مفهوم حریم خصوصی جنسی از منظر روانشناسی

فائزه ناصح، دکترای روانشناسی عمومی 

امروزه باتوجه به افزایش آسیب‌های اجتماعی در بین کودکان و نوجوانان و اخبار مربوط به آزار و اذیت کودکان جامعه، جای خالی برنامه‌های تخصصی از جمله آموزش‌ مهارت‌های زندگی از جمله مهارت خود‌مراقبتی برای کاهش چنین آسیب‌هایی به شدت احساس می‌شود. در این نکته تردیدی نیست که در جامعه ایران مسئولان و افراد سازمان‌ها و نهاد‌های ذی‌ربط متاسفانه آنگونه که شایسته است و انتظار می‌رود به کودکان و حقوق حمایت از آنان توجه جدی ندارند. از اینرو واجب است والدین و خانواده‌ها از طریق آگاه‌سازی و آموزش‌های مناسب در جهت محافظت و پیشگیری از آزارهای جسمی و جنسی فرزندان خویش گام‌های جدی اتخاذ نمایند تا آنان در این زمینه با آگاه‌سازی به نوعی از خطرات احتمالی واکسینه شوند. این آموزش‌ها در دنیای در حال تغییر، جزو ضرورت‌ها محسوب می‌شود که نظام آموزشی جامعه متاسفانه در حوزه موضوعاتی از این دست که بستر مطلوبی را برای هوشیار‌ کردن خانواده‌ها، کودکان و نوجوانان فراهم می‌آورد، سهل‌انگاری‌ می‌کند؛ هرچند آموزش و پرورش نقش کلیدی و خطیری را برعهده دارد اما به دلیل آنکه دستگاه تعلیم و تربیت دارای نواقص و کم‌کاری‌های بیشماری است و تغییر و تحولات آموزشی در آن نیز تغییرات بنیادین را می‌طلبد، بنابراین در چنین شرایطی والدین باید با کمک مشاورین و متخصصین کارآزموده برای حفظ و مراقبت از فرزندانشان به برنامه‌ریزی کنند و اجرای فعالیت‌های پیشگیرانه و آموزش‌ مهارت‌های از خود‌مراقبتی را خود خانواده‌ها به فرزندان خویش آموزش دهند تا به‌این‌ترتیب بتوانند با اتخاذ برنامه‌های آموزشی توانمندساز از فرزندان خود دربرابر آسیب‌های اجتماعی محافظت کنند.

در روانشناسی «خودمراقبتی» همان پیشگیری از طریق آموزش است و انواع مختلفی دارد؛‌ از جمله: خود مراقبتی جسمی، روانی، عاطفی و معنوی. به همین ترتیب موضوع تربیت جنسی کودکان یکی از مهمترین مباحثی است که در حوزه خود مراقبتی مطرح می‌شود که واجب است والدین با راهنمایی مشاورین اطلاعات لازم درباره‌ِی مراقبت‌های جنسی و اجتماعی را به فرزندنشان آموزش دهند؛ آشنایی فرزندان با مکان‌های خصوصی بدنشان در خلال‌ سال‌های اولیه زندگی کودک باید صورت پذیرد؛  از‌اینرو متخصصین روانشناسی در حوزه کودک و نوجوان بهترین سن برای آغاز چنین آموزش‌هایی را سن چهار یا پنج سالگی می‌دانند؛ والدین در حین آموزش مهارت‌های خود مراقبتی باید بر جملاتی از قبیل اینکه « هر فردی بخش‌هایی در بدن خود دارد که حریم خصوصی وی است و هیچ کس حق دست زدن به این بخش‌های بدن را ندارد» و همچنین «اگر فردی سعی کرد به بدن تو نزدیک شود باید حتما به پدر یا مادر اطلاع بدهی» تاکید کنند.

روانشناسان معتقدند آموزش‌ مهارت‌های خود مراقبتی برای کودکان بهتر است در قالب بازی و داستان‌سازی صورت گیرد؛ شیوه‌ی آموزش نباید به گونه ای باشد که سبب تحریک بیش از حد کنجکاوی کودکان شود و برای آنان اشتغالات ذهنی ایجاد کند. همچنین باتوجه به مراحل تحولی-رشدی کودکان، اغلب آنان در بازه سنی سه تا چهار سالگی از روی کنجکاوی با پرسش‌هایی درمورد جنسیتشان و مسایل جنسی وقت می گذرانند و در این دوره‌ی سنی اصرار بر محرمانه نگه داشتن بدنشان از دید دیگران را نیز دارند و از عریان بودن اندامشان در ملاء عام احساس شرم می‌کنند؛ در همین راستا متخصین حوزه روانشناسی به والدین توصیه می‌کنند تا این حالت را در حد طبیعی در کودکان و فرزندانشان تقویت کنند تا آنها در سنین بالاتر و در دوران نوجوانی و جوانی به بی‌پروایی جنسی کشیده نشوند. همچنین لازم است والدین بستری حمایتی و عاطفی را فراهم آورند تا هرگاه فرزندان با مساله یا مشکلی روبرو شدند بتوانند بدون ترس از تنبیه یا سرزنش شدن آن را با والدین و مراقبان خود در میان بگذارند تا از راهنمایی و حمایت آنان بهره مند شوند.