۱۵ تا ۳۵ درصد خانوارهای ایرانی‌ در معرض سوءتغذیه هستند

سعیده علیپور

زیر عکسی از یک کودک اهل خاش که از سوءتغذیه‌ای شدید رنج می‌برد، این طور نوشته: «این دختر می‌توانست زیبا باشد، تپل باشد، سرحال باشد. ولی حالا سوءتغذیه شدید دارد. بدون پدر، با مادر معتادی که از شیر خشک بچه‌اش می‌زند تا مواد بکشد...».

انتشار همین عکس در یکی از صفحات اینستاگرام کافی بود تا خیلی‌ها را به صرافت بیندازد تا برای کمک به این دخترک کاری کنند. این اتفاق افتاد و پس از مدت کوتاهی، عابده که به بهزیستی استان سیستان و بلوچستان سپرده شده بود، جان گرفت و دیگر از صورت استخوانی و چشم‌های گود افتاده‌اش خبری نبود.

گاهی گمان می‌بریم که واژگانی چون «گرسنگی» و متعاقب آن «سوءتغذیه» تنها مختص برخی کشورهای آفریقایی است. اما آمارها نشان می‌دهد هشت استان در ایران به صورت گسترده‌ای با این پدیده مواجه است. بر اساس گزارش فائو: «در سال‌های ۱۳۹6تا ۱۳۹8 جمعیت دچار کمبود تغذیه در ایران ۴.۷ درصد بودند». این بدان معنی است که کودکانی همچون «عابده»کم نیستند. آنهایی که شانس آن را ندارند که تصویرشان در شبکه‌های اجتماعی احساسات عمومی را جریحه‌دار کند. آنهایی که همین سوءتغذیه اگر به مرگ زودهنگام‌شان منجر نشود، تبعات فراوان دیگری مثل؛ انواع بیماری‌های مزمن، کاهش ضریب هوشی و ... به همراه دارد و هیچگاه به آنها اجازه نمی‌دهد مانند سایر انسان‌ها از یگانه فرصت زیستن‌، بهره‌مند شوند.

اهدای جایزه صلح نوبل برای مقابله با گرسنگی

امسال آکادمی نوبل در حرکتی متفاوت جایزه صلح خود را در سال ۲۰۲۰ به برنامه جهانی غذای سازمان ملل به خاطر تلاش‌هایش در مقابله با گرسنگی اهدا کرد. برنده این جایزه این بار نه شخص، بلکه برنامه‌ای بود که نظر‌ها را در بسیاری از کشورهای دنیا به پدیده‌ای نه چندان جدید، اما به حاشیه رفته جلب کرد.

بر اساس جدیدترین گزارش سازمان ملل متحد درباره وضعیت امنیت غذایی و تغذیه؛ در حال حاضر حدود ۶۹۰ میلیون نفر یا به عبارتی ۸.۹ درصد جمعیت جهان از گرسنگی رنج می‌برند. بر اساس این گزارش، شمار گرسنگان جهان در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال پیش از آن تقریباً ۱۰ میلیون نفر و نسبت به پنج سال پیش از آن نزدیک به ۶۰ میلیون نفر افزایش داشته است.

آمارهای مندرج در این گزارش همچنین نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۹ حدود ۲ میلیارد نفر از ساکنان کره زمین دسترسی منظمی به مواد غذایی سالم و ایمن، مغذی و کافی نداشته‌اند. افرادی که به واسطه خشکسالی، جنگ سیل یا زلزله با مشکل کمبود شدید غذا مواجه شده‌اند.

کرونا و آثار آن بر سوءتغذیه

به گزارش یونیسف، در پی تاثیر اجتماعی‌‌ و اقتصادی همه‌گیری جهانی کووید‌ـ‌۱۹، در سال جاری میلادی، شش میلیون و ۷۰۰ هزار کودک دیگر به شمار کودکان زیر پنج سال دچار سوءتغذیه، اضافه می‌شود.

در حالی که ایران در دو سال اخیر با برنامه‌های دولت برای کاهش گرسنگی در استان‌های محروم اقدامات خوبی انجام داده، اما این بار کرونا مانعی بر ادامه موثر این فعالیت بوده، به طوری که زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در همین باره گفته است: «تبعات اقتصادی کرونا سبب شده بین 15 تا 35 درصد خانوارها در ایران مصرف اقلام غذایی را حذف کرده یا کاهش دهند». مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه به دلیل تبعات اقتصادی ناشی از کرونا، بحث ناامنی تغذیه و سوءتغذیه بیشتر خواهد شد، گفت: «در حال حاضر، مادران باردار و کودکان زیر پنج سال مبتلا به سوءتغذیه شناسایی شده و به سازمان‌های حمایتی معرفی می‌شوند تا کمک‌ تغذیه‌ای دریافت کنند».

سوءتغذیه به مثابه کودک آزاری

چندی پیش، سازمان بهزیستی آماری از تماس با اورژانس اجتماعی این سازمان اعلام کرد. بر اساس این آمار 42هزار تماس با این سازمان مربوط به «کودک‌آزاری» بود، این در حالی است که به گفته کارشناسان، در تمام دنیا بیش از 50 درصد کودک‌آزاری‌ها به غفلت از تغذیه و سلامت کودکان مربوط می‌شود. بر این اساس می‌توان انتظار داشت که از این تعداد تماس تلفنی حدود 20 هزار مورد گزارش شده درباره کودکانی بوده که از تغذیه مناسب محروم بوده‌اند. محرومیتی که می‌تواند، عمدی یا سهوی و از روی ناآگاهی یا ناشی از نداشتن دسترسی به مواد غذایی باشد. براساس آخرین تحقیقات انجام شده از سوی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، حدود یک‌پنجم کودکان زیر پنج سال سیستان و بلوچستان از مشکل لاغری، کم‌وزنی و کوتاه‌قدی رنج می‌برند که عمده آنها به دلیل کم‌خوری دچار این نقصان‌ها شده‌اند.

سوءتغذیه سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و مانع از رشد ذهنی و فیزیکی فرد می‌شود و گاهی جان افراد را می‌گیرد. تحقیقات نشان می‌دهد سوءتغذیه موجب ایجاد چرخه‌ معیوب فقر و تغذیه نامناسب شده، به طوری که رهایی از آن دشوار است

این در حالی است که کارشناسان بهداشتی معتقدند سوءتغذیه می‌تواند، به اندازه خشونت و بی‌سوادی در جامعه آسیب‌زا باشد.

 توسعه بدون غذا ممکن نیست

توسعه پایدار روندی است که بسیاری از دولت‌های دنیا آن را کارآمد و موثر می‌دانند. سیاستی که برای تحقق آن باید پیش‌شرط‌هایی فراهم شود. پیش‌شرط‌هایی که حوزه‌های مختلفی را دربرمی‌گیرد که غذا نیز شامل آن می‌شود. غذا ارتباط غیرقابل‌انکاری با توسعه پایدار دارد و پیامد خورد و خوراک مناسب می‌تواند سبب پویایی و نشاط در جامعه شود.

دکتر ضیاءالدین مظهری، متخصص تغذیه می‌گوید: «لبنیات، غلات، گوشت و سبزیجات، تضمین اولیه‌ای بر سلامتی افراد است. کمبود پروتئین و ریزمغذی‌هایی چون آهن، کلسیم و سایر ویتامین‌ها در کودکان می‌تواند به کم شدن بهره‌هوشی، کم‌خونی، کاهش توانمندی جسمی، کوتاهی قد، و ... منجر شود و در بزرگسالان نیز به شکل خستگی، کم‌کاری، خواب آلودگی و ... بروز کند». بیماری‌هایی که گرچه عناوین کوتاهی دارند، اما آثار مزمن و غیرقابل‌جبران آنها روی زندگی افراد، خانوادهایشان و حتی نسل بعد موثر است. آثاری که گاهی می‌تواند به شکل‌های فرهنگی مثل خصلت‌های یک جامعه درآید. همچنان که شاهدیم، مردمان برخی از نواحی دنیا مثل جوامع آفریقایی به کم‌کاری یا تنبلی و رخوت مثال زده می‌شوند، این در حالی است که این مناطق کمترین میزان دسترسی به مواد غذایی مغذی را دارند و چه‌بسا این خصلت که آن را ناشی از عوامل فرهنگی می‌دانیم، در وهله نخست نشأت گرفته از دسترسی ناکافی به ویتامین‌ها و ریزمغذی‌هاست.

بنا بر گزارش منتشر شده از سوی چند انستیتو بین‌المللی سیاست‌های غذایی، سوءتغذیه ویران‌کننده است چراکه سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و مانع از رشد ذهنی و فیزیکی فرد می‌شود و گاهی جان افراد را می‌گیرد. آنها آثار منفی سوءتغذیه را بر اقتصاد کشورها نیز بررسی کردند و آن را موجب ایجاد چرخه‌ معیوب فقر و تغذیه نامناسب عنوان کردند که رهایی از آن دشوار است.

بشقاب‌های خالی، بشقاب‌های پر

در حالی که در گوشه گوشه دنیا هر روز افراد زیادی به دلیل گرسنگی جان می‌دهند یا در معرض مشکلات سوءتغذیه قرار می‌گیرند که مقدار زیادی از مواد غذایی دور ریخته می‌شود. به همین دلیل در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته دنیا چند سالی است که تلاش‌هایی برای کاهش این دورریزها و در نتیجه مقابله با گرسنگی انجام شده است. در این باره دکتر احمد قاسم، رئیس انجمن مقابله با گرسنگی می‌گوید: «گرچه به نظر می‌رسد ایران چندان کشور فقیری نیست، اما اینطور نیست و در حال حاضر همه دنیا با بحث بحران آب و کمبود منابع غذایی روبه‌روست. کشورهایی هم که ساختارهای توسعه پایدار در آنها به شکل اصیل و علمی پیش نمی‌رود، بیشتر در معرض تهدید ناامنی غذایی و خشکسالی و بی‌آبی قرار دارند. بر اساس مطالعاتی که انجمن ما انجام داده است، معادل مصرف آب صنعت کل کشور، صرف تولید مواد غذایی می‌شود که در نهایت دور ریخته شده و به هدر می‌رود. این مسئله‌ی بزرگی برای کشوری است که با بحران کم آبی روبروست. این در حالی است که ما در بعضی استان‌ها با بحث ناامنی غذایی در حدی مواجه هستیم که باعث کوتاه قدی بچه‌ها می‌شود. در حال حاضر در مناطق روستایی سیستان و بلوچستان از هر پنج کودک دو نفر در معرض آنمی یا فقر آهن ناشی از سوءتغذیه قرار دارند. بنابراین ایجاد چرخه‌ای که در یک طرفش بتوان مازاد مواد غذایی را جمع‌آوری کرد؛ چه از مراکزی که سرو زیاد غذایی دارند مثل ادارات دولتی، حتی مهمانی‌ها و مجالس و چه مراکزی که تنظیم بازار کشور را به عهده دارند و مجبورند حجم زیادی از مواد غذایی را برای حفظ آرامش در بازار دپو کنند و بعد از گذشتن تاریخ مصرف، آنها را دور بریزند».

براساس آخرین تحقیقات انجام شده از سوی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، حدود یک‌پنجم کودکان زیر پنج سال سیستان و بلوچستان از مشکل لاغری، کم‌وزنی و کوتاه‌قدی رنج می‌برند که عمده آنها به دلیل کم‌خوری دچار این نقصان‌ها شده‌اند

 به گفته او کشورهایی مثل بنگلادش و هند با ایجاد تشکیلاتی از هدر رفتن این مواد غذایی جلوگیری کرده و بعضی اوقات در چنین پروسه‌هایی در بعضی از شهرهای خود تا ۶۰۰ هزار نفر را غذا می‌دهند. مواد غذایی که در معرض دور ریختن بود و می‌تواند افراد گرسنه زیادی را نجات دهد و از دامن زدن به یک اختلاف فاحش طبقاتی جلوگیری کرد. از سوی دیگر در فرانسه و آلمان و ژاپن نیز در چهار سال اخیر در قوانین مرتبط با اسراف غذا تغییرات زیادی به وجود آمده است. به عنوان مثال در آلمان قانونی تصویب شده که رستوران‌ها و شرکت‌های بزرگ توزیع که مواد غذایی در معرض اتمام تاریخ مصرف را تحویل انجمنی که در این حوزه فعالیت می‌کند ندهند؛ تا ۶۵ درصد جریمه مالیاتی شوند».