ایران در زمینه تلاش برای برابری جنسیتی پسرفت داشته است
عمیق‌تر شدن یک شکاف
ریحانه جولایی
ایران به لحظه شکاف جنسیتی یکی از کشورهای پایین فهرست جهانی محسوب می‌شود. با استناد به آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد (سال ۲۰۲۰) در خصوص شکاف جنسیتی، رتبه ایران میان ۱۵۳ کشور جهان ۱۴۸ شناخته‌شده و همچنین این آمار می‌گویند در میان ۱۹ کشور خاورمیانه، ایران در جایگاه شانزدهم قرار گرفته است.
جدیدترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد در خصوص شکاف جنسیتی در حالی منتشرشده است که در گزارش‌های سال ۲۰۱۸ این مجمع، ایران رتبه ۱۴۲ را در زمینه رفع شکاف جنسیتی کسب کرده بود و حالا رتبه 153 نشان‌دهنده پسرفت بزرگی در این زمینه است.
مجمع جهانی اقتصاد هر ساله روند پیشرفت جهانی در زمینه برابری جنسیتی را در چهار حوزه دستاوردهای آموزشی، بهداشت و سلامت، مشارکت اقتصادی و فرصت‌های اقتصادی و توانمندسازی سیاسی در میان کشورها مورد بررسی قرار می‌دهد. گزارش سال ۲۰۲۰ این مجمع جهانی که وضعیت شکاف جنسیتی ۱۵۳ کشور را مورد بررسی قرار داده حاکی از آن است که بیشترین نابرابری در حوزه مشارکت سیاسی و اقتصاد مشاهده می‌شود، به‌طوری‌که در سطح جهانی در حوزه مشارکت سیاسی ۷۵ درصد و در حوزه مشارکت اقتصادی ۴۲ درصد شکاف وجود دارد.
اما درمجموع ۱۰۰ سال زمان نیاز است تا شکاف جنسیتی در جهان رفع شود که به تفکیک حوزه‌ای، در حوزه آموزش به ۱۲ سال، در حوزه سیاست به ۹۵ سال و در حوزه اقتصاد به ۲۵۷ سال زمان برای رفع شکاف جنسیتی لازم است. بر اساس این گزارش؛ سوریه، پاکستان، عراق و یمن کشورهایی با بیشترین شکاف جنسیتی و ایسلند، نروژ، فنلاند، سوئد و نیکاراگوئه به ترتیب پنج کشور برتر در زمینه برابری جنسیتی معرفی شده‌اند.
مجمع جهانی اقتصاد در مورد ایران چه می‌گوید؟
با علم به این آمار اما لیلا فلاحتی، مدیرکل امور بین‌الملل معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری درباره چرایی تنزل رتبه ایران نسبت به سال‌های گذشته، علت را وابسته به دو مسئله می‌داند و می‌گوید: در سال ۲۰۱۹ مجموعاً ۱۴۹ کشور در گزارش موردتوجه قرار گرفته بودند، اما در سال ۲۰۲۰ مجموعاً ۱۵۳ کشور بررسی شده‌اند، بنابراین با افزایش چهار کشور؛ درمجموع گزارش نسبت به سال قبل تغییراتی در رتبه کشورها
ایجاد شده است.
به گفته فلاحتی، بر اساس این گزارش بیشترین دستاورد جمهوری اسلامی ایران در راستای کاهش شکاف جنسیتی در حوزه آموزش، به‌ویژه در مقطع ابتدایی و بهداشت معرفی شده است و بررسی وضعیت شاخص‌های ایران در گزارش سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که ایران در شاخص کلی مشارکت اقتصادی زنان با رتبه ۱۴۷ و در زیر شاخص‌ها همچون مشارکت در بازار کار رتبه ۱۴۸، در کسب مناصب مدیریتی رتبه ۱۱۵ و کسب مشاغل تخصصی رتبه ۱۲۰ در جمع کشورهایی با شکاف بالای جنسیتی در حوزه اقتصاد قرار دارد. بررسی دیگر شاخص‌های اقتصادی در این بخش نشان می‌دهد که ایران از نظر میزان کسب درآمد زنان نسبت به درآمد مردان، در جایگاه ۱۴۹ قرار دارد، بر اساس این گزارش زنان تقریباً یک‌پنجم مردان درآمد دارند.
فلاحتی با اشاره به مؤلفه مشارکت سیاسی که به شکاف جنسیتی در بالاترین سطوح تصمیم‌گیری سیاسی و از طریق بررسی نسبت زنان به مردان در مؤلفه‌های«موقعیت» وزارتی، جایگاه پارلمانی و سنوات در اختیار داشتن مهم‌ترین مقام اجرایی (رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر و ریاست دولت) در پنجاه سال گذشته، تعیین می‌شود، تأکید می‌کند: بررسی این شاخص در گزارش سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد ایران رتبه کلی ۱۴۵ را کسب کرده و در شاخص‌هایی همچون حضور زنان در پارلمان رتبه ۱۴۴، در مناصب وزارتی رتبه ۱۳۲ و در شاخص مناصب مهم اجرایی رتبه ۷۳ را کسب کرده است.
مدیرکل امور بین‌الملل معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری یادآور می‌شود: در مشارکت اقتصادی نیز رتبه ۱۴۷ را کسب کرده‌ایم که دلیل مهم آن حضور کمرنگ زنان در بازار کار (۱۷.۹ درصد) و نابرابری جنسیتی در میزان درآمد (درآمد زنان در طول سال یک‌پنجم مردان) است.
بیشترین دستاورد ایران در راستای کاهش شکاف جنسیتی در حوزه آموزش، به‌ویژه در مقطع ابتدایی و بهداشت معرفی شده است؛ اما آمار بین‌المللی درمجموع نشان می‌دهد که فاصله عدالت جنسیتی میان مردان و زنان در ایران هم‌ردیف کشورهای عقب‌افتاده دنیاست
زنان اولین گزینه تعدیل نیرو
شکاف جنسیتی در ایران یکی از موضوعات قابل‌لمس است. این مسئله که در حوزه اقتصاد بیشتر تشدید شده، نگرانی‌هایی هم ایجاد کرده است. گفته می‌شود آخرین نرخ بیکاری زنان ۳. ۱۷درصد اعلام شده و از بهار ۹۷ تا ۹۸ از جمعیت فعال زنان کاسته شده است. بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه زنان این ریزش را در یک سال نگران‌کننده و عجیب می‌دانند. گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در بهار ۹۸، جمعیت فعال مردان به نسبت بهار ۹۷ بیشتر شده، اما جمعیت فعال زنان، ۱۷۰هزار نفر پایین آمده است. بدتر اینکه در بهار سال جاری، تعداد شاغلان زن نیز دچار ۳۲ هزار نفر عقب‌گرد شد. این در حالی بود که در بهار سال قبل، تعداد شاغلان زن بیش از ۲۷۵ هزار نفر افزایش یافته بود.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نوسانات اقتصادی و کمبود منابع مالی در واحدهای تولیدی، زنان را در صف اولین گزینه‌ها برای تعدیل نیروی کار قرار داده باشد. در تمام سال‌هایی که زنان جزئی از نیروی کار محسوب می‌شوند، همواره این موضوع مطرح بوده که زنان حاضرند با دریافت مزد کمتری نسبت به مردان کار کنند. این ذهنیت، کلیشه‌ای را در بین کارفرمایان شکل داده و بر این اساس آنها در مقاطعی که می‌خواهند هزینه نیروی کار را پایین بیاورند به سراغ زنان می‌روند. احتمال دارد حقوق پیشنهادی برای زنان آن‌قدر پایین بوده باشد که زنان عطای کار کردن را به لقایش بخشیده و از شمول جمعیت فعال خارج شده‌اند.
گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت نیروی کار نشان می‌دهد که در بهار ۱۳۹۸، از بین ۲۷ میلیون و ۳۳۹هزار و ۴۳۱ نفر جمعیت فعال کشور، ۲۴میلیون و ۳۸۲هزار و ۷۴۴ نفر شاغل و ۲میلیون و ۹۵۶هزار و ۶۸۷ نفر بیکار بوده‌اند. نرخ مشارکت اقتصادی کشور در بهار ۹۸ معادل40.6 درصد بوده و مردان با ۶۵ درصد نسبت به زنان با 16.1 درصد بیشترین مشارکت اقتصادی را داشته‌اند.
چند ماه قبل نیز، معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران با انتشار نمودار وضعیت اشتغال زنان ایران در سال ۱۳۹۷، از غیرفعال بودن ۲۸ میلیون زن از نظر اقتصادی خبر داده بود. این نمودار، جمعیت ۴۰ میلیون و ۲۰۰ هزار نفری زنان و آمار 33.3میلیون زن در سن کار را مبنا و ملاک می‌گرفت و از این تعداد، پنج میلیون و ۴۰۰ هزار نفر را فعال اقتصادی و باقی را که سه‌چهارم آنها زنان خانه‌دار بودند، غیرفعال
معرفی می‌کرد.
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران گفته بود ۲۰ درصد زنان از نظر اقتصادی غیرفعال؛ در حال تحصیل هستند، ۲۰ درصد دیگر درآمد بدون کار دارند و یک درصدشان بازنشسته‌اند.
درخصوص شکاف جنسیتی، ایران میان ۱۵۳ کشور جهان در رتبه ۱۴۸ قرار گرفته است و در میان ۱۹ کشور خاورمیانه نیز در جایگاه شانزدهم ایستاده‌ایم
عقب‌تر از کشورهای عقب‌افتاده
همین موضوعات و آمارها باعث شد تا پروانه سلحشوری، عضو فراکسیون زنان مجلس هم ساکت نماند و انتقاداتی نسبت به به‌کارگیری زنان در وزارتخانه‌ها داشته باشد. او می‌گوید به نحوه استفاده از زنان در وزارت علوم انتقادهای زیادی وجود دارد و به عنوان مثال«موسسه فناوری‌های نوین سبزوار که دانشگاهی زنانه است با مدیریت یک آقا اداره می‌شود و مدیر دانشگاه الزهرا نیز یک آقا است.»
سلحشوری در بخش دیگری از صحبت‌هایش با انتقاد از عملی نشدن توصیه رئیس‌جمهوری برای استفاده از زنان در معاونت‌های وزارتخانه‌ها و پست‌های ارشد مدیریتی اضافه کرد: «در حال حاضر به‌صورت کلی شش نفر زن مسئول در وزارت علوم حضور دارد که این وضعیت فاجعه‌بار است.»
به گفته سلحشوری، آمار بین‌المللی ایران را جزو پنج کشور پایانی قرار می‌دهد به این معنا که فاصله عدالت جنسیتی میان مردان و زنان در ایران هم‌ردیف کشورهای عقب‌افتاده دنیا است.
شکاف جنسیتی؛ بازتاب بی‌عدالتی
نابرابری جنسیتی در ایران به‌رغم وعده‌های انتخاباتی حسن روحانی در سال‌های ۹۲ و ۹۶ همچنان بسیار گسترده است و آمار نهادهای بین‌المللی نیز این مسئله را تأیید می‌کند. این در حالی است که دهمین دوره مجلس شورای اسلامی با ۱۷ نماینده زن رکورددار حضور زنان در پارلمان است. تعداد زنان در این دوره به نسبت مجلس نهم تقریباً دو برابر شده اما سهم زنان از کرسی‌های پارلمان هنوز حدود شش درصد بیشتر نیست.
گزارش‌های مربوط به شاخص شکاف جنسیتی یک‌بار دیگر هم تأکید کرد که این شاخص‌ها نشان می‌دهد ارتقای جایگاه زنان در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی نیز انجام نشده است.
شاخص شکاف جنسیتی تنها بازگوکننده میزان نابرابری میان زنان و مردان در ایران نیست، بلکه میزان دور بودن کشورمان از مسیر توسعه را هم نشان می‌دهد، کشوری که در پی توسعه است نمی‌تواند این‌گونه نیمی از نیروی انسانی متخصص خود را از بازار کار و سیاست دور نگه دارد و در صورت تداوم این مسیر همه ایرانیان با هم متضرر می‌شوند.
دیدگاه تان را بنویسید