مسئول شکنجه و غرق شدن اتباع افغان در مرز ایران کیست؟
واقعه تلخ هریرود از چند منظر
ریحانه جولایی
چند روز پیش بود که خبری تلخ و بهت‌آور در شبکه‌های مجازی و سایت‌های خبری در مورد کشته شدن اتباع و پناه‌جویان افغان در مرز ایران منتشر شد.
ماجرا از این قرار بود که تعدادی از کارگران افغان که قصد ورود غیرقانونی به ایران را داشته‌اند، ادعا کرده‌اند که سربازان مرزبانی ایران، ده‌ها نفر را پس از یک‌شب بازداشت، به رودخانه هریرود انداخته و موجب غرق شدن آن‌ها شده‌اند. این افراد مدعی‌اند مرزبان‌ها به‌زور اسلحه، کارگران را مجبور کردند به آب بپرند.
از همان ساعات ابتدایی مطرح‌شدن این موضوع، مرزبانان و مقامات کشور این قضیه را انکار کردند و زیر بار نرفتند؛ اما انتشار فیلمی جدید در رسانه‌های افغانستان که از بازماندگان این حادثه است نشان می‌دهد که موضوع به‌صورت کلی رد شدنی نیست و چنین اتفاقی به وقوع پیوسته است.
تلاش‌های افغانستان برای کشف حقیقت
این اتفاق دلیلی شد تا افغانستان هم بیکار ننشیند و برای کشف حقیقت دست‌به‌کار شود. در همان ساعات اولی حنیف اتمر، سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان در صفحه فیس‌بوک خود اعلام کرد که هیأتی را برای بررسی این حادثه تعیین کرده و این هیأت این موضوع را به‌صورت جدی بررسی خواهند کرد. هیأتی که دولت افغانستان برای بررسی ادعای بدرفتاری مرزبانان ایران با مهاجران افغان تعیین کرده بود در نخستین یافته‌هایش از کشته و ناپدید شدن چندین نفر در رویدادی که اخیراً خبرساز شد، سخن گفت.
محمد حمید طهماسی، رئیس هیأت حقیقت‌یاب افغانستان، که «ادعای به رودخانه انداختن مهاجران افغان توسط مرزبانان ایران» را بررسی می‌کند می‌گوید یافته‌های اولیه آن‌ها نشان داده که شهروندان افغان ۴۶ نفر بودند که وارد مرز ایران شدند. طهماسی در ادامه صحبت‌هایش مدعی شده بود که ۱۹ نفر در همان روز حادثه توسط غواصان که در محل بودند نجات داده شدند و حال شمار قربانیان این حادثه را 18 نفر است. از سوی دیگر برخی مقامات افغانستان مدعی شده‌اند روی برخی اجساد آثار شکنجه دیده شده است. آن‌ها باور دارند گزارش کسانی که جان سالم بدر برده‌اند و همچنین آثاری که بر بدن اجساد دیده می‌شود نشان از این دارد که سربازان مرزی ایران آن‌ها را با طناب بسته و سپس با زور اسلحه مجبور به پریدن در رودخانه کرده‌اند.
البته در این حادثه شک و شبهه‌های زیادی وجود دارد. از دلایل رخ دادن این اتفاق تا تعداد اتباع افغانی که به آب افتاده شده‌اند. برخی نمایندگان مجلس افغانستان عدد ۴۵ نفر را ذکر کرده‌اند، اما عده‌ای هم می‌گوید تعداد آن‌ها ۵۵ نفر بوده است. از طرف دیگر یک نماینده پارلمان افغانستان تعداد افرادی را که به داخل ایران رفته بودند ۵۷ تن ذکر کرده و گفته ۴۵ تن از آنان غرق شده‌اند.
همچنین، حبیب‌الله پدرام، نماینده ولایت هرات در پارلمان افغانستان، گفته است که از گروه ۵۷ نفره‌ای که وادار شدند به هریرود بپرند فقط ۱۲ تن جان سالم به دربردند. از اظهارات مقامات افغان چنین به نظر می‌رسد که ظاهراً پنج نفر از غرق‌شدگان در ترکمنستان از آب بیرون کشیده شده‌اند.
پس‌ازاین اتفاقات بود که دولت افغانستان خواستار روشن شدن تمامی زوایای قضیه شد و مقامات این کشور همسایه در رابطه با حادثه پیش‌آمده ابراز نگرانی کردند. وزارت امور خارجه افغانستان همچنین در بیانیه‌ای اعلام کرد: «تحقیقات در رابطه با گزارش‌های مبنی بر رفتار نادرست با مسافران افغان در امتداد مرز افغانستان و ایران و شهادت شماری از آنان، ادامه دارد. پیشرفت‌هایی نیز در این تحقیقات صورت گرفته است. وزارت امورخارجه افغانستان با وزارت خارجه ایران در تماس بوده و از آنان خواسته است در مورد این گزارش‌ها تحقیقات را آغاز کنند و نتایج آن را با کابل به اشتراک بگذارند تا کمک برای تصمیم‌گیری در این مورد صورت گیرد. اداره محلی هرات به رهبری اداره مستقل ارگان‌های محل با خانواده‌های قربانیان در تماس است.»
اما واکنش‌ها به این موضوع اینجا تمام نشد. پس از انتشار خبر پیدا شدن جسد ۱۸ نفر از غرق‌شدگان، ده‌ها تن از شهروندان خشمگین منطقه کهسان هرات جاده‌ها را مسدود کردند و یک کامیون ایرانی را آتش زدند و خواستار محاکمه و مجازات عاملان حادثه به رودخانه انداختن کارگران شدند. این معترضان گفته‌اند از این به بعد هیچ کامیون ایرانی حق عبور از مسیر اسلام قلعه - هرات را ندارد و در صورت مشاهده، راننده ایرانی کشته خواهد شد.
ایران قویا تکذیب کرد
در اینباره اما ایران همچنان پاسخی نداده است و تنها انکار می‌کند. از همان ساعات ابتدایی سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه موضوع شکنجه و به رودخانه انداختن مهاجران غیرقانونی افغان توسط مرزبانان ایرانی را قویاً تکذیب کرد و حتی به مقامات افغان در خصوص کمک به روشن شدن قضیه پیشنهاد همکاری داد.
بااین‌حال او در آخرین صحبت‌هایش گفته است در محدوده ادعایی نه‌تنها چنان واقعه‌ای رخ نداده و مواجهه‌ای از هیچ نوع میان نیروهای جمهوری اسلامی ایران با اتباع افغان صورت نگرفته، بلکه در آن زمان به دلیل شرایط خاص جوی در منطقه حتی هیچ‌گونه ورود اتباع افغان به خاک جمهوری اسلامی ایران ثبت‌نشده است. او در ادامه گفت: اصولاً در ماه‌های اخیر، با توجه به شیوع بیماری کرونا و با هدف دور نگاه‌داشتن مرزبانان از خطر ابتلا به ویروس کرونا، بر اساس دستورهای ابلاغ‌شده مرزبانی، جمهوری اسلامی ایران هیچ اردوگاهی در مناطق مرزی به‌صورت دایر ندارد و هرگونه ادعاهایی از قبیل انتقال اتباع افغان به اردوگاه یا اجبار آنان به کار اجباری و مانند آن از ریشه غلط و دروغ است و نفس همین ادعاها که معلوم است توسط کسانی ساخته‌شده که حتی از وضعیت جدید در طرف ایرانی مرز مشترک بی‌اطلاع هستند، نشان می‌دهد اصل موضوع تا چه اندازه ساختگی است.
افغانستانی‌ها در افغانستان غرق شده‌اند؟
موسوی در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفته ایران میزبان بیش از 3 میلیون افغانستانی است و مردم ما بدون هیچ تبعیضی با بهترین امکانات و تسهیلات از مهمانان 40 ساله خود پذیرایی کرده‌اند. تأمین شغل، آموزش رایگان، امکانات بهداشتی رایگان و بسیاری دیگر از امکانات که به‌طور گسترده در اختیار میهمانان افغان قرارگرفته است، حکایت از مهمان‌نوازی خوب هموطنان ما دارد.
بااین‌حال موسوی همچنان بر بی‌گناه بودن ایران در رابطه با حادثه پر سروصدای اخیر پافشاری و بیان می‌کند: چگونگی اتفاق رخ‌داده برای ما به‌طور دقیق روشن نیست چون این سانحه نه در قلمرو ما رخ‌داده و نه نیروهای ایرانی دخالتی در آن داشته‌اند. تحقیق در این خصوص و اظهارنظر قاعدتاً بر عهده مسئولین محترم دولت افغانستان است. اما با تکیه بر گمانه‌زنی‌های کارشناسی، تجربیات گذشته و مشاهدات میدانی، می‌توان صرفاً حدس‌هایی زد.
به گفته او در ماه‌های اخیر ده‌ها هزار نفر از اتباع افغان به شکل غیرقانونی برای ورود به ایران اقدام کرده‌اند و این احتمال هست که در شب موردنظر نیز مانند گذشته، اتباعی از افغانستان قصد ورود غیرقانونی به خاک جمهوری اسلامی ایران را داشته‌اند و برای احتراز از مواجه‌شدن با پاسگاه‌های ایرانی، تلاش کرده‌اند از بخش‌هایی از رودخانه که نزدیک پاسگاه‌های مرزبانی ایران نیست عبور کنند.
موسوی اظهار کرده بر اساس گزارش‌های دریافت شده در این ایام رودخانه هریرود از جریان آب قابل‌توجهی برخوردار است و احتمال می‌رود این افراد چون به منطقه ناآشنا بوده و از شدت آب و عمق رودخانه بی‌خبر بوده‌اند وارد رودخانه شده و دچار حادثه شده باشند. به نقل از او احتمال دیگری که مطرح است اینکه این افراد در شاخه‌های فرعی هریرود در داخل خاک افغانستان گرفتار آب‌شده و در بخش مرزی هریرود ازآب گرفته شده باشند. بخصوص که هیچ‌گونه جسدی از اتباع افغان در ساحل ایران مشاهده نشده که با توجه به وضعیت توپوگرافی رودخانه که شیب آن به سمت ایران است احتمال وقوع رویداد در هریرود را کم می‌کند.
سخنگوی وزارت امور خارجه: در محدوده ادعایی نه‌تنها چنان واقعه‌ای رخ نداده و مواجهه‌ای از هیچ نوع میان نیروهای جمهوری اسلامی ایران با اتباع افغان رخ نداده، بلکه در آن زمان به دلیل شرایط خاص جوی در منطقه حتی هیچ‌گونه ورود اتباع افغان به خاک جمهوری اسلامی ایران ثبت‌نشده است!
دولت افغانستان مسئول است
در کنار صحبت‌های موسوی نوذر شفیعی، کارشناس مسائل افغانستان به این موضوع اشاره‌کرده که جدای از اینکه از منظر انسانی حادثه رخ‌داده در مرز ایران و افغانستان نگران‌کننده است، اما مسئولیت حادثه برای مهاجران غیرقانونی متوجه دولت ایران نیست و مسئولیت این اتفاق متوجه دولت افغانستان است.
به گفته او همه کشورها نسبت به اتباع خود مسئولیت‌هایی دارند ازجمله تأمین رفاه شهروندانشان و ازآنجایی‌که به لحاظ معاش این امنیت برای شهروندان افغان فراهم نیست آن‌ها مجبورند مسیرهای سختی را متحمل شوند و ممکن است این مسیر توأم با خطرات و حوادثی باشد. در دریای مدیترانه حداقل سالانه هزاران مهاجر غیرقانونی غرق می‌شوند، اما مسئولیت این مسئله متوجه دولت مقصد نیست بلکه متوجه دولت این مهاجران است. اینکه این افراد در دریا غرق می‌شوند یا در مسیر انتخاب کرده دچار مشکلات و خساراتی می‌شوند یک تراژدی انسانی است، اما مسئول اول این اتفاقات دولت‌های مهاجران غیرقانونی هستند. دولت‌هایی که احتمالاً دچار ناکارآمدی، ورشکستگی، جنگ داخلی و غیره هستند.
بااین‌حال این کارشناس از احتمال شکنجه و آسیب دیدن فیزیکی اتباع افغان سخنی به میان نیاورده است.
باید اصل ماجرا با صداقت و شفافیت مشخص شود
با تمام مسائل تا این لحظه هیچ‌کدام از مقامات، چه ایرانی و چه افغان نتوانسته‌اند اصل ماجرا را ثابت کنند. به‌هرروی در این اتفاق جان انسان‌های بی‌گناه تنها به خاطر کسب درآمد وزندگی بهتر گرفته‌شده است و ذکر موارد زیر اهمیت دارد.
نکته اول اینکه این وظیفه جدی و مهم دولت و نیروهای نظامی و امنیتی کشور افغانستان است تا جلو عبور غیرقانونی اتباع خود را که به سمت کشورهای مختلف ازجمله ایران می‌روند بگیرند و هر اتفاقی که برای این شهروندان در مسیر عبور غیرقانونی حادث می‌شود بخش اعظمی از آن برعهده دولت افغانستان است زیرا کشورهای مختلف نمی‌توانند نسبت به مرزبانی و مرزداری خود بی‌تفاوت باشند.
مقامات افغان باور دارند طبق گزارش کسانی که جان بدر برده‌اند و همچنین آثاری که بر بدن اجساد دیده می‌شود نشان از این دارد که سربازان مرزی ایران آن‌ها را با طناب بسته و سپس بازور اسلحه مجبور به پریدن در رودخانه کرده‌اند
نکته بعد متوجه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است. اگر این شهروندان افغانستانی به‌صورت غیرقانونی در حال عبور از مرز بوده‌اند برای برخورد با آن‌ها ضوابط و قوانین خاصی وجود دارد و ضابطان نظامی وابسته به ناجا به‌هیچ‌عنوان حق برخورد شخصی و سلیقه‌ای ندارند. چنانچه فرضیه برخورد فیزیکی با این شهروندان افغانستان و موضوع به آب انداختن آن‌ها تأیید شود بی‌شک باید بدون هیچ درنگ و مسامحه‌ای تمام نیروهای دخیل در این حادثه را شناسایی و با شدیدترین نوع برخوردها با آن‌ها رفتار شود و دستگاه قضایی به جرم آن‌ها رسیدگی جدی و قاطعانه کند. سکوت فرماندهان ناجا در این مورد نیز پذیرفتنی نیست و می‌تواند لطمه‌ای جدی بر پیکره روابط میان دو ملت وارد سازد.
دیدگاه تان را بنویسید