزان از نصف میزان ضروری مصرف متوسط گوشت در روز (۲۰ گرم) نیز کمتر است.

همچنین علاوه بر ضرورت رعایت استانداردهای حداقلی در بحث سفره غذایی کارگران که شامل گوشت و سبزیجات می‌شود، مسائلی مانند بهداشت، آموزش و مسکن نیز حیاتی است اما در شرایطی که در چهارچوب هرم معروف «مازلو»، اقلام خوراکی همیشه در اولویت هستند، به نظر می‌رسد هنوز دستمزد کارگران (با وجود اعتراض طرف کارفرمایی به آن) کمتر از نصف حداقل‌های معاش است.