دیگر به ساقی‎ها اعتماد نکنید

آذر فخری، روزنامه‌نگار

درست است؛ شنیدن و خواند این اخبار اغلب مایی که  دستی در این ماجرا نداشته‎ایم و با خوش‎خیالی زندگی‎مان را می‎گذراندیم، شوکه کرد. چگونه ممکن است در یک کشور اسلامی که از قضا تولید و توزیع و استفاده از نوشیدنی‎های الکلی حرام است و مجازات-حد- دارد، چنین اتفاقاتی بیفتد؟ 

از چند ماه پبش به این طرف و با به هم ریختنن اوضاع اقتصادی، عده‌ای که به واسطه ساقی‌ها و به صورت غیرقانونی به مسکرات دسترسی داشتند، اکنون با بحران در این مورد مواجه شده‌اند و حتی ساقی‌های مورداعتماد هم دست به تقلب و غش در معامله زده و نوشیدنی الکلی تقلبی و مرگ‌زا به مشتریان خود تحویل دادند. همه این سوال‌ها به این جا ختم می‌شود که اساسا چرا در کشور ما، به عنوان یک کشور اسلامی و با قوانین و کنترل‌های سختی که اعمال می‌شود، بی‌تعارف این همه «مشروب‌خور» داشته‌ایم که حالا با بحران فوت و نابینا و دیالیزی شدن آن‌ها مواجهیم که البته دلیل فوت این افراد هم پنهان یا کتمان کردن استفاده از نوشیدنی الکلی به خاطر ترس از دستگیری و حد خوردن بوده و هست! و چراهر چه‎قدر هم وزرات بهداشت اعلام کرده و بیاینه داده که نوشندگان، دلیل مسمویت خود را پنهان کرده و به پزشکان و اورژانس اعتماد کنند، بازهم جوهم‎چنان متشنج است و مردم مدام کشته می‎دهند؟ 

شاید علت ادامه‌دار بودن ماجرای فوت به دلیل نوشیدنی الکلی تقلبی به این دلیل باشد که دقیقا به‌صورت زیرپوستی، این افراد به مراکزی معرفی می‌شوند و «حد» خود را دریافت می‌کنند، شاید واقعا نمی‌توان به اورژانس اعتماد کرد، شاید اوضاع به گونه‌ای است که احتمالا مردن بهتر است!  داستان هر چه که هست، موضوع اصلی این است که بعد از چهل سال تلاش و کنترل و آموزش و بگیر و ببند، بسیاری از مردم که بیشتر هم شامل جوانان می‌شوند، به نظام و سیستم حکومتی و قوانینیش؛ چه عرفی و چه شرعی، دیگر وقعی نمی‌نهند وهم‌چنان به راهی که خود انتخاب می‌کنند، می‌روند. راه و روشی که ناشی از اصرار آنان بر فردیت خویش است که مدام از سوی سیستم، هر سیستمی تحمیل‌گری که فرزندان ما از ابتدای ورود به جامعه با آن درگیر می‌شود، مورد تهدید و فشار قرار می‌گیرد.

اول: واکنش‌های مسئولین

با افزایش فوتی‌های ماجرای استفاده از مشروبات الکلی تقلبی که با وجود فضاهای مجازی، دیگر نه قابل پنهان کردن است و نه قابل کتمان، و علی‌رغم سیستمی که در مقابل هر نقدی، منتقد را محکوم به سیاه نمایی می‌کرد، ماجرای برخی معضلات زیرزمینی و پنهان نگاه داشته شده اجتماعی از زیر زمین‌ها به بیرون درز کرده و مسئولان را به تفکر و تامل واداشته است.  ماجرا این است که اتفاقا در مورد معضلات این چنینی اجتماعی که رو به افزایش است، جامعه و آسیب‌شناسان اصلا قصد سیاه‌نمایی ندارند و بسیار مشتاقند که با دولت در این زمینه همکاری کنند. و البته این همکاری باید دوسویه باشد.  همین دغدغه‌ها و نگرانی‌ها در مورد حوادث این‌چنینی بود که باعث شد سندی به نام «سند ملی کنترل و کاهش مصرف مشروبات الکلی» شکل بگیرد. این سند، برای اجرا در یک دوره پنج‌ساله تدوین شده بود و اجرای آن نیز از سال 1392آغاز شد. سال 1396 هم سال پایانی اجرای این سند بود. در این سند بر همکاری دستگاه‌های مختلفی چون نیروی انتظامی، قوه قضاییه، سازمان بسیج، سپاه، وزارت صنعت و معدن و تجارت، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، وزارت امور خارجه، گمرک، وزارت کشور، وزارت دفاع، وزارت اطلاعات، وزارت آموزش و پرورش، سازمان پزشکی‌ قانونی و سازمان صداوسیما، اشاره شده است. شیوه‌نامه اجرایی مشارکت این سازمان‌ها و ارگان‌ها در بحث مبارزه با توزیع و تولید و مصرف مشروبات الکلی هم در سال 1393 تدوین و ابلاغ شده بود. قبل از این ابلاغ و تدوین نیز سند ملی پیشگیری، مقابله، درمان، کاهش آسیب و بازتوانی مشروبات الکلی در خرداد‌ماه 1392 در کمیته ملی پیشگیری و مبارزه با مشروبات الکلی شکل گرفته و توسط وزیر کشور به تمامی ذی‌نفعان  هم ابلاغ شد. این سنداکنون در انتظار یک بازنگری اساسی است چون دوره پنج‌ساله اول اجرای این سند به پایان رسیده، اما مرگ‌ومیرهای اخیر به‌واسطه مصرف مشروبات الکلی تقلبی، باعث ایجاد حساسیت دوباره مصرف و اعتیاد به مشروبات الکلی شده و امروز این موضوع آن‌قدر اهمیت یافته که وزیر کشور، در جلسه اخیر شورای اجتماعی کشور، مفصل در این‌باره صحبت می‌کند؛ جلسه‌ای که موضوع اصلی‌اش بررسی اجرای «سند ملی کنترل و کاهش مصرف مشروبات الکلی» تشکیل است. 

رحمانی ‌فضلی پس از دریافت گزارش دستگاه‌های متولی اجرای سند ملی کنترل و کاهش مصرف مشروبات الکلی در کشور می‌گوید: اجرای این سند از سال ۹۲ به مدت پنج سال آغاز شده بود که در سال ۹۶ به پایان رسیده است. اکنون شورای اجتماعی کشور نتایج و نقاط قوت و ضعف‌های اجرای این سند را در کارگروه مورد بررسی قرار داده و با توجه به اولویت‌هایی که وجود دارد این سند مورد بازنگری قرار بگیرد تا پس از تصویب به دستگاه‌های مورد نظر جهت اجرا ابلاغ شود. رحمانی معتقد است  نقش اطلاع رسانی عمومی در پیشگیری از مصرف مشروبات الکلی و پیامدهای ناشی از مصرف آن را بسیار مهم و ضروری است و معتقد است که جان انسان‌ها برای همه ما اهمیت دارد، بنابراین باید مردم را از پیامدها و عوارض مصرف مشروبات الکلی به خوبی آگاه کنیم.

با توجه به صحبت‌های وزیر کشور، مشخص است یک پروتکل دقیق در مورد نحوه نظارت دقیق و جدید در تولید، توزیع و مصرف متانول، به‌عنوان ماده‌ای که مصرف صنعتی دارد، و در تولید مشروبات الکلی هم استفاده می شود، وجود ندارد. حتی این پروتکل طی 5سال ابتدایی اجرای سند ملی کنترل و کاهش مصرف مشروبات الکلی  هم وجود نداشته که امروز به جایی رسیده‌ایم که، تقاضای تهیه آن به وزارت بهداشت و تذکر داده شده است. بمابراین به نظر می رسد یکی مهم ترین  نقاط ضعف یا موارد کمتر پرداخته شده در حوزه کنترل مصرف مشروبات الکلی، نبود برنامه‌های فرهنگی مورد نیاز در این حوزه، نیاز به مبارزه جدی‌‌تر با قاچاق مشروبات الکلی و ضعف قانونی در تشخیص فنی مصرف مواد‌مخدر توسط ضابطان قانونی و قضایی و امنیتی و... . بوده است.

سست شدن  پای بندی به هنجارها

گرایش به مصرف مشروبات الکلی به‎عنوان یکی از حادترین مسائل اجتماعی ایران، وجوه مختلف جامعه‎شناسی، روان‎شناسی، حقوقی، سیاسی، مذهبی، تربیتی و ... دارد، به اعتقاد تحلیل‎گران اجتماعی، گرایش شهروندان به مصرف مشروبات الکلی، به‎عنوان یکی از مسائل پیچیده اجتماعی درعصر حاضر است که بستر و زمینه ساز بروز بسیاری از آسیب‎ها و انحرافات اجتماعی است.

علی‌اکبر حقدوست استاد گروه اپیدمیولوژی مرکزتحقیقات مدل‌سازی در سلامت،  در ادامه چنین توضیح می‌دهد: به عبارت دیگر رابطه مصرف مشروبات الکلی با مسائل اجتماعی ارتباطی دو جانبه است؛ از یک‌سو مصرف مشروبات الکلی، شهروندان را به سمت انزوا سوق می‌دهد، وجامعه را به رکود می‌کشاند و پدیده‌ای است که ریشه در مسائل اجتماعی، اقتصادی،اخلاقی و فرهنگی جامعه دارد.

چه باید کرد؟

علی اکبر حقدوست می گوید: در جامعه‌ای که در آن، بیکاری وجود دارد، این مسائل و آسیب‌ها هم هست. بیکاری، ریشه و منشأ تعداد قابل‌توجهی از جرایم فردی و اجتماعی در بخش‌های مختلف است. اگر مدیریت جامعه برای حل مشکل بیکاری، فکری نکند، زمینه‎های انحراف و آلوده‎شدن فرد بیکار فراهم می‌شود. این نشان می‌دهد که باید رابطه بین بیکاری و گرایش به مواد مخدر و مشروبات الکلی را مورد بررسی قرار داد. ما باید بپذیریم که سطح آگاهی‌بخشی و آموزش به جامعه در این خصوص، پایین است. در هر حوزه‌ای که اقدامات بازدارنده انجام می‌شود با این هدف که  جامعه پاک بماند و منکر اتفاق نیفتد، نیت و هدف خیر است و برای رضای خدا، انجام می‌شود. کار را انجام می‌دهیم، اما به جایگزین توجه نداریم! وقتی جایگزین برایش پیش‌بینی نمی‌کنیم، جوان به سمت جرایم زیرزمینی می‌رود و از محل‌های پنهان داخل خانه‌ها سردرمی‌آورد و بستر اعتیاد و مصرف مشروبات الکلی و سایر جرایم ایجاد می‌شود. اگر قرار است چرایی گرایش جامعه به سمت مواد مخدر و الکل را ارزیابی کنیم، باید این مسائل را در قالب یک مجموعه با هم ببینیم و این را هم بپذیریم که با مسائل اجتماعی، باید با زبان اجتماعی و با رویکرد و دانش اجتماعی برخورد کرد. با مسائل اجتماعی نمی‌توان به مثابه علوم مهندسی و مکانیک برخورد کرد. جنس مسائل اجتماعی، اجتماعی است، رفتارش، رفتار اجتماعی است، ادبیات و گفتمانش، اجتماعی است و حل آن هم از طریق اجتماعی صورت می‌گیرد.