ایران و آمریکا در شرایطی وارد دور چهارم می‌شوند که خواستههای متفاوتی در دستور کار دارند
مذاکرات در تقاطع خط قرمزها
میرا قربانی فر
مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده آمریکا در همه سال‌های اخیر به یکی از پیچیده‌ترین موضوعات دیپلماتیک در عرصه بین‌الملل تبدیل شده و حالا نیز دیگر حدود دو هفته است بحث‌هایی در جریان است که نشان می‌دهد گویا چالش اصلی در این مذاکرات، شکل برنامه هسته‌ای ایران پس از دستیابی به یک توافق احتمالی است. روند حواشی در دو هفته اخیر اما چنان تند شد که حتی برخی تحلیلگران امیدی به انتخاب روزی دیگر برای مذاکرات نداشتند اما در نهایت امروز، 21 اردیبهشت‌ماه، قرار است طرفین بار دیگر پای میز مذاکره‌ای نه مستقیم و نه چندان غیرمستقیم بنشینند. از این جهت مساله روند مذاکرات با ابهام مواجه است که نشریه آکسیوس به نقل از یک منبع آگاه پیش‌بینی کرده که دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا به صورت ترکیبی و مستقیم و غیرمستقیم در مسقط، پایتخت عمان برگزار شود.
این البته در حالی است که دو دور از سه دور گفت‌و‌گو‌های قبلی نیز در عمان و یک دور در رم ایتالیا برگزار شد و هم چنین در دور سوم مذاکرات، مسائل فنی مورد بحث کارشناسان قرار گرفت؛ اما حالا شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان به نقل از یک منبع آگاه مدعی شد که در دور چهارم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، تیمهای فنی شرکت نخواهند کرد. سردبیر سی‌ان‌ان نیز در تویتی نوشت که: «یکشنبه هیچ تیم فنی‌ای با ویتکاف همراه نخواهد بود و آنها فقط دنبال یک جواب هستند!»
با این روند به نظر می‌رسد شرایط مذاکرات از همیشه پیچیدهتر باشد، یک روند بسیار لغزنده و پرتنش که هم ممکن است به یک توافق فوری و موقت ختم شود و هم بناگاه تمام پایه‌‌‌‌های میز مذاکره‌ای تا این حد لرزان را در هم بشکند.
مذاکرات به وقت مسقط با حضور کارشناسان فنی ایران
در همین حال اما عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در گفتگویی درخصوص مواضع متناقض مطرح شده از سوی آمریکاییها در ارتباط با مسائلی که در مذاکرات تهران- واشنگتن به دنبال آن هستند نیز گفت: مواضع ما، یک مواضع اصولی است، مبانی خود را دارد و بنابراین تغییرناپذیر است. ما بر اساس مسیری و اصولی که طراحی شده حرکت می‌کنیم اما از طرف مقابل پیام‌های ضد و نقیضی دریافت می‌کنیم، افراد مختلفی صحبت می‌کنند و بعضاً یک نفر حرف‌هایی را می‌زند که فردا یا همان روز آن را نقض می‌کند!
از سوی دیگر اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه نیز با اشاره به حضور هیات فنی در چهارمین دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران- آمریکا و در مقابل خبر اولیه مبنی بر عدم حضور کارشناسان فنی تیم آمریکایی گفت که «من می‌توانم در مورد هیات نمایندگی خودمان اظهارنظر کنم. هیات نمایندگی ایران متشکل از کارشناسان و متخصصان مورد نیاز در این مرحله از گفتگوها، در خدمت منافع عالیه کشورمان است.»
به نظر می‌رسد شرایط مذاکرات از همیشه پیچیدهتر باشد، یک روند بسیار لغزنده و پرتنش که هم ممکن است به یک توافق فوری و موقت ختم شود و هم بناگاه تمام پایه‌‌‌‌های میز مذاکره‌ای تا این حد لرزان را در هم بشکند
مذاکرات روی لبه تیغ
اما سخنان وزیر خارجه و سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران درباره روند مذاکرات و حضور یا عدم حضور تیمهای فنی در شرایطی مطرح می‌شود که مصاحبه رئیس تیم مذاکره‌کننده آمریکایی با پایگاه خبری بریت‌بار در آستانه دور چهارم مذاکرات، چالش‌برانگیز شده است.
استیو ویتکاف، در این مصاحبه تصریح می‌کند که «ایران نباید هیچ‌گونه برنامه غنی‌سازی در خاک خود داشته باشد» و البته او به شکل عجیبی حتی نیروگاه اتمی بوشهر را به عنوان یک نمونه مثال می‌زند که برای تولید برق استفاده می‌شود و تاسیسات غنی‌سازی در آن نیست.
ویتکاف همچنین برای شاید نخستین بار از زمان آغاز مذاکرات به تندی درباره خاتمه یافتن مذاکرات شاید بدون دستاورد نیز سخن گفته و تصریح کرده: «مذاکرات یکشنبه با ایران ثمربخش نباشد، ادامه نخواهد یافت و باید مسیر دیگری را در پیش بگیریم. باید تاسیسات غنی‌سازی ایران برچیده شود. آمریکا توافق ضعیف با ایران را نخواهیم پذیرفت و اگر توافق پیشنهادی قوی نباشد، از آن خارج می‌شویم. خط قرمز ما این است: غنی‌سازی صفر. این یعنی برچیدن تأسیسات. یعنی تسلیحاتی‌نشدن و برچیدن ۳ تأسیسات غنی‌سازی نطنز، فردو و اصفهان. این ۳ تأسیسات مدنظر ماست که باید برچیده شود.»
فارغ از ادعاهای ویتکاف درباره تاسیسات هسته‌ای ایران، یک مورد دیگر تعیین روز یکشنبه به عنوان نقطه پایان برای مذاکرات، در صورت نرسیدن به توافق اولیه به فوریت است.
این سخنان نیز چنان تند و غریب به نظر آمد که حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی مجلس در واکنش به آن در شبکه ایکس نوشت: «اگر مواضع دیروز ویتکاف، دستور کار قطعی آمریکا باشد، دیدار پنجم او و عراقچی به قیامت خواهد افتاد.»
خط قرمزهایی که به هم رسیده‌اند
فارغ از اولتیماتوم آخر و لحن تهدیدگونه ویتکاف درباره پایان یافتن مذاکرات در روز یکشنبه که گروه مذاکره‌کننده ایرانی آن را برنخواهد تابید، صحبت‌های نماینده رئیس‌جمهور آمریکا در خاورمیانه، عبور کامل از خط قرمز ترسیم شده توسط جمهوری اسلامی ایران نیز محسوب می‌شود.
سخنان ویتکاف در گفت‌وگو با پایگاه خبری بریت‌بار چنان تند و غریب به نظر آمد که حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی مجلس در واکنش به آن در شبکه ایکس نوشت: «اگر مواضع دیروز ویتکاف، دستور کار قطعی آمریکا باشد، دیدار پنجم او و عراقچی به قیامت خواهد افتاد»
سخنان ویتکاف درباره خط قرمزی که از آن یاد می‌کند اکنون در حالی بیان می‌شود که نه تنها با اظهارات پیشین خود مقامات آمریکایی در تناقض است، بلکه سخنان قبلی خود او را نیز نقض می‌کند؛ مضاف بر اینکه مقامات مختلف جمهوری اسلامی نیز همواره بر این موضوع تاکید کرده‌اند که ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده، چند خط قرمز مشخص دارد؛ از جمله اینکه «مذاکرات فقط در موضوع هسته‌ای خواهد بود و گفتگویی درباره برنامه موشکی و منطقه‌ای صورت نمی‌گیرد» و «غنی‌سازی صفر پذیرفته نیست و تحریم‌ها نیز باید به صورت موثر
برطرف شود».
چنانچه عراقچی در گفتگوی روز جمعه ۱9 اردیبهشت خود با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان مل متحد نیز به طور جدی بر استفاده از حق غنی‌سازی برای ایران بر اساس معاهده NPT تاکید کرد و گفت که«ایران به‌عنوان عضو معاهده منع اشاعه هسته‌ای ضمن پایبندی به تعهدات خود، بر بهره‌مندی ملت ایران از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز که لازمه آن انجام غنی‌سازی است، اصرار دارد.»
وزیر خارجه در روزهای اخیر در شبکه ایکس نیز یک بار دیگر بر این خط قرمز تاکید و در واکنش به اظهارات مقامات آمریکایی مبنی بر این که برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای نیازی به غنی‌سازی ندارد، نوشت: «ایران به عنوان یکی از امضاکنندگان موسس معاهده ان پی تی، کاملا حق داشتن چرخه کامل سوخت هسته‌ای را دارد. علاوه بر این، چندین عضو NPT وجود دارند که اورانیوم را غنی‌سازی می‌کنند در حالی که سلاح‌های هسته‌ای را هم کاملا رد می‌کنند. این باشگاه به غیر از ایران شامل چند کشور آسیایی، اروپایی و آمریکای جنوبی نیز می‌شود.»
حال در چنین شرایطی ترسیم یک خط قرمز جدید توسط ویتکاف که به طور مشخص خط قرمز جمهوری اسلامی ایران را هدف قرار داده، می‌تواند به یک دست‌انداز جدی در روند ادامه گفتوگوها تبدیل شود و حتی چنان که فلاحت‌پیشه نوشت، دیدار بعدی عراقچی و ویتکاف را نیز به قیامت موکول کند.
آمریکاییها به دنبال چه هستند؟
در روزهای اخیر نیز یکی از اصلی ترین موانع در مسیر مذاکرات پیام‌های ضدونقیض دولت آمریکا بوده است.
در حالی که برخی مقامات از امکان مصالحه سخن می‌گویند، اظهارات تند مارکو روبیو و دونالد ترامپ درباره برچیدن برنامه هسته‌ای ایران، فضای مذاکرات را پیچیدهتر کرده است.
فارغ از لحن ویتکاف درباره پایان یافتن مذاکرات در روز یکشنبه در صورت عدم حصول نتیجه رضایت‌بخش برای آمریکا؛ صحبت‌های نماینده رئیس‌جمهور آمریکا در مورد خاورمیانه، عبور کامل از خط قرمز ترسیم شده توسط ایران محسوب می‌شود و با اظهارات پیشین او و دیگر مقامات آمریکایی در تناقض است
در شرایطی که در برهه‌ای مقامات آمریکایی از حق غنی‌سازی در اندازه برجام برای ایران سخن می‌گفتند، بناگاه در یک چرخش بی‌فایده، نه تنها این حق را برای ایران در نظر نمی‌گیرند بلکه آن را برای خود تبدیل به خطر قرمزی می‌کنند که می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست جدی بکشاند.
در مقابل این اظهارات متناقض، مذاکره‌کنندگان ایرانی نیز این رویکرد را غیرسازنده و پیام‌های متناقض را غیرمفید می‌دانند و معتقدند که ایران هرگز با حذف کامل ظرفیت غنی‌سازی خود موافقت نخواهد کرد.
به زعم دیپلمات‌های ایران این تناقض‌ها نه‌تنها اعتماد بین طرفین را تضعیف می‌کند، بلکه می‌تواند به سوءتفاهم‌های دیپلماتیک منجر شود.
چنانچه به گفته برخی از مقامات ایرانی، اگر دولت آمریکا بر خواستههای غیرواقع‌بینانه اصرار ورزد، ممکن است ایران به خروج از NPT یا کاهش بیشتر همکاری با آژانس روی آورد، سناریویی که می‌تواند به تشدید تنش‌ها و حتی درگیری نظامی میان طرفین نیز منجر شود؛ وضعیتی که احتمالا تنها منجر به خشنودی افراطیون داخلی طرفین گفتوگوها و البته بنیامین نتانیاهو خواهد شد.
در این بین شاشانک جوشی، دبیر سرویس نظامی اکونومیست دیروز و در واکنش به اظهارات تازه ویتکاف نوشت:«با گذشت هر هفته، دولت ترامپ در تلاش است تا با مطرح کردن شروطی که بعید به نظر می‌رسد بتواند ایران را مجاب به پذیرش آن کند، شانس خود را امتحان کند. از سوی دیگر، بعید به نظر می‌رسد که ترامپ شخصاً از یک کارزار نظامی گسترده برای تحمیل این خواسته‌ها حمایت کرده یا آن را آغاز کند.»
راه گریزی که در دست ایران است
حال سوالی که پیش می‌آید این است که چرا دولت آمریکا این گونه در تله تناقض‌گویی افتاده و در پی ترسیم خطوط قرمز تازه بی‌فایده بر خط قرمزی است که از ابتدای مذاکرات طرف ایرانی تعریف کرده بود؟
در این بین اما ایران می‌تواند در برابر این خط قرمزهای تازه در میز مذاکره دست بالاتر را با پیشنهادهای سازنده پیش بگیرد و هر چند که اکنون دستیابی به توافقی بهتر از برجام دشوار است، اما گزینه‌هایی برای بهبود شرایط وجود دارد و از جمله افزایش نظارت آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، ایجاد استانداردهای مشترک در خاورمیانه و میان همه کشورهای منطقه، مانند ممنوعیت غنی‌سازی بالاتر از 3,67 درصد یا بازفرآوری سوخت هسته‌ای. چنان چه این رویکرد می‌تواند شامل کشورهایی مانند عربستان سعودی و حتی اسرائیل شود. پذیرش پروتکل الحاقی توسط ایران و سایر کشورهای منطقه می‌تواند استانداردهای بازرسی را ارتقا دهد.
اما اگر طرف آمریکایی اصرار به ادامه این تناقض‌گویی‌‌‌‌‌ها و تهدید و تحدید خط‌قرمزهای ایران داشته باشند، این روند می‌تواند منجر به فروپاشی کامل گفتوگوها شود و در چنین شرایطی نیز مسئولیت این فروپاشی بر عهده طرف‌‌‌‌های آمریکایی خواهد بود که اتفاقا مکرر تسلیم تندروهای داخلی و بین‌المللی شده‌اند.
دیدگاه تان را بنویسید