فقرفراگیر توجیه ناپذیرتر است یا قاچاق سوخت؟!
اعتراضات سراوان معیشتی است، نه امنیتی
سعیده علیپور
اواسط هفته گذشته بود که انتشار فیلمی در شبکه‌های مجازی مبنی‌بر درگیری ماموران با برخی رانندگان خودروهای سوخت‌بر در مرز سراوان واقع در استان سیستان و بلوچستان خبر از ناآرامی‌هایی در جنوب شرق کشور می‌داد. این منابع غیررسمی در حالی از کشته و مجروح شدن ده‌ها نفر گزارش می‌کردند که بالاخره روز سه‌شنبه، یعنی یک روز پس از شروع این ماجرا، محمدهادی مرعشی، معاون امنیتی انتظامی استاندار سیستان و بلوچستان در جمع خبرنگاران، با تایید خبر تجمع و درگیری گروهی از سوخت‌بران گذر مرزی شمسر سراوان، از کشته شدن 2 نفر و زخمی شدن 6 نفر در این ناآرامیها خبر داد. افرادی که به گفته او نه ازسوی مرزبانان ایرانی که از سوی ماموران پاکستانی هدف شلیک قرار گرفتند. با این حال همین شلیک‌های نامعلوم کافی بود که خشم گروهی برانگیخته و نارآرامی‌ها در برخی از مناطق سراوان بالا بگیرد. هر چند آخرین اخبار رسمی منتشر شده از این مناطق خبر از پایان گرفتن این ناآرامیها می‌دهد، اما برخی از کارشناسان و صاحبنظران اتفاقات این مناطق را به‌رغم نظر برخی از مسئولان استانی، نه متاثر از معاندان، که نتیجه مشکلات اقتصادی و اجتماعی و بی‌توجهی‌های انباشته شده در این مناطق می‌دانند.
چند و چون حادثه سراوان
منطقه شمسر که مرزی گذری در منطقه سروان و محلی توافقی با کشور پاکستان برای حمل سوخت از ایران به این کشور توسط افراد محلی است، ساعت هشت صبح روز دوشنبه، چهارم اسفند، مملو از جمعیت سوخت‌برهایی می‌شود که خواهان ورود به ایران بودند. استانداری سیستان و بلوچستان می‌گوید این سوخت‌برها کسانی بودند که خارج از طرح رزاق اقدام به انتقال سوخت می‌کردند و قصد داشتند تا با تجمع در پشت مرز، از محل گذر مرزی به صورت غیرقانونی وارد کشور شوند.
محمدهادی مرعشی، معاون امنیتی انتظامی استاندار سیستان و بلوچستان این ماجرا را این طور شرح می‌دهد: «بیش از ۲ ساعت با این افراد مذاکره شده که خویشتن‌داری کنند و در چارچوب قواعدی که برای این گذرگاه مرزی در نظر گرفته شده عبور کنند، اما در آن سوی مرز، مأموران پاکستانی اقدام به تیراندازی می‌کنند و این امر باعث هجوم این سوخت‌برها می‌شود».
او این طور ادامه می‌دهد: «پس از تیراندازی از سوی مرز پاکستان این افراد با شکست درها و ایجاد خسارت وارد گذرگاه مرزی می‌شوند که در بین این جمعیت براثر تیراندازی از آن‌طرف مرز یک نفر کشته و چهار نفر مجروح می‌شوند. بخشی از جمعیت به پاسگاه شمسر حمله‌ور می‌شوند. بین جمعیت افرادی از فرصت استفاده کرده و به سمت پاسگاه شمسر ایران حمله می‌کنند و یک دستگاه موتورسیکلت از ماموران مرزبانی را آتش می‌زنند و به سمت خودروهای نظامی نیز سنگ پرتاب کرده و اقدام به ورود به پاسگاه می‌کنند. درنهایت هجوم جمعیت، ماموران تیراندازی می‌کنند و تعدادی مجروح می‌شوند و جمعیت متفرق می‌شود، مجروحان به بیمارستان منتقل می‌شوند».
طرحی برای کاهش فقر
سال‌هاست که استان سیستان و بلوچستان به خصوص مناطق مرزی آن با مشکلات اقلیمی از جمله ریزگرد، گرد و خاک، سیل و بی‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند مشکلاتی که به فقر در این منطقه دامن زده و روش‌های گردش اقتصادی در این مناطق را عجیب و غریب کرده است. به طوری که قاچاق سوخت در این مناطق یکی از مشاغل پرخطر اما پرسودی بود که اقبال زیادی در میان مردم محلی داشت. هرچند این قاچاق هر از گاهی به درگیری با پلیس مرزی و کشته و مجروح شدن عده زیادی می‌انجامید.
مسئولان امر اما برای مبارزه با فقر در این منطقه تصمیم گرفتند تا با طرحی با نام طرح رزاق این قاچاق سوخت را کنترل و با کاهش درگیری‌ها از دامنه فقر و تبعات اجتماعی آن در منطقه بکاهند. هر چند به گفته کارشناسان این راهکارها نتوانسته است مشکلات معیشتی مردم را حل کند، بلکه آنان را با معضل دیگری روبرو کرده که نمونه ناآرامی‌های چند روز اخیر می‌تواند نتیجه آن باشد. در طرح رزاق، سپاه پاسداران، استانداری سیستان و بلوچستان، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز سیستان و بلوچستان و شرکت ملی پخش فرآورده نفتی کشور به افراد کم‌بضاعت و بی‌درآمد تا شعاع 20 کیلومتری مرز پاکستان در سراوان مجوز می‌دهد تا با فروش سوخت ارزان داخلی به قیمت جهانی در آن سوی مرزها، معاش خود را تأمین کنند. این طرح با هدف مقابله با خروج غیرقانونی سرمایه کشور، جلوگیری از حوادث جاده‌ای و قانونمند کردن فروش سوخت در نقاط مرزی به اجرا درآمد تا از این طریق ضمن ساماندهی مرز، اشتغال پایدار برای مرزنشینان ایجاد شود.
برای هر کارت رزاق اجازه ورود و خروج یک خودرو از مرز داده‌شده که معیشت ۵ خانواده از آن تأمین می‌شود. هرچند که به گفته فعالان محلی با بالا گرفتن میزان فقر در منطقه شمار افراد خواهان تبادل این سوخت بالا رفته اما کارت تردد برای شمار زیادی صادر نمی‌شود و به همین دلیل دوباره گروهی از افراد اقدام به جابه‌جایی سوخت به صورت غیرقانونی می‌کنند و همین امر دوباره مشکلات گذشته را به وجود آورده است. مشکلاتی که به اعتقاد بسیاری راه‌حل مقابله با آن نه مقابله، بلکه پیشگیری است.
به گفته فعالان محلی با بالا گرفتن میزان فقر در منطقه شمار افراد خواهان تبادل این سوخت بالا رفته اما کارت تردد برای شمار زیادی صادر نمی‌شود و به همین دلیل دوباره گروهی از افراد اقدام به جابه جایی سوخت به صورت غیرقانونی می‌کنند
واکنش‌ها به ناآرامی‌های اخیر
برخی رخدادها در مرزهای جنوب شرق کشور را مشابه آنچه در شمال غرب کشور رخ می‌دهد، ارزیابی می‌کنند و معتقدند ریشه همه این مشکلات از یکجا آب می‌خورد. بهزاد رحیمی، نماینده مردم سقز و بانه و عضو مجمع نمایندگان استان کردستان در مجلس شورای اسلامی در توئیتی نوشت: «حوادث اخیر سیستان و بلوچستان را که شنیدم برایم تازگی نداشت چون مردمان مناطق مرزی غرب کشور هم همین مشکلات و آسیب‌ها را دیده‌اند.آیا زمان آن فرا نرسیده است که رویکرد ژئوپلیتیک کشور به مناطق مرزی تغییر کند؟».
رسول منتجب نیا، دبیرکل حزب جمهوریت ایران اسلامی نیز در نامه‌ای خطاب به حسن روحانی حادثه سراوان را بسیار تلخ و ناگوار توصیف کرد و نوشت: «این حادثه که باعث نگرانی و عصبانیت مردم شریف و وفادار سیستان و بلوچستان شد، بار دیگر همه مسئولان و اولیای امور را به این باور عمیق می‌رساند که برخورد با مسائل فرهنگی و مشکلات اقتصادی با نگاه امنیتی و نظامی - انتظامی، نه منطقی و عقلانی است و نه مفید و کارآمد».
مدیریت درست پدیده‌های اجتماعی و اقتصادی
در این میان حتی مسائل سیاسی و امنیتی اخیر در سیستان و بلوچستان را ناشی از عدم مدیریت درست آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی می‌دانند و معتقدند نباید این موضوع را متاثر از دشمنان دانست. نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی در این باره به ایلنا گفت: «اعتراض به مشکلات معیشتی و اقتصادی حق مردم است و تصمیم‌گیران باید آن را از صف اغتشاشات دشمن‌ساز جدا کنند».
شهریار حیدری گفت: «هنگامی که کارکردهای اقتصادی ضعیف باشد باعث به وجود آمدن یکسری پدیده‌های اجتماعی می‌شود و اگر پدیده‌ها به درستی مدیریت نشود و برنامه‌ریزی برای آنان صورت نگیرد تبدیل به پدیده‌های سیاسی می‌شوند که ورود به این مرحله در نوع خودش هزینه‌هایی را دربردارد».
بر اساس اعلام مسئولان محلی، گروهی از سوخت‌برها که خارج از طرح رزاق اقدام به انتقال سوخت می‌کردند و قصد داشتند تا با تجمع در پشت مرز، از محل گذر مرزی به صورت غیرقانونی وارد کشور شوند، عامل شروع درگیری‌ها بودند
وی با بیان این که مرزهای ما بهترین فرصت برای عمران و آبادانی هستند، عنوان کرد: «ما بیش از ۱۰۶ مرز مجاز زمینی، هوایی و دریایی و بیش از ۴۰ مرز غیررسمی تحت عنوان بازارچه‌های رسمی و غیررسمی و موقت داریم که با چنین امکانات و استعدادی اگر درست مدیریت شود از نظر اقتصادی هیچ‌گونه مشکل معیشت و بیکاری در کشور نخواهیم داشت».
همچنین جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با انتشار یادداشتی در ایسنا، با اشاره به حادثه تلخ سراوان و کشته و زخمی شدن تعدادی از مردم سوخت‌بَر و مرزنشین، از حاکمیت خواسته که در اداره استان‌ها از حلقه چاپلوسان و کاسه‌لیسان استفاده نکند. رحیمی جهان‌آبادی گفت: «نمی‌توان توقع داشت مردم تحقیر شوند، به آنها شلیک شود و کسانی که تنها راه معیشت‌شان کار در مرز است را از نان خوردن بیندازیم و آنها سکوت کنند».
او ادامه داد: «مردم به اندازه کافی عصبی، پریشان، افسرده و بی‌پناه و در فقر و بیچارگی گرفتار هستند و آنچه به صورت خشم و فروپاشی اجتماعی رخ می‌دهد آخرین حربه مردم برای فریاد بدبختی‌هاست».
سواحل ناکام مکران
در این میان اما چند سالی است دولت هم راهکارهای کارشناسانه‌‌ای را برای کاهش میزان فقر در این منطقه در پیش گرفته که از جمله آن آغاز پروژه‌های بزرگی با نام طرح توسعه سواحل مکران است. سواحلی در جنوب شرقی ایران و جنوب غربی پاکستان که در طول دریای عمان گسترده شده است.
این طرح با هدف استفاده از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی این جغرافیا و و رونق بنادر و کاهش فقر در این منطقه آغاز شد. اما به دلیل مشکلات اقتصادی راه به جایی نبرد و تنها موج مهاجرت در این مناطق را افزایش داد. مهاجرت‌هایی که به حاشیه نشینی و فقر و آسیب‌های اجتماعی بیشتر انجامید. این در حالی است که در لایحه بودجه سال 1400، اعتبار صدا و سیما 2.6 برابر اعتبار توسعه سواحل مکران در نظر گرفته شده است! موضوعی که این ظن را در میان منتقدان به وجود می‌آورد که گویا عزمی جدی از سوی مسئولان برای کاهش مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم در جنوب شرق کشور وجود ندارد.
دیدگاه تان را بنویسید