نقص عضو برای یک کوزه آب

سعیده علیپور

در روزهای اخیر خبری دلخراش، باز هم نظرها را به محرومیت مردم سیستان و بلوچستان جلب کرد. این بار پسر بچه‌‌ای هشت ساله از اهالی یکی از روستاهای شهرستان چابهار هدف حمله تمساح قرار گرفت و از ناحیه مچ دست چپ دچار آسیب جدی شد. این نخستین بار نیست که خبرهایی از این دست از مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان منتشر می‌شود. هر سال تابستان گویی اعضای روستاییان این منطقه باید قربانی محرومیت‌های بی‌شمار خود شوند.

سال پیش حوا، دختربچه‌‌ای ساکن روستای کشاری نیز هنگام برداشت آب، ازسوی گاندو یا همان تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی موردحمله قرار گرفت و دست خود را برای همیشه از دست داد. جز او کسان دیگری هم به دلیل حمله این خزندگان جانشان را از دست داده یا قطع عضو شده‌اند.

با این حال هر ساله با شروع فصل گرما و به دلیل کمبود آب شدید در مناطق روستایی چابهار، اهالی برای استفاده و برداشت آب یا آب تنی و بازی به برکه‌های محل زیست گاندو کوتاه نزدیک می‌شوند.

گاندو چیست؟

گاندو یا تمساح پوزه‌کوتاه، نوعی کروکودیل بومی شبه‌قاره هند و مناطق اطراف است که در کشورهای هند، بنگلادش، پاکستان، ایران، سریلانکا و برمه زندگی می‌کند. گاندو تنها کروکودیل بومی پاکستان و ایران و بزرگ‌ترین خزنده این دو کشور است.

زیستگاه این کروکودیل در ایران آبگیرهای جنوب سیستان و بلوچستان است. آبگیرهایی که به دلیل خشکسالی سال‌های اخیر گاهی کم آب می‌شوند و جمعیت این موجودات حفاظت شده را کم و گاهی به دلیل باران و سیل زیاد و آنها را در مناطق بیشتری در جنوب این استان پراکنده می‌کنند. بر اساس یک باور قدیمی مردم محلی وجود گاندو در برکه‌ها را موجب برکت و وسعت روزی می‌دانند و به همین دلیل از سوی مردم آن منطقه به آن‌ها تعرضی نمی‌شود. از آنجایی که رودخانه «سرباز» واقع در جنوب استان سیستان و بلوچستان مهمترین ناحیه زیست این گونه در ایران است و برخی از گاندوها نیز در رودخانه «باهوکلات» شهرستان چابهار و همچنین رودخانه «کاجو» شهرستان قصرقند زیست می‌کنند مردمان محلی جنوب سیستان و بلوچستان سال‌هاست که زندگی مسالمت‌آمیزی با این موجودات دارند.

گاندو جانوری بسیار خجالتی، محتاط و ترسو است و به سختی می‌توان آن را مشاهده کرد، حداکثر طول این حیوان ۴ تا ۵ متر است اما با طول کمتر و بیشتر نیز دیده می‌شود و غذای اصلی آن به طورعمده ماهی، لاک پشت، پرندگان آبزی و لاشخورهاست.

به گفته برخی بومیان مناطق روستایی چابهار، هر ساله در فصل تابستان این گاندو‌ها یک تا دو قربانی که معمولا هم از کودکان هستند، می‌گیرند، کودکانی که معمولا یا با دبه‌های آب بر سر آبگیر می‌آیند تا آب به خانه‌های خود ببرند یا کمی در کرانه این آب‌ها بازی می‌کنند. بازی که می‌تواند برایشان حکم بازی با مرگ را داشته باشد.

*تابستان خطرناک در کنار گاندو

در همین باره وحید پورمردان، رئیس محیط زیست استان سیستان و بلوچستان می‌گوید: «تمساح‌ها در فصل تابستان مهاجم هستند و از قلمرو و لانه‌های خود که در آن تخم‌گذاری کرده‌اند دفاع می‌کنند به همین دلیل نزدیک شدن هر موجودی از جمله انسان را به منزله تهدیدی برای نوزادان در شرف تولد خود می‌پندارند و به فرد مزاحم حمله می‌کنند».

وی ادامه می‌دهد: «رفتارهای اجتماعی تمساح‌ها در فصل تولید مثل به ظهور می‌رسد که در این میان حس ایجاد مامن جدید یا قلمروطلبی به شدت افزایش می‌یابد و با عکس‌العمل‌های خاص این عادت را از خود بروز می‌دهند و بسیار تهاجمی می‌شوند که به همین منظور به رغم وسعت بسیار زیاد زیستگاه تمساح پوزه کوتاه و نبود امکان حصارکشی و ایجاد محدودیت، علاوه بر نصب تابلوهای جدید هشداردهنده و گشت و کنترل مداوم همیاران و محیط‌بانان این اداره کل، مباحث آموزشی نیز در اشکال گوناگون در منطقه اجرا شده اما متاسفانه بی‌احتیاطی و بی‌توجهی به علائم هشداردهنده گاهی موجب بروز چنین حوادث ناگواری می‌شود».

 تشنه یک قطره آب

 اما همه ماجرا به همین بی‌احتیاطی‌ها ختم نمی‌شود. نکته تاسف‌بار این داستان آنجاست که به دلیل عدم تکمیل شبکه آبرسانی برخی از روستاهای جنوب سیستان و بلوچستان بومیان منطقه مجبور هستند برای برداشت آب به محل زیست گاندوها نزدیک شوند.

فقدان‌ آب لوله‌کشی در روستاهای پرجمعیت جنوب سیستان و بلوچستان موجب شده تا آنها برای شست‌وشو و برداشت آب آشامیدنی از آب رودخانه‌ها استفاده کنند، اما این اقدام برای مردم این روستاها همواره دشوار و خطرآفرین بوده است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که به حدود ۷۰۰ هزار نفر در سراسر استان سیستان و بلوچستان با تانکر آب‌رسانی می‌شود و سهمیه هر نفر در یک شبانه‌روز ۱۵ لیتر است، اما در برخی اوقات این میزان هم به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد.

در چنین شرایطی است که بسیاری از مردم روستا از هوتگ استفاده می‌کنند. هوتگ گودالی است که از آب باران تشکیل شده و انسان و احشام از آن به صورت مشترک استفاده می‌کنند.

یکی از بومیان می‌گوید: «برخی روستاها آب ندارند. مردم تشنه هستند بچه‌ها مجبورند از هوتگ آب بردارند. به برخی روستاها با تانکر آب‌رسانی می‌شود؛ اما در برخی روستاها خبری از تانکر نیست»

محیط‌بانی نیست

در حالی که مسئولان محیط زیست بی‌احتیاطی‌ها را موجب بروز حوادثی چون حمله گاندو به انسان عتوان می‌کنند، فعالان شبکه‌های اجتماعی در این مناطق می‌گوید: «در این منطقه باید محیط‌بان حضور داشته باشد، اما محیط‌بان به تعداد کافی وجود ندارد. هم‌چنین در نقاطی که گاندوها وجود دارند، باید علائم هشداردهنده وجود داشته باشد که این اقدام هم صورت نگرفته است. از طرف دیگر اگر مردم به آب نیاز نداشته باشند به سمت این گودال‌ها نخواهند رفت».

چندی پیش یکی از ساکنان بومی یکی از روستاهای استان سیستان و بلوچستان، از وجود آب لوله‌کشی در خانه مردم در برخی روستاها به ایسنا خبر داد و گفت: «گاهی که آب نیست از هوتگ آب برداشت می‌کنیم. هوتگ‌ها قبلا که آب نبود، ایجاد شده‌اند و اکنون حفاظ ندارد. البته برخی روستاها هم آب ندارند. مردم تشنه هستند بچه‌ها مجبورند از هوتگ آب بردارند. به برخی روستاها با تانکر آب‌رسانی می‌شود، اما در برخی روستاها خبری از تانکر نیست».

زندگی بدون کوچکترین تفریح

«بچه‌های ما که تفریحی ندارن یا باید همراه ما به باغ بیایند یا باید شنا و آب‌بازی کنند. تنها دو سه ماه بچه‌ها می‌تونن آب‌بازی کنند. قبلا که خشکسالی بود اصلا خبری از آب نبود. سد پیشین که سرریز کرد توی برکه زیر پل هم آب جمع شد. بچه‌ها هم می‌روند تفریح. شما بگو چه کار کنند؟» اینها گفته‌های یکی از ساکنان محلی است که از نبود امکانان برای کودکان این منطقه گله‌مند است.

عاقبت حمزه

اما همه فعالیت محیط زیست در این منطقه چنان نیست که برخی محلیان به آن اشاره می‌کنند. فرهاد ابرکار، فعال اجتماعی در سیستان و بلوچستان در رابطه با سانحه اخیر گفت: «سانحه در منطقه‌‌ای رخ داد که تابلوهای هشدار وجود داشته است. اما حمزه، کودکی که در این منطقه مورد حمله قرار گرفت گویا به این تابلوها توجهی نکرده است. پس از این اتفاق این کودک به بیمارستان چابهار منتقل شد و اقدامات پزشکی خوبی صورت گرفت و مقرر شد تا این کودک برای درمان به تهران منتقل شود. دانشگاه علوم پزشکی در این راستا به خوبی عمل نکرد و اعلام کرد بالگرد آن‌ها مشکل سوخت دارد و نمی‌تواند او را منتقل کند. به همین دلیل این پسر با رضایت خانواده ترخیص و به پاکستان منتقل می‌شود».

این فعال اجتماعی خاطرنشان کرد: «این گاندوها بر اثر سیلاب نسبت به گذشته نیز پراکنده‌تر شده‌‌‌اند. آموزش‌ها در این عرصه ادامه دارد».

هر ساله با شروع فصل گرما و به دلیل کمبود آب شدید در مناطق روستایی چابهار، اهالی برای استفاده و برداشت آب یا آب تنی و بازی به برکه‌های محل زیست گاندو کوتاه نزدیک و برخی قربانی حمله این حیوان می‌شوند

انتقال گاندوها

اما در این میان برخی طرح موضوع جمع‌آوری و انتقال گاندوها به منطقه حفاظت شده (محوطه اصلی سد پیشین) با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست را مطرح می‌کنند.

 احمدعلی موهبتی، استاندار سیستان و بلوچستان می‌گوید: «با توجه به اتفاقات اخیر و حمله تمساح پوزه کوتاه بومی سیستان و بلوچستان (گاندو) به برخی ساکنان جنوب استان، جمع‌آوری و انتقال آنها به محدوده حفاظت شده مورد توجه قرار گرفته است».

موهبتی می‌افزاید: «وقتی که سیل می‌آید گاندوها را با خود به برکه‌های پایین دست منتقل می‌کند؛ در حال برنامه‌ریزی هستیم تا با فرهنگسازی و کمک و همکاری مردم و سازمان‌های مردمی از تکرار اینگونه حوادث پیشگیری کنیم».