فک‌های خزری سواحل ایران را ترک می‌کنند؛
میزبان خوبی نبودیم
ریحانه جولایی
دیروز بخش عمده‌ای از خبرهای محیط‌زیستی در ارتباط با این موضوع بود که فک‌های خرزی در حال ترک کردن سواحل شمالی ایران هستند. خبری دردناک برای فعالان محیط‌زیست به ویژه آنها که سال‌های زیادی برای حفظ و حراست از باقیمانده‌های فک خزری تلاش کرده بودند.
نابودی زیستگاه فک‌ها
جزیره آشوراده، تنها جزیره ایرانی در دریای خزر است که زیستگاه فک خزری در آنجا قرار دارد و این درحالی‌است که به گفته فعالان محیط‌زیست اجرای طرح گردشگری آشوراده در مساحت ۲۲هکتاری از این جزیره باعث از بین رفتن زیستگاه این گونه جانوری می‌شود.
به گفته مسئولان در ایران زیستگاه ساحلی فک‌خزری کم است و سواحل ما نسبت به سواحل دیگر کشورهای حاشیه خزر بیشتر از دست رفته و تحت‌تاثیر تغییرات قرار گرفته‌اند و تنها زیستگاه دست‌نخورده فک خزری آشوراده و میانکاله است و دیگری هم در سمت گیلان به نام بوجار است که البته در آنجا تردد فک‌های خزری گزارش نشده است.
کارشناسان همچنین پیش‌بینی می‌کردند در صورت توریستی شدن جزیره آشوراده این اتفاق رخ خواهد داد، چنانچه قرار باشد در جایی که در گذشته بکر بوده، پیست اسب‌سواری، دوچرخه‌سواری و تردد بیش از حد توریست مانند دیگر مناطق ایران اتفاق بیافتد، قطعا این اقدامات بر حضور فک‌های خزری تاثیرگذار خواهد بود، چراکه فک‌های خزری موجودات گوشه‌گیر و خجالتی هستند که تمایل دارند از انسان دوری کنند، بنابراین این سواحل تنها جا و مأمنی است که این حیوانات دارند. طرح گردشگری آشوراده می‌تواند، تاثیر بسیار منفی بر حیات این حیوانات داشته باشد و با از بین رفتن این سواحل نیز متاسفانه باید با فک‌های خزری خداحافظی کنیم، درسال گذشته گزارش‌هایی ارائه شده بود که سواحل شمالی برای این گونه جانوری ناامن شده است و همینطور مشاهده شده بود که در دو مورد فک‌های خزری در ایران بچه‌هایشان را به دنیا آورده‌اند. بنابراین لازم است از سواحل‌مان حفاظت بیشتری کنیم، چراکه اگر مسیر مهاجرتی فک‌ها بخواهد تغییر کند، باید جایی برای آنها در نظر گرفته شود، اما متاسفانه با اجرای طرح‌های گردشگری آشوراده همین نقاط کوچک هم از دست می‌رود.
به گفته امیر صیاد شیرازی، مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری در طرحی که مصوب شده آلاچیق، پیست‌سواری، دوچرخه‌سواری و محل شنا دیده شده است، درحالی‌که متاسفانه طرح بسیار غیرکارشناسی است به طور مثال در منطقه شنا که در طرح مشخص شده است تا دو کیلومتر بعد از ساحل هم همچنان آب به زیر زانو نمی‌رسد، در همین منطقه دقیقا فک‌ها تردد می‌کنند و منطقه‌ای است که در فصل مهاجرت پرندگان تنها جایی است که پرندگان می‌توانند در آنجا دور از شکارچیان بوده و در پناهگاه واقعی خود باشند.
او تصریح کرد: متأسفانه در این طرح حتی به این موضوعات توجه نشده است. وقتی چنین شرایطی درباره بخشی از این طرح وجود دارد، مشخص است که در خصوص دیگر بخش‌های طرح اصلا کارهای کارشناسی نشده است و اگر قرار باشد این ۲۲هکتار که در نقشه مشخص شده، به منطقه گردشگری تبدیل شود منطقه به طور کامل از بین می‌رود، درحالی‌که زیبایی منطقه آشوراده به بکر بودن و دور از دسترس بودن آن برای انسانهاست.
بیشترین تلفات مربوط به گونه فک خزری مربوط به سال 79 بود. در طول 6ماه نخست سال لاشه حدود 10هزار فک به سواحل کشورهای حاشیه دریاچه خزر رسید
فک خزری در حال انقراض است
از سوی دیگر، شکار غیرقانونی فک خزری هم یکی از مشکلاتی بود که در چند سال گذشته باعث کاسته شدن از تعداد این جانداران شده بود. مدتی است که فوک خزری هم بر اساس یکی از مصوبات دوازدهمین جلسه کنفرانس کشورهای عضو کنوانسیون گونه‌های مهاجر، به فهرست جانداران در حال انقراض کشور اضافه شده است. بر طبق این کنوانسیون، قرار گرفتن این‌گونه در فهرست گونه در معرض خطر انقراض منجر به ممنوعیت صدور مجوز شکار و صید می‌شود و از این پس کشورها اجازه ندارند سهمیه‌ای برای شکار یا صید گونه فک خزری تعیین کنند. از طرف دیگر اضافه شدن گونه فک خزری به ضمیمه کنوانسیون گونه‌های مهاجر منجر به افزایش همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای حفاظت از تنها گونه پستاندار دریای خزر خواهد شد.
بیشترین تلفات مربوط به گونه فک خزری مربوط به سال 79 بود. در طول 6ماه نخست سال لاشه حدود 10هزار فک به سواحل کشورهای حاشیه دریاچه خزر رسید و همین امر کنجکاوی محققان و فعالان محیط‌زیست را درباره علت مرگ این جاندار برانگیخت. بعد از انجام تحقیقات مشخص شد ویروس «دیستمپر» عامل مرگ و میر بالای فک‌های خزری شده است. این مرگ و میرها باعث شد تا توجه به فک‌های خزر بیشتر شود و احتمال انقراض این‌گونه بیش از پیش مطرح شود.
اجماع چند کشور برای نجات فک خزری
سال 85 برای فعالان محیط‌زیست و علاقه‌مندان به این جاندار سال خوبی نبود، چراکه بر اساس آمار مشخص شد این حیوان نسبت به 50سال گذشته با افت 90درصدی جمعیتش در سواحل خزر مواجه شد و حالا وقت آن رسیده بود تا برای ادامه حیات این گونه از فک فعالیتی صورت گیرد. برای این موضوع گروه‌های مختلفی از کشورهای حاشیه دریاچه خزر با حضور ژاپن، انگلیس و هلند شروع به فعالیت کردند تا دلایل اصلی انقراض این جاندار را بررسی کنند. دو سال بعد درسال 87 فک خزری در معرض انقراض به فهرست«IUCN» اضافه شد. با کمک شخصی به نام «لنی هارت» که خودش در کشور هلند در همین زمینه فعالیت می‌کرد گروهی از فعالان محیط‌زیست و تحصیلکردگان رشته دامپزشکی برای گذراندن آموزش‌های لازم به این کشور فرستاده شدند، با این شرط که پس از آموزش و اتمام دوره‌ها به کشور خودشان بازگردند و تلا‌ش‌شان را برای نجات بازمانده‌های فک‌های خرزی بکنند. از میان 5 کشور حاشیه دریاچه خزر ایران برای فراگیری آموزش‌های لازم انتخاب شد به این دلیل که موانع کمتری پیش رو داشت. شکار فک در روسیه و قزاقستان عملی قانونی بود و مشخص است با این قانون کاری برای حفاظت پیش نمی‌رفت. در کشور ترکمنستان هم در محدوده ساحلی هیچ روستا یا آبادانی موجود نبود و آذربایجان هم از همان ابتدا روی خوشی برای ادامه فعالیت‌ها نشان نداد. بنابراین ایران بهترین گزینه برای حفظ و حمایت از این حیوان شناخته شد.
یکی از مشکلات اصلی حافظان این‌گونه از فک، برخوردهای اشتباه و نداشتن آشنایی ماهیگیران به هنگام برخورد با فک‌ها بوده و البته هنوز هم این مشکل به قوت خود پابرجاست. موارد زیادی از گیر کردن فک‌های خزر در تور ماهیگیران گزارش شده است که در بیشتر موارد منجر به مرگ این گونه در حال انقراض می‌شود؛ یا به دلیل نداشتن اطلاعات کافی ماهیگیران این جاندار را رقیب خود می‌دانند و معتقدند فک‌ها ماهی را می‌خورند و چیزی برای صید نمی‌ماند. ناگفته نماند فعالیت‌هایی که فعالان محیط‌زیست در این خصوص داشته‌اند البته کمک شایانی به افزایش اطلاعات ماهیگیران داشته، از جمله پرداخت غرامت به ماهیگیران در صورت گیر افتادن فک‌ها و پاره شدن تور ماهیگیران یا برگزاری مراسم مختلف و تقدیر از ماهیگیرانی که به هر نحو در جهت حفاظت این‌گونه همکاری داشته‌اند.
فک خزری در ایران ناشناخته است
لنی هارت اما در این میان نقش زیادی در حراست و نگهداری فک‌های خزری در ایران داشت. به گفته برخی از افرادی که برای آموزش‌های لازم از ایران خارج شده و دوباره برگشته بودند در تمام سال‌هایی که برای حفظ جان فک خزری تلاش می‌شد هیچ نهادی از داخل ایران پروژه را حمایت نکرده و تمام حمایت‌ها به واسطه حضور هارت بوده است. از نظر آنها دلیل اینکه هیچ نهادی به کمک حافظان این گونه نیامدند ناشناخته بودن این حیوان و فعالیت‌های انجام شده برای نجات این گونه بود و کاملا بدیهی است تا زمانی که موضوعی شناخته نشود کسی از آن حمایت نخواهد کرد.
شیوه خانم هارت به این صورت است که در هر کشور فقط پنج سال کار می‌کند و پس از آن تمام مسوولیت به عهده افرادی است که تربیت شده‌اند. در آن زمان همه فکر می‌کردند چون کسی از اروپا بنیانگذار این پروژه است حتما از نظر مالی تامین می‌شود و به همین دلیل کارشناسان آموزش دیده ترجیح دادند سال پنجم با خانم هارت قطع همکاری کنند تا بتوانند ابتدا یک مرکز ملی در ایران تاسیس کنند و سپس کمک‌های مردمی و سازمان‌های خصوصی حامی محیط‌زیست را جذب کنند.
طرح گردشگری آشوراده می‌تواند بر حیات فک خزری تاثیر بسیار منفی داشته باشد و با از بین رفتن این سواحل نیز متاسفانه باید با این گونه جانوری خداحافظی کنیم
با تمام این زحمات و اتفاقاتی که برای این گونه در حال انقراض افتاده است اما به نظر میرسد کسی اهمیتی به این تلاش‌ها نمی‌دهد و میزبان خوبی برای این جانداران نبوده‌ایم چرا که با تمام این تفاسیر فک‌های خزری ترجیح می‌دهند ایران را ترک کنند و جای دیگری به زندگی خود ادامه دهند.
دیدگاه تان را بنویسید