یکی به نعل و یکی به میخ

این اتحادیه در بند اول بیانیه خود از توافق هسته‌ای با ایران به ‌عنوان «عنصر کلیدی در معماری عدم اشاعه هسته‌ای در جهان» یاد کرده و آن را دستاورد مهم دیپلماسی چندجانبه برشمرده است. در بند دوم از اجرای کامل تعهدات برجامی توسط ایران استقبال و به ‌تأیید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در 13 گزارش متوالی درباره پایبند ماندن ایران به برجام اشاره کرده و از ایران خواسته به همکاری‌های کامل و به ‌موقع خود با آژانس ادامه دهد. همچنین از تعهد ایران مبنی بر عدم تلاش برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای استقبال کرده، بر اجرای موقتی پروتکل الحاقی توسط ایران در چارچوب پادمان صحه گذاشته و از ایران خواسته این پروتکل را به‌طور کامل تصویب کند.

بند سوم را به «ابراز تاسف عمیق» از اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران توسط آمریکا اختصاص داده و با تاکید بر ادامه تلاش‌ها برای منتفع کردن ایران از مزایای اقتصادی برجام اعلام کرده این تلاش‌ها در قالب راهکارهای ارائه ‌شده توسط فرانسه، آلمان و انگلیس برای اجرایی کردن سازوکار ویژه مالی در حال انجام است. بر اساس این بیانیه، سازوکار ویژه مالی موسوم به (SPV) اکنون در چارچوب نهادی خصوصی به‌ثبت رسیده است که هدف آن ایجاد تأثیرات مثبت بر مراودات اقتصادی و تجاری با ایران و همچنین معیشت مردم ایران است.

بر اساس بیانیه جمع‌بندی، اراده اروپایی‌ها برای تکمیل اینستکس «تزلزل‌ناپذیر» است.

تاکید بر همکاری  در حوزه‌های گوناگون

بند چهارم بیانیه اتحادیه اروپا تاکید بر ادامه همکاری‌های نزدیک با ایران در حوزه‌های گوناگون از جمله در زمینه «گفت‌وگوهای سیاسی، حقوق بشر، همکاری اقتصادی، تجارت و سرمایه‌گذاری، کشاورزی، حمل‌ونقل، انرژی و تغییرات آب‌وهوایی، همکاری هسته‌ای غیرنظامی، محیط زیست، حفاظت مدنی، علوم، تحقیقات و نوآوری، آموزش من‌جمله از طریق تبادلات دانشگاهی، مسائل فرهنگی، مواد مخدر، مهاجرت، و مسائل منطقه‌ای و انساندوستانه» است. 

 بند FATF

بند پنجم این بیانیه، بند FATF است. اتحادیه اروپا در این بند مانند هر بار از جمهوری اسلامی ایران خواسته تا قانون لازم برای اجرای تعهدات مربوط به برنامه عملیاتی گروه ویژه اقدام مالی (FATF) را اجرا کند. در عین حال با استقبال از پیشرفتهای حاصل شده در این زمینه در ایران، اعلام کرده که آمادگی دارد در این زمینه همکاری و هرگونه کمک فنی برای اجرای برنامه عملیاتی گروه ویژه اقدام مالی به تهران ارائه کند.

بند نگران

نگرانی‌های اتحادیه اروپا از این بند، یعنی بند ششم شروع می‌شود. آنها در این بخش از بیانیه خود از افزایش تنش‌ها در منطقه و آنچه نقش ایران در این خصوص نامیده، ابراز نگرانی و ایران را متهم به ارائه کمک‌های نظامی، مالی و سیاسی به کنشگران غیرمنطقه‌ای در کشورهایی همچون سوریه و لبنان کرده‌اند. در ادامه آن در بند هفتم نیز نسبت به آنچه «نقش نظامی ایران و ادامه حضور نیروهای ایرانی در سوریه» خوانده، ابراز نگرانی عمیق کرده و از ایران خواسته تا از فرایندهای تحت نظارت سازمان ملل متحد در سوریه در چارچوب قطعنامه 2254 شورای امنیت، حمایت کامل به‌عمل آورده و از نفوذ خود بر دولت سوریه برای پیشبرد این هدف استفاده کند. این بیانیه همچنین از ایران درخواست کرده است به‌عنوان یکی از اعضای فرایند آستانه کنار ترکیه و روسیه، برای توقف منازعات در سوریه و ایجاد دسترسی کمک‌های انسان‌دوستانه به کل مناطق سوریه، به‌ویژه به ادلب، تلاش کند.

اشاره به یمن

موضوع یمن نیز آنقدر برای اتحادیه اروپا اهمیت داشته که بند هشتم بیانیه خود را به آن اختصاص داده است. در این بند، اتحادیه اروپا از ایران خواسته تا از اجرای قطعنامه 2451 شورای امنیت سازمان ملل حمایت و به‌ طور سازنده‌ای برای دستیابی به راه‌حل سیاسی پایدار برای بحران یمن تحت نظارت سازمان ملل، حمایت کند.  در عین حال نسبت به جمع‌بندی گزارش «گروه تخصصی سازمان ملل درباره یمن» مبنی بر عدم پایبندی به تحریم تسلیحاتی اعمال‌شده توسط پاراگراف 14 قطعنامه 2216 شورای امنیت، اظهار ناخرسندی کرده است. در ادامه بر تعهد اروپا به ادامه گفت‌وگوهای سیاسی منطقه‌ای با ایران تأکید و همچنین از حمایت‌های علنی ایران از مذاکرات سوئد تحت هدایت سازمان ملل که به توافق استکهلم انجامید، استقبال کرده است.

نگرانی موشکی

بحث برانگیزترین بند این بیانیه که مدتها مورد گمانه زنی بود، همین بند نهم است که بالاخره به برنامه موشکی ایران پرداخته است. بیانیه اتحادیه اروپا در این بند آورده است: «شورای اتحادیه اروپا همچنین درباره فعالیت موشکی بالستیک ایران عمیقاً نگران است و از ایران می‌خواهد از این فعالیت‌ها خودداری کند، به‌ویژه پرتاب موشک‌های بالستیکی که با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل ناسازگار هستند. ایران به انجام تلاش‌ها برای افزایش برد و دقت موشک‌هایش و همچنین افزایش تعداد آزمایش‌ها و پرتاب‌های عملیاتی ادامه می‌دهد. این اقدامات باعث تعمیق بی‌اعتمادی و منجر به بی‌ثباتی منطقه می‌شوند. شورا از ایران می‌خواهد هر اقدامی را که لازم است برای احترام کامل به قطعنامه‌های مرتبط شورای امنیت سازمان ملل در رابطه با انتقال موشک‌ها و مواد و فناوری‌های وابسته به کنشگران حکومتی و غیرحکومتی در منطقه به انجام رساند. به‌طور گسترده‌تر، شورا همچنین نگرانی جدی و همیشگی خود را درباره انباشت تجهیزات نظامی منطقه ابراز می‌دارد.»

اتهام تروریستی  

بند دهم نیز باز هم ابراز نگرانی است؛ منتهی این بار نگرانی از «اقدامات خصمانه در خاک چندین کشور اروپایی». بیانیه اتحادیه اروپا به تصمیم این اتحادیه برای قراردادن دو شخص و یک نهاد در لیست سیاه خود در این خصوص اشاره کرده و افزوده است: «اتحادیه اروپا به نشان دادن وحدت و یکپارچگی در این زمینه ادامه داده و از ایران می‌خواهد هرچه سریع‌تر به چنین رفتار غیرقابل قبولی پایان دهد.»

بند حقوق بشری

شورای اتحادیه اروپا در بند یازدهم بیانیه جمع‌بندی، درباره اوضاع حقوق بشری در ایران ابراز نگرانی عمیق کرده و با اشاره به توسل مکرر ایران به استفاده از مجازات اعدام اظهار داشته: «در حالی که شورا تصدیق می‌کند که اصلاحات اعمال‌شده در قانون مبارزه با مواد مخدر، تصویب شده در اکتبر 2017، تا کنون منجر به کاهش چشمگیر در اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر (در ایران) شده است، ولی تأکید می‌کند اتحادیه اروپا با استفاده از مجازات اعدام تحت هر شرایطی و در هر کشوری مخالف است». این بیانیه در ادامه به تعهد اتحادیه اروپا به اطمینان از برابری حقوق زنان و دختران و افراد اقلیت‌های دیگر، از جمله اقلیت‌های دینی و قومیتی، تأکید کرده و از ایران می‌خواهد پیمان‌های بین‌المللی مربوطه را که آن‌ها را امضا کرده است، اجرا کرده و به حقوق بشر و  آزادی‌های اساسی احترام کامل بگذارد.

بند آخر

اتحادیه اروپا در بند دوازدهم و پایانی بیانیه جمع‌بندی، بر لزوم جلوگیری از افزایش تنش‌ها و بی‌اعتمادی‌های موجود در منطقه تأکید کرده و از ایران و تمامی بازیگران منطقه‌ای می‌خواهد تا «نقش سازنده‌ای» را در این خصوص ایفا کرده و از «لفاظی‌های غیرمفید» خودداری کنند. این بیانیه در پایان اظهار می‌کند: «شورا از یک رویکرد متعادل و جامع در قبال ایران حمایت می‌کند که شامل گفت‌وگو با توجه به حل تمامی مسائل نگران‌کننده باشد، رویکردی که در زمان واگرایی حیاتی بوده و در زمان وجود منافع مشترک، معاضدت‌آمیز باشد.»

 نگرانی‌های اتحادیه اروپا از بند ششم شروع می‌شود. آنها در این بخش از بیانیه خود از افزایش تنش‌ها در منطقه و آنچه نقش ایران در این خصوص نامیده، ابراز نگرانی و ایران را متهم به ارائه کمک‌های نظامی، مالی و سیاسی به کنشگران غیرمنطقه‌ای کرده‌اند

پاسخ ایران

ایران نیز در پاسخ به این بیانیه، بیانیه‌ای پنج بندی منتشر کرد. در ابتدای این بیانیه از مواضع مثبت اعلام شده در بیانیه اتحادیه اروپا در خصوص ایران به ویژه برجام و دیگر نکات قابل قبول، استقبال کرد، اما در ادامه با تاکید بر سرعت بخشیدن به اجرای ساز و کار ویژه تجارت با ایران نوشت: «ایران نسبت به مواضع اتحادیه اروپایی ملاحظات و نقدهای جدی دارد. قبل از هرچیز همچنان که قبلا اعلام شد ما از ثبت سازوکار حمایت از تبادلات تجاری(ساحات) با ایران استقبال می‌کنیم. برای ما جنبه‌های اقتصادی برجام و انتفاع ایران از آن اهمیت به سزایی دارد و چگونگی اجرای تعهدات طرف‌های اروپایی برجام می‌تواند ملاک و محکی تعیبن‌کننده و اساسی در تنظیم مناسبات آتی ما باشد. مرتبط کردن اجرای این سازو کار که از تعهدات ذاتی برجامی است با الزامات نهادهایی چون FATF غیر قابل قبول است.»

واکنش به اتهامات تروریستی

در بخش دیگر این بیانیه آمده است: «طرح اتهامات بی‌پایه‌ای همچون طراحی و یا اقدام تروریستی در اروپا از ابتدا بی‌اساس و تعجب‌برانگیز بود. ایراد چنین اتهامات واهی و بی اساس و ابراز نگرانی اروپایی‌ها در شرایطی که گروه‌های تروریستی و جنایتکار شناخته شده  و دارای شناسنامه برای جهانیان در اروپا آزادانه فعالیت می‌کنند، نه تنها در شرایط کنونی سازنده نیست بلکه در راستای اهداف معاندینی است که خواهان تیرگی روابط ایران با اروپا هستند. ایران به عنوان یکی از بزرگترین قربانیان حملات تروریستی و به عنوان کشوری که در مبارزه با گروه‌هایی همچون داعش که حتی امنیت اروپا را تهدید کرده و می‌کنند، پیشرو و همواره پشتاز بوده است، از اتحادیه اروپایی انتظار دارد تا با نگاهی واقع‌بینانه و به دور از استانداردهای مرسوم دوگانه به این موضوع پرداخته و با آن برخورد جدی کرده و اقدام کند.»

بند دهم نیز باز هم ابراز نگرانی است؛ منتهی این بار نگرانی از «اقدامات خصمانه در خاک چندین کشور اروپایی». اتحادیه اروپا در این بند از ایران خواسته تا هرچه سریع‌تر به «چنین رفتار غیرقابل قبولی» به نوشته این بیانیه، پایان دهد

فعالیت دفاعی ایران هرگز در دستور کار مذاکره نخواهد بود

این بیانیه افزوده است: «موضوع فعالیت‌های دفاعی ایران صرفا دفاعی، بازدارنده  و بومی است و  این موضوع هرگز در دستور کار مذاکره ما با دیگر کشورها نبوده و نخواهد بود.» «ایران اکیدا به کشورهای اروپایی توصیه می‌کند که نگاه واقع بینانه‌ای به حوادث و مسائل منطقه‌ای داشته باشند و تحت تاثیر جریانات و القائات عناصر مخالف صلح، ثبات و امنیت پایدار منطقه و توسعه روابط میان دولت‌ها وملت‌ها قرار نگیرند.»

استفاده ابزاری از حقوق بشر

بیانیه وزارت خارجه در واکنش به بند مربوط به نگرانی‌های حقوق بشری در بیانیه اتحادیه اروپا، آورده است: «ایران هرگونه استفاده ابزاری و سیاسی از حقوق بشر علیه کشورهای مستقل را محکوم می‌کند. اظهار نگرانی در خصوص وضعیت حقوق بشر در ایران در شرایطی که جایگاه برتر ایران در منطقه به لحاظ رعایت موازین حقوق بشر بر همگان آشکار است، منحرف ساختن افکار عمومی و اصرار بر یک روند نادرست است که می‌تواند به افزایش بی‌اعتمادی در روابط فی مابین بینجامد. سکوت اتحادیه اروپا در قبال نقض گسترده حقوق بشر در کشورهای عضو از جمله عدم استیفای حقوق اولیه و اساسی پناهندگان و مهاجرین، افزایش گرایشات راست افراطی و برخوردهای نژادپرستانه با اقلیت‌های قومی و مذهبی به ویژه مسلمانان (به دلیل سخنان مبتنی بر نفرت پراکنی برخی دولتمردان اروپایی و نیز اقدامات خشن افراط گرایان) خود نافی ادعاهای اتحادیه مبنی بر پیگیری حقوق بشر می‌باشد.»

در نهایت وزارت خارجه در بیانیه خود تاکید کرده «ایران خواستار تعامل سازنده و مبتنی بر منافع و احترام متقابل با اتحادیه اروپایی است. تجربه گفتگوها و همکاری‌های ایران و اتحادیه اروپا به خصوص تجربه به دست آمده طی سالیان گذشته، به ویژه در سه سال اخیر نشان می‌دهد ظرفیت‌ها و فرصت‌های زیادی برای همکاری و توسعه روابط میان دو طرف وجود دارد. امیدواریم با عملی شدن تمامی تعهدات اروپا شاهد تعمیق روابط دو طرف در کوتاه‌ترین زمان باشیم.»