طب سنتی در جدال با خرافه و شارلاتانیزم

ریحانه جولایی

چند سالی می‌شود که جدالی میان طرفداران طب سنتی و پزشکی مدرن مبنی بر قابل‌اعتماد بودن یا نبودن طب سنتی درگرفته است اما تا امروز هیچ‌کدام از این گروه نتوانسته‌اند حقانیت خود را ثابت کنند.

در سال‌های اخیر وابستگی به داروهای شیمیایی و مضرات آن، از دغدغه‌های جدی و رایج میان بیشتر افراد جامعه است. به همین دلیل برخی ترجیح می‌دهند از طب‌های فشاری، سوزنی و سنتی یا گیاهی کمک بگیرند و با مشاهده آثار مثبت، به دیگران توصیه می‌کنند از این روش‌ها برای حل مشکل خود بهره ببرند.

همچنین سازمان بهداشت جهانی(WHO)  مهم‌ترین دلیل قانع‌کننده برای توسعه و ترویج بنیادی طب سنتی را استفاده از روش‌های قابل‌قبول، امن و دارای توجیه اقتصادی عنوان می‌کند. به همین دلیل در سال ۱۹۷۸، بیانیه‌ای در زمینه طب سنتی منتشر کرد که طی آن طب سنتی را چنین معرفی می‌کند: طب سنتی، مجموعه تمامی علوم نظری و عملی است که در تشخیص طبی، پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمی، ذهنی یا ناهنجاری‌های اجتماعی به کار می‌رود و به‌صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال‌ یافته است.

اختلاف‌نظر پزشکان سنتی و مدرن بر درمان بیماران

اختلاف‌نظرها در رابطه با طب سنتی و مدرن تنها در میان مردم محل اختلاف نیست، بلکه پزشکان هم با هم بر سر کارآیی این طب اختلاف‌نظر دارند. متخصصین طب سنتی معتقدند طب سنتی با قدمت چند هزار ساله یک مکتب پزشکی کامل است که نگرش کلان و بنیادینی نسبت به بدن و سلامت دارد، به‌طوری‌که نسبت به حفظ سلامت و درمان انسان‌ها به شیوه طبیعی با استفاده از روش‌های ارزان‌قیمت و کم عارضه عمل می‌کند. به گفته آن‌ها پایه داروها در طب سنتی گیاهان، کانی‌ها و مواد طبیعی یا ترکیبی از آن‌هاست، اما داروها در پزشکی جدید عمدتاً شیمیایی هستند.

با کمک این طب، افراد می‌توانند از ابتلا به بیماری‌ها پیشگیری کنند. بر همین اساس طب سنتی به افراد کمک می‌کند سبک زندگی خود را متناسب با وضعیت اقلیم، سن، مزاج و سایر عوامل مؤثر تنظیم کنند. پزشکان این طب معتقدند چون انسان جزئی از طبیعت است، بنابراین نجوم و روزهای ماه هرکدام بر سلامت وزندگی او تأثیر دارند.

در این میان این پرسش که چرا پزشکان مدرن، بیماران خود را از مراجعه به متخصصان طب سنتی منع می‌کنند و بین طب سنتی و مدرن تعامل لازم وجود ندارد، بارها مطرح‌شده است. به گفته پزشکان طب سنتی دلیل این مقاومت این است که دانشجویان پزشکی عمومی در دوران تحصیل خود با مباحث طب سنتی آشنا نمی‌شوند، به همین دلیل فارغ‌التحصیلان هیچ اطلاعی درباره آن ندارند. علاوه بر این، سوءاستفاده برخی غیرمتخصصان فعال در این حوزه با رویکرد تجارت، باعث ایجاد بدبینی نسبت به این طب شده است.

آن‌ها می‌گویند چند سالی است رشته طب سنتی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و ده‌ها فارغ‌التحصیل رشته‌های پزشکی و داروسازی، تخصص خود را در این رشته زیر نظر وزارت بهداشت و معاونت طب سنتی وزارتخانه دریافت می‌کنند.

دکتر سید مهدی میرغضنفری، متخصص طب سنتی در گفت‌وگویی در پاسخ به این پرسش که اگر طب سنتی این‌همه قوی است، پس فعالیت طب مدرن چه ضرورتی دارد، گفته بود: نمی‌توان یافته‌های چند قرن طب رایج را نادیده گرفت و می‌توان در کنار طب سنتی از فواید آن نیز بهره‌مند شد. ضمن آن‌که اولویت دادن به طب رایج در برهه‌هایی باعث شده طب سنتی حدود دو قرن عقب بماند؛ به همین دلیل این طب برای هماهنگی با تغییرات جسمانی و سبک زندگی امروزی به زمان، نیاز دارد.

دیگر نمی‌توان صرفاً به آموزه‌های ابوعلی‌سینا و رازی اکتفا کرد. طب سنتی برای همه دردها و بیماری‌ها حرفی برای گفتن دارد. نگرش جامع و متفاوت طب سنتی به انسان باعث شده قوی‌تر از نگرش و تخصص طب رایج در شناخت بیماری‌ها عمل کند.

عوارض خطرناک  داروهای شیمیایی

از سوی دیگر بسیاری از مردم بر این باورند که طب مدرن هم آن‌طور که باید نمی‌تواند برخی از بیماری‌ها را درمان کند. این روزها از گوشه و کنار خبرهای ضدونقیضی در رابطه بااینکه بیماران سرطانی به سراغ طب سنتی می‌روند و شنیده‌ایم. افرادی که با برخی از بیماری‌های سخت ازجمله سرطان، نوع پیشرفته بیماری‌ام اس و ... مواجه هستند به‌واسطه عوارض شیمایی دارو به سمت طب سنتی ایرانی کشیده می‌شوند. آن‌ها بر این باورند که داروهای شیمایی تأثیرات زیادی بر سلامت بدن می‌گذارد. بااین‌حال هنوز راه‌های سنتی هم برای درمان بیماری‌های سخت نتیجه‌ای که بخواهد بیماران را امیدوار کند نداده است. بااین‌حال، داروهای شیمیایی که برای درمان بیماری‌ها توسط پزشکان تجویز می‌شود، کنار فوایدی که دارند ولی برخی مواقع دارای عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدتی هستند که می‌تواند این عوارض بر زندگی فرد تأثیر مستقیم بگذارد.

بسیاری از پزشکان معتقد هستند که برخی از بیماری‌هایی که در فرد ایجاد می‌شود ناشی از مصرف داروهای شیمیایی تجویزشده است، مثلاً داروی مکمل کلسیم دارویی است که برای رفع کمبود کلسیم تجویز می‌شود ولی اثرات منفی بر کلیه‌ها دارد و موجب بروز سنگ کلیه می‌شود.

امروزه تعداد بیماری‌ها نسبت به گذشته افزایش پیداکرده است و یکی از دلایل مهمی که چرا این‌همه بیماری وجود دارد به خاطر سم‌هایی است که افراد وارد بدنشان می‌کنند، این سم‌ها شامل داروهای تجویزی و غیرتجویزی پزشکان نیز است. درست است که داروهای تجویزی و غیرتجویزی را افراد مصرف می‌کنند تا علائم بیماری کم شود یا از بین رود، در حقیقت این عمل یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باعث بیماری می‌شود. همین موضوعات دلیلی شده تا بسیاری از مردم به سمت درمان‌های سنتی بروند.

در ایران هرکسی به خود اجازه می‌دهد که بدون داشتن دانش کافی از طب و صرفاً با خواندن چند کتاب یا طی یک دوره چندروزه، ادعای طبابت سنتی کند. تجربه کشورهایی که طب سنتی در آن‌ها قدمت بیشتری دارد، نشان می‌دهد که هر چه این عرصه نظام‌مندتر باشد، خروجی بهتری دارد

طب سنتی باید قانونمند شود

سودجویی افرادی که خود را متخصص طب سنتی می‌نامند یکی دیگر از مسائلی است که باعث می‌شود جامعه به این شیوه درمان بدبین شود. در همان روزهای ابتدایی شیوع کرونا در کشور با اظهارنظرهای عجیب و بی‌پایه‌ای از برخی به‌اصطلاح کارشناسان درمانی طب سنتی مواجه شدیم.

در ایران هرکسی به خود اجازه می‌دهد که بدون داشتن دانش کافی از طب و صرفاً با خواندن چند کتاب یا طی یک دوره چندروزه، ادعای طبابت سنتی کند. این در حالی است که تجربه کشورهایی که طب سنتی در آن‌ها قدمت بیشتری دارد، نشان می‌دهد که هر چه این عرصه نظام‌مندتر باشد، خروجی بهتری دارد.

این موضوعات باعث شد تا روز گذشته رئیس مرکز مدیریت شبکه معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواستار ضرورت قانونمند کردن بازار طب سنتی، سیستم مراقبت‌های اولیه بهداشتی شد.

دکتر جعفر صادق تبریزی با بیان اینکه توسعه طب سنتی ریشه در قوانین بالادستی کشور، از قبیل برنامه ششم توسعه و سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری دارد، گفت: در سیاست دوازدهم، بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه نمودن طب سنتی ایرانی بر ما تکلیف شده و با تأکید ویژه‌بر نظارت وزارت بهداشت بر ارائه خدمات طب سنتی، بر تبادل علمی میان طب سنتی و طب نوین و تأکید بر اصلاح سبک زندگی در عرصه تغذیه نیز تأکید شده است.

این پزشک طب سنتی با اشاره به روی آوردن مردم به این سبک درمان گفت: طب سنتی ریشه در فرهنگ دینی و ملی ایران دارد و دانشمندان ایرانی تجربیات ارزنده‌ای در این زمینه‌دارند که نه‌تنها در ایران، بلکه در تمام دنیا، هم تدریس و هم استفاده می‌شود. اقبال و اعتماد مردم به طب سنتی امری بسیار مهم در جامعه است. متأسفانه در جامعه ما افرادی طب سنتی را ارائه می‌دهند که از دانش، مهارت و شایستگی لازم برخوردار نیستند و باید اثرات این‌ها به حداقل برسد.

رئیس مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت با اشاره به اعتقاد معاونت بهداشت این وزارتخانه بر اثرگذاری استفاده از آموزه‌های مبتنی بر شواهد طب سنتی روی بهبود شیوه زندگی و پاسخ به سؤالات متعدد مردم در این زمینه و درنهایت ارتقای سلامت آن‌ها گفت: نقطه ورود را در محیطی‌ترین سطح، یعنی خانه‌های بهداشت انتخاب کردیم و باور داریم که توسعه آموزه‌های مبتنی بر شواهد طب سنتی کاری درست است و باید به‌درستی و با دقت و به‌دوراز شتاب‌زدگی انجام شود.

بسیاری از مردم بر این باورند که طب مدرن آن‌طور که باید نمی‌تواند برخی از بیماری‌ها را درمان کند و این روزها از گوشه و کنار خبرهای ضدونقیضی در رابطه بااینکه بیماران سرطانی به سراغ طب سنتی می‌روند، شنیده می‌شود

او از انجام بررسی‌های یک‌ساله روی محتوای بسته آموزشی موردنیاز در این زمینه با همکاران دفتر طب ایرانی خبر داد و افزود: تلاش کردیم مفاهیم ساده، قابل‌فهم و قابل‌استفاده در خانه‌های بهداشت برای اصلاح شیوه زندگی و انتخاب روش‌های صحیح برای سالم زیستن، وارد نظام شبکه شود.

تغییر سبک زندگی پیش از بیماری

از دلایلی که پزشکان طب سنتی بر آن تأکیددارند و همواره گوشزد می‌کنند این است که طب سنتی باید در زندگی مردم جا بگیرد. تغییر سبک زندگی و شیوه تغذیه در این طب بسیار حائز اهمیت است و با استفاده از این تغییر می‌توان زندگی سالم و بهتری داشت.

روش‌ها و اقدامات طب ایرانی در حوزه پیشگیری و درمان شامل موارد متعددی متناسب با وضعیت افراد و مزاج آن‌ها است. حتی روش‌های صحیح پخت مواد غذایی، آش‌ها، سوپ‌ها، شربت‌ها، دم‌نوش‌ها، شیرینی‌جات و نان‌ها ارائه می‌شود. نکته بسیار مهم، پرهیزها و تقویت سیستم کارکردی بدن انسان است.

در سال‌های اخیر تعدادی از افراد با توصیه به مصرف ادویه و داروهای بسیار گرم مثل زنجبیل یا سیر زیاد که حتماً منجر به عوارضی خواهند شد یا از سوی مصرف برخی مکمل‌ها یا لیموی ترش در حد زیاد یا برخی داروها مثل روغن بنفشه بدون توجه به جو جامعه و رسانه، کار را برای ارائه دستورالعمل‌های استاندارد سخت کرده‌اند که با تشکیل ستاد طب ایرانی و مکمل، شبهات و تخریب‌ها، برطرف خواهد شد.