روز سیاه کوهنوردان با ۸ جانباخته و ۱۸ مفقودی

سعیده علیپور

پنجم دی ماه، گرچه بارش شدید برف و کولاک ارتفاعات شمال تهران را سفیدپوش کرده بود، اما سقوط بهمن در همین ارتفاعات و جان باختن و مفقود شدن تعدادی از صعودکنندگان، روز سیاهی را برای جامعه کوهنوردی کشور رقم زد.

در حالی که روز جمعه دامنه دماوند با وجود همه هشدارهای سازمان هواشناسی، مملو از گروه‌های مختلف کوهنوردی بود ریزش بهمن در دامنه توچال، دارآباد، کلکچال، شیرپلا و قلعه دختر آهار حادثه تلخی را رقم زد. گرچه همچنان آمارهای دقیقی درباره تعداد فوتی‌ها و مفقودی‌ها وجود ندارد، اما تا زمان تنظیم این گزارش، رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر از کشف هشت جسد در ارتفاعات شمال تهران خبر داد.

مهدی ولی‌پور در مورد تعداد مفقودی‌ها نیز گفت: «تاکنون دست کم مفقود شدن ۱۸ تن از سوی خانواده‌ها به جمعیت هلال احمر ارائه شده است. دیگر شهروندان نیز می‌توانند از سامانه ۱۱۲ مفقود شدن عزیزان خود را اعلام کنند».

این در حالی است که ۱۶ تیم از جمعیت هلال احمر مشغول جست‌و‌جو در نقاط مختلف در ارتفاعات شمال تهران هستند.

 تعداد مفقودی‌ها بیشتر است

در حالی که هنوز عملیات جست‌و‌جو ادامه دارد و احتمال داده می‌شود با تاریکی هوا این جست‌وجوها به روز یکشنبه کشیده شود، برخی تعداد مفقودین را از آمار رسمی اعلام شده بیشتر می‌دانند.

رضا زارعی، رئیس فدراسیون کوهنوری و صعود‌های ورزشی با بیان اینکه هم آمار مفقودین و هم جانباختگان افزایش خواهد داشت گفت: «۳ نفر قطعا در منطقه کلکچال، ۲ نفر در منطقه دارآباد و یک نفر نیز در منطقه آهار جان خود را از دست داده است و این افراد عضو باشگاه کوهنوری تهران بودند».

فوت یک کوهنورد از اهالی رسانه

اما در این میان یکی از مفقودان این حادثه تلخ، سیدمصطفی فاطمی بود. دندانپزشکی که پیشتر به عنوان سردبیر خبرگزاری ایسنا فعالیت داشت. روز گذشته باشگاه کوهنوردی تهران با انتشار بیانیه‌ای به شرح حادثه بهمن در آهار و چگونگی آن پرداخت. در بخشی از این بیانیه آمده است: «روز جمعه ۵ دی‌ماه ۱۳۹۹، بر اساس برنامه تقویم ورزشی باشگاه کوهنوردی تهران صعود تیم ۲۱ نفره این باشگاه به قله قلعه‌دختر از روستای آهار آغاز می‌شود. متاسفانه در مسیر صعود حدود ساعت ۱۲:۳۰ گرفتار بهمنی سهمگین می‌شود که با توجه به وسعت زیاد بهمن، تقریبا تمام تیم را درگیر می‌کند و منجر به مدفون شدن تعدادی از اعضای تیم در برف می‌شود. بلافاصله پس از ریزش بهمن یک نفر در بالادست به عنوان دیده‌بان جهت اطلاع‌رسانی از بهمن‌های احتمالی بعدی مستقر شد و سایر اعضای تیم که مدفون نشده و از نظر جسمانی آسیبی ندیده بودند، با استفاده از دو عدد میل سونداژ و دو عدد بیل برف که همراه تیم بود و نیز باتون‌ها اقدام به جستجوی سایر اعضای تیم می‌کنند و می‌توانند چند تن از اعضای تیم را که یکی از آنها نیز از ناحیه کتف دچار آسیب جدی شده بود، نجات دهند. تیم با اطلاع از این که سید مصطفی فاطمی از اعضا و مربیان باشگاه کوهنوردی تهران همچنان در میان برف مفقود است، تا حدود ساعت ۱۴:۳۰ سخت‌کوشانه به جستجو ادامه می‌دهد. همچنین با توجه به اینکه آن منطقه آنتن دهی موبایل نداشت، یک تیم سه نفره جهت اطلاع‌رسانی و تماس با تیم‌های امدادی به پایین عزیمت می‌کنند. با توجه به خطر ریزش بهمن‌های بعدی، خرابی هوا و بادهای شدید منطقه و شرایط نامساعد روحی و جسمانی تیم و احتمال حادثه مجدد و از طرفی با توجه به تماس‌هایی که نیروهای امدادی با اعضای تیم داشتند، تیم عملیات نجات را برای روز اول پایان می‌دهد».

 انتقاد هواشناسی از بی‌توجهی به هشدارها

در میان اما برخی این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا تیم‌های صعودکننده به کوه از خطرات احتمالی که می‌توانست گریبان آنها را بگیرد بی‌اطلاع بودند؟ در این باره صادق ضیاییان، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی با انتقاد از اینکه متاسفانه مردم توجهی به هشدارهای هواشناسی نکردند، به ایسنا گفت: «از روزهای ابتدایی هفته گذشته سازمان هواشناسی کشور با صدور چندین هشدار تاکید کرده بود که طی روزهای پنجشنبه و جمعه (۴ و ۵ دی ماه) مردم از فعالیت‌های کوهنوردی خودداری کنند. هشدار شماره ۶۶ روز چهارشنبه (۳ دی) نیز مجدد بر این موضوع تاکید کرده و هشدار داده بودیم که صعود به ارتفاعات با توجه به شرایط جوی بسیار خطرناک است و باید از آن پرهیز شود».

مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه پیش‌بینی وضعیت جوی کوه‌ها می‌تواند به‌طور مستقیم با جان کوهنوردان در ارتباط باشد، از پیش‌بینی وضعیت جوی چند قله پرتردد کشور خبر داد و گفت:« واقعا جای تعجب و سوال دارد که چرا مردم باتوجه به آگاهی از شرایط جوی، جان خود را به خطر انداختند و به هشدارهای هواشناسی توجهی نکردند؟».

اودر پاسخ به این پرسش که در چنین شرایطی وظیفه دستگاه‌های اجرایی چیست و آیا نباید آن‌ها وارد عمل شوند و محدودیت‌هایی را برای صعود به ارتفاعات اجرایی کنند، گفت: «باتوجه به گستردگی عرصه باید از دستگاه‌های مختلف ذی‌ربط پرسید که آیا امکان ایجاد محدودیت در همه نقاط را دارند یا خیر؟ متاسفانه اتفاقی که روز گذشته رخ داد این بود که مردم از همه نقاط شمال تهران اقدام به کوهنوردی و حتی صعود کرده بودند».

این نخستین بار نیست که حوادثی از این دست در ارتفاعات تهران که با ترافیک بیشتری از کوهپیمایان روبروست رخ می‌دهد. هر چند حادثه اخیر جزو بدترین و پرتلفات‌ترین حوادث کوهنوردی در این منطقه در یکی دو دهه اخیر به شمار می‌آید

علت افزایش مرگ کوهنوردان در ارتفاعات تهران

این نخستین بار نیست که حوادثی از این دست در ارتفاعات تهران که با ترافیک بیشتری از کوهپیمایان روبروست اتفاق می‌افتد. هر چند حادثه اخیر جزو بدترین و پرتلفات‌ترین حوادث کوهنوردی در این منطقه در یکی دو دهه اخیر به حساب می‌آید.

 سال گذشته درست در همین روز به دلیل بهمن در همین ارتفاعات یک نفر جانش را از دست داد.

طبق آمار‌های گفته شده از سوی EOC جمعیت هلال احمر، آمار قابل توجهی است که کوهنوردان با رعایت نکاتی ساده می‌توانند نقش چشمگیری در کاهش این حوادث داشته باشند.

هر ساله اخبار حوادث مربوط به گروه‌های کوهنوردی حرفه‌ای و آماتور در رسانه‌ها بازتاب پیدا می‌کند. آخرین نمونه صعود مرگ بار، پیش از این آن مربوط است به حادثه برای کوهنوردان مشهدی در اشترانکوه در اسان لرستان بود که ۸ کوهنورد در آذر سال 1396 جان خود را از دست دادند.

این در حالی است که در آن حادثه نیز به گفته استاندار لرستان، یک هفته پیش هواشناسی کشور و استان در تمام شبکه‌های خبری و فضای مجازی بارش سنگین برف را در استان‌های غرب و جنوب غرب کشور از جمله استان لرستان پیش‌بینی و اطلاع‌رسانی کرده بودند.

مهمترین اشتباهات در کوهستان

کریستف ویلچی نخستین کوهنوردی که موفق به صعود زمستانی اورست شد، می‌گوید: «معتقد بوده و هستم هیچ کس به کوه نمی‌رود که بمیرد. همه اعتقاد کامل دارند که زنده باز خواهند گشت. بیشتر مرگ‌ها در کوه ناشی از اشتباهات انسانی است».

مهمترین این اشتباهات را می‌توان بر اساس اولویت به این شرح دسته‌بندی کرد: کم‌تجربگی و شرایط جسمی و روحی نامناسب، عدم توجه به هشدارها، عدم استفاده از تجهیزات مناسب، فرود ناصحیح و عجولانه، اقدام به صعود انفرادی، نداشتن شناخت کافی از مسیر صعود، دست کم گرفتن مسیر یا قله و...

این اشتباهات به ظاهر کوچک باعث اخبار ناگواری می‌شود که ما به ویژه در نیمه دوم سال، با بسامد نسبتا بالا در رسانه‌ها می‌بینیم و می‌خوانیم.

در حادثه سقوط بهمن در ارتفاعات شمال تهران، تاکنون فوت 6 نفر تایید و دست‌کم مفقود شدن ۱۸ تن از سوی خانواده‌ها به جمعیت هلال احمر گزارش شده است. دیگر شهروندان نیز می‌توانند از سامانه ۱۱۲ مفقود شدن عزیزان خود را اعلام کنند

بهمن تهدید بزرگ کوهنوردان

بهمن یا ریزش برف، توده بزرگی است که در سراشیبی کوه‌ها به حرکت در می‌آید. سقوط بهمن رخدادی طبیعی در منطقه کوهستانی است و هر ساله در سراسر جهان با نزدیک شدن به فصل سرما بیش از یک میلیون بهمن اتفاق می‌افتد.

در رشته کوه‌های ایران نیز سقوط بهمن وجود دارد و در فصل‌های زمستان و بهار، با توجه به بارش‌های جوی و سرمای این فصول شاهد سقوط بهمن‌های بسیاری هستیم که بعضی مواقع بسیار ناگوار می‌شود.

به گفته کارشناسان، اکثر بهمن‌هایی که سبب آسیب‌رسانی به انسان‌ها می‌شوند، توسط خود افراد ایجاد شده‌اند. به‌گونه‌ای که وقتی هشدار‌ها جدی گرفته نشود یا زمانی که عوامل محیطی موثر بر وقوع بهمن به خوبی شناخته نشوند یا به آن‌ها توجه نشود، وقتی یک فرد اسکی باز از پیست اسکی خارج می‌شود تا بر روی برف‌های نکوبیده اسکی کند، یا یک کوهنورد از مسیر مشخص شده صعود خارج می‌شود تا روی برف‌ها از خود ردی به جای بگذارد، نه تنها باعث سقوط بهمن می‌شود، بلکه خطر جان باختن افراد را نیز در پی دارد.