احتمال عمدی بودن آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران به بهانه تصرف اراضی وجود دارد؛
طفلک درختان سوخته و فروافتاده!
ریحانه جولایی
برای آن‌هایی که حامی محیط‌زیست هستند چیزی سخت‌تر از دیدن ماشین‌هایی که تنه درختان ارسباران را حمل می‌کنند نیست؛ اما دیدن آتش گرفتن درختان و هراسانی پرندگان و جاندارانی که در جنگل زندگی می‌کنند دردناک‌تر است. آتش این بار به جان جنگل‌های ارسباران افتاد. جنگل‌های سرسبزی که اگر گذرتان به آنجا افتاده باشد حتماً می‌دانید دل کندن از زیبایی‌هایش سخت است. حالا چند روزی می‌شود که فکر جنگل‌های سوخته به دغدغه‌های دوستداران طبیعت و محیط‌زیست اضافه شده است.
این بار همه‌چیز فرق داشت
آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران از دوشنبه آغاز شد، اما تلاش مدیریت محلی برای اطفای حریق در یک نقطه و سر برآوردن آتش در نقطه‌ای دیگر، مدیریت بحران آذربایجان شرقی را ناگزیر از رسانه‌ای کردن موضوع از روز پنجشنبه کرد، زیرا آتش دیگر بعد وسیع‌تری یافته بود و شواهد نشان می‌داد که جمع‌وجور کردن آن با تکیه‌بر امکانات محلی میسر نیست، به‌ویژه اینکه منطقه کوهستانی، صعب‌العبور و بادخیز بود و تلاش برای خاموشی کامل آتش با توسل به شیوه‌ها و تجهیزات سنتی پاسخگو نبود.
آتش‌سوزی در جنگل‌های ارسباران هرچند موضوع تازه‌ای نبود و به گفته حمید قاسمی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان شرقی، از ابتدای سال جاری تاکنون ۲۵ مورد حریق بر جان سبز این جنگل‌ها افتاده بود، اما داستان این بار متفاوت‌تر از ۲۴ دفعه قبل بود و زبانه شعله‌های حریق بر شیب‌های تند دره‌ها و یال‌های کوهستان‌های ارسباران از عمق اتفاق و ضرورت اتخاذ تدبیری در سطح ملی حکایت می‌کرد.
با این رویکرد بود که مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی به‌عنوان مرکز ثقل و هماهنگی سازمان‌های عضو ستاد بحران استان از قبیل آتش‌نشانی، هلال‌احمر، نیروهای نظامی و انتظامی، با درک شدت آتش‌سوزی، از سازمان‌های مرکزی مسئول در این حوزه از قبیل سازمان مدیریت بحران، سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان مراتع و جنگل‌ها درخواست کمک و اعلام کرد که چیره شدن بر آتش تنها با اعزام بالگردهای رزمی جهت پشتیبانی هوایی و نیز بالگردهای آب‌پاش برای اطفای عمقی آتش میسر است.
هرچند از همان ابتدای وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های ارسباران در محدوده سه روستای «خانقاه»، «مرداناقوم» و «کلوانق» شهرستان خداآفرین، مدیریت بحران محلی و در وهله بعد، مدیریت بحران استان با سرعت وارد عمل شده و برای اطفای حریق کوشیدند، اما خبر اعلام مهار آتش در هر بار، با بازگشت آتش به‌عنوان نتیجه مرتفع و بادخیز بودن منطقه خنثی شد.
پاسگاه‌های محیط‌بانی این منطقه حتی بی‌سیم هم ندارند
به گفته داور نامدار، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی، حدود ۳۰۰ هکتار از جنگل‌های ارسباران در این آتش‌سوزی سوخته که این مناطق شامل مرتع، مرتع مشجع و جنگل و اراضی جنگی با گونه‌های بلوط، ممرز، شیرخشت، سیاه‌تلو و همچنین گونه‌های نادر و با ارزش اورس بوده است. در روزهای گذشته بارها خبرهایی مبنی بر مهار آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران منتشر شد، اما از سوی دیگر گزارش‌ها حاکی از سوختن بخش‌هایی از این مناطق بود.
درحالی‌که علی امیری راد، فرماندار شهرستان خداآفرین که از مناطق درگیر آتش‌سوزی است، ظهر جمعه گفت بود که آتش‌سوزی در این منطقه مهارشده و در مرحله لکه‌گیری است، نامدار هم به مسئله شعله‌ور شدن مجدد خاکسترها و ضرورت لکه‌گیری دقیق آتش از همه مناطق اشاره‌کرده بود. از سوی دیگر به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی: «پنجشنبه بعد از مهار آتش‌سوزی، خاکسترهای باقی‌مانده در اثر وزش باد شدید مجدداً شعله‌ور شدند.» نامدار همچنین به این نکته اشاره کرده بود که «اگر امکاناتی که نیاز داشتیم در روز اول آتش‌سوزی در اختیارمان قرار می‌گرفت، روز دوم شاهد آتش‌سوزی و تداوم آتش نبودیم.» موضوع نبود امکانات برای اطفای حریق مسئله تازه‌ای نیست. بارها پیش‌آمده بخش‌هایی از جنگل‌های کشور طعمه حریق شود، اما همچنان فکری برای تجهیز لوازم موردنیاز برای آتش‌سوزی‌ها نشده است. شدت نبود امکانات در منطقه ارسباران تا جایی است که بهرام تندران، یک فعال محیط‌زیست در این رابطه می‌گوید: پاسگاه‌های محیط‌بانی این منطقه حتی بی‌سیم هم ندارند، درحالی‌که باید مجهز به بالگرد باشند.
به گفته او مسئولین امر از حوزه آموزش گرفته تا نظارت و کنترل بر منابع طبیعی و حتی تأمین تجهیزات برای اطفای حریق کم‌کاری کرده‌اند و این به قیمت نابودی یکی از مهم‌ترین تنفس‌گاه‌های کشور تمام می‌شود.
آتش‌سوزی عمدی بوده؟
حالا اما مسئولان می‌گویند پس از تلاش‌های زیاد آتشی که به جان سبز جنگل‌های ارسباران افتاده بود خاموش شده است؛ اما هنوز تا لحظه نگارش این گزارش، خبرگزاری‌ها از مهار شدن قطعی آتش خبر نداده‌اند. به گزارش خبرگزاری ایلنا، فرمانده یگان حفاظت جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری از احتمال مجدد حریق در جنگل‌های ارسباران خبر داده است.
سرهنگ علی عباس‌نژاد با بیان اینکه آتش در جنگل‌های ارسباران خاموش شده است، گفت: بعد از ورود رئیس مدیریت بحران کشور و استاندار به موضوع آتش‌سوزی در جنگل‌های ارسباران به هلال‌احمر دستور داده شد تا با بالگرد به کمک بیایند.
او با بیان اینکه از 3 بالگرد برای خاموش کردن آتش جنگل‌های ارسباران استفاده شد، ادامه داد: نیروهای زمینی ارتش، نیروی انتظامی و سپاه به همراه نیروهای مردمی به ما در اطفای این آتش کمک‌های بسیاری کردند. با بالگرد هلال‌احمر نیز سه پرواز انجام شد که بعد از آن به دلیل عدم تأمین سوخت زمین‌گیر شد.
فرمانده یگان حفاظت جنگل‌ها، مراتع کل کشور تصریح کرد: آتش در جنگل‌های ارسباران اطفا شده است، اما وقتی هنوز دود در منطقه مشاهده می‌شود، احتمال اینکه مجدد با وزش باد اندک این خاکستر دوباره شعله‌ور شود و به دلیل صعب‌العبور بودن نتوانیم به مناطق به‌سرعت دسترسی پیدا کنیم و آتش گسترش پیدا کند، نیز وجود دارد.
این در حالی است که باکم شدن حجم آتش احتمالاتی در مورد عمدی بودن یا دست داشتن افرادی در این آتش‌سوزی بیش از گذشته مطرح شده است.
خبرها از این حکایت می‌کنند که حمید ظهرابی، معاون سازمان محیط‌زیست ایران از احتمال عمدی بودن آتش‌سوزی چند روز اخیر جنگل‌ها و مراتع ارسباران، در آذربایجان شرقی خبر داده است و در پی این اظهارات چند فرد مشکوک هم در این رابطه بازداشت شده‌اند.
ظهرابی که برای بررسی ابعاد آتش‌سوزی ارسباران روز جمعه اول شهریور، به منطقه سفر کرده است به خبرگزاری ایسنا گفت که هرچند اراضی دچار حریق در موقعیتی نیست که متخلفان با هدف تصرف آتش زده باشند؛ اما به احتمال قوی بخشی از حریق می‌تواند با هدف تصرف زمین بوده باشد.
جنگل‌های ارسباران علاوه بر تنوع و غنای ژنتیکی از نظر جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی نیز حائز اهمیت فراوان است. همچنین بخشی از این منطقه به دلیل تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری آن در سال ۱۹۷۶ به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره، معرفی شد
جای همیشه خالی مسئولان
البته ناگفته نماند که در این حادثه که به گفته زیست‌شناسان به‌تنهایی ۲۰ درصد از گونه‌های گیاهی شناسایی‌شده در ایران را در خود جای داده، خاکستر شده است؛ اما هر چه بود گذشت و حضور صدها نفری نیروهای ارتش، تیپ ۵۲۱، سپاه، بسیج، آتش‌نشانی، هلال‌احمر، منابع طبیعی و محیط‌زیست و مردم محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد بار دیگر کارآیی خود را در عبور از یک حادثه زیست‌محیطی نشان داد تا نگاه‌های نگران مردم آذربایجان شرقی و دغدغه‌های دوستداران محیط‌زیست از خاکستر شدن بخش بیشتری از جنگل‌های ۱۶۴ هزار هکتاری ارسباران خاتمه یابد. واقعیت این است که هرچند آتش در جنگل‌های ارسباران بعد از روزها تلاش شبانه‌روزی کنترل و خاموش شد، اما تأخیر سازمان‌های مرکزی در اعزام امکانات و تجهیزات و توجه به عمق حادثه، انتقاد مردم و مسئولان محلی را برانگیخت به‌گونه‌ای که حجت‌الاسلام محمدعلی آل هاشم، نماینده ولی‌فقیه در آذربایجان شرقی و امام‌جمعه تبریز، خواستار پاسخ نهادهای مسئول درباره وظیفه سازمان مدیریت بحران و دیگر سازمان‌های مسئول در هنگام وقوع این‌گونه حوادث شد.
محمدرضا پورمحمدی، استاندار آذربایجان شرقی، نیز با بیان اینکه اکنون جای گله و دنبال مقصر گشتن نیست، از ناهماهنگی‌ها و کمبود تجهیزات موردنیاز برای اطفای آتش‌سوزی ارسباران در حداقل زمان ممکن انتقاد کرد و خواستار آسیب‌شناسی این حادثه زیست‌محیطی برای درس گرفتن از آن از یک‌سو و رفع کمبودهای موجود از سوی دیگر شد.
گفتنی است در حادثه آتش‌سوزی ارسباران تنها اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، در منطقه حاضر شد و جای مسئولان نهادهای مرتبط دیگر از قبیل حفاظت محیط‌زیست و سازمان مراتع و جنگل‌ها خالی بود.
بی‌توجهی به جنگلی که اهمیت جهانی داشت
جنگل‌های ارسباران با ۱۶۴ هزار هکتار وسعت از بکرترین مناطق جنگلی ایران به لحاظ تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری آن شمرده می‌شود، به‌گونه‌ای که گفته می‌شود ۱۵ تا ۲۰ درصد مجموع گونه‌های گیاهی شناخته‌شده کشورمان در این لکه جنگلی یافت می‌شود.
شدت نبود امکانات در منطقه ارسباران تا جایی است که بهرام تندران، یک فعال محیط‌زیست در این رابطه می‌گوید: پاسگاه‌های محیط‌بانی این منطقه حتی بی‌سیم هم ندارند درحالی‌که باید مجهز به بالگرد باشند
جنگل‌های ارسباران که در شمال و شمال شرق تبریز در محدوده شهرستان‌های ورزقان، کلیبر، خداآفرین و جلفا پراکنده شده است، علاوه بر تنوع و غنای ژنتیکی ازنظر جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی نیز حائز اهمیت فراوان است. همچنین این منطقه به دلیل تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری بخشی از آن در سال ۱۹۷۶ به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره، معرفی شد.
ذخیره‌گاه زیست‌کره، مناطق حفاظت‌شده طبیعی-زیستی بین‌المللی هستند که نیاز به حفاظت خاص دارند.
این منطقه که از تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری برخوردار است چند بار برای ثبت در فهرست میراث طبیعی جهان به سازمان علمی فرهنگی ملل متحد، یونسکو معرفی‌شده است. جنگل‌های ارسباران با ۱۶۴ هزار هکتار وسعت دارای تنوع زیست‌محیطی است.
دیدگاه تان را بنویسید