مرکز علمی و تبلیغی جهان تشیع به کدام سو می‌رود؟
رنجش از قـم
۲۰ سال پیش اگر به قم می‌رفتید، آن را شهری می‌یافتید گرم، با آبی که کمی شور است، بعدازظهرهای آرام و خواب‌آلود، روحانیون بسیار، تابلوهای متعدد دفاتر مراجع، گنبد طلایی حرم حضرت فاطمه معصومه(س) و زنانی که همگی بلااستثنا چادر به سر داشتند. حالا همه آنها در قم بجز آن آب شور سر جایش است و البته یک مورد دیگر. امروز اگر به قم سفر کنید، آن را همان شهری می‌یابید که امام جمعه‌اش دیروز در موردش گفت: «متاسفانه این روزها شرایطی در خیابان‌های قم وجود دارد که متدینین از این شرایط رنج می‌برند.»
محبوبه ولی، روزنامه نگار
پنج سال پیش آیت‌الله علوی گرگانی از مراجع عظام تقلید، گفت: «در گذشته وقتی هرکس به قم وارد می‌شد با حجاب چادر وارد می‌شد و رانندگان نیز این مسئله را به مسافران گوشزد می‌کردند ولی امروز حجابی که شایسته شهر قم است مشاهده نمی‌شود.»
اکنون دیگر از آن قم پیشین خبری نیست. ظهور این قم جدید مربوط به امسال و پارسال نیست. دست کم از ابتدای دهه 90، بزرگان حوزه هشدارهای بسیار در این مورد داده‌اند. هفت سال پیش تصاویری پخش شد از تغییر چهره خیابان‌های قم و بدحجابی در این شهر. با این حال مراجع ابرازامیدواری کردند که با ارتقای سطح معرفت نسل جوان، آنها به حجاب، حفظ احترام والدین و پیروی از علما و رهبری توجه و آگاهی پیدا کنند.
اما این امیدواری راه به جایی نبرد و وضعیت افول حجاب چنان در این شهر پیش رفت که آیت‌الله علوی‌گرگانی سه هفته پیش دیگر هشدار نداد، بلکه صریحا گفت که «این شهر جولانگاه افراد بدحجاب شده است. من از مسئولان خواهش می‌کنم که قم را از بدحجابی و بی‌بندوباری نجات دهند.»
آیت‌الله حسینی بوشهری، امام جمعه قم نیز روز گذشته رنجش خاطر متدینین از شرایط خیابان‌های قم را مطرح و به بیانات سه روز پیش مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه «عده‌ای قصد از بین بردن روحیه دینی و انقلابی در مردم قم را دارند» اشاره کرد.
مقاومت در برابر تفاوت
ظاهرا در طول سال‌های اخیر که بحث اجباری یا اختیاری بودن حجاب مطرح شده است، زنان قم نیز وارد این فضا شده‌اند. همزمان بزرگان قم مستمر در حال تبیین جایگاه این شهر هستند تا اگر بر فرض تصمیمی درباره اختیاری شدن حجاب گرفته شد، شامل حال قم نشود. قم مرکز علمی و تبلیغی جهان تشیع است و همین ویژگی آن را از دیگر شهرهای ایران متفاوت می‌کند.
آیت‌الله مکارم شیرازی ابتدای امسال با بیان اینکه حساب قم از شهرهای دیگر جداست، گفت:«مسائل فرهنگی در قم با جا‌های دیگر تفاوت دارد، برخی مسائل را شاید در جا‌های دیگر بتوان اغماض کرد، اما کار‌ها در قم باید با فضا و موقعیت این شهر بسازد؛ بنابراین نسبت به مسائل فرهنگی به ویژه حجاب باید دقت کرد.»
هنوز دو هفته از این سخنان آیت‌الله مکارم نگذشته بود که افرادی مسلح به حوزه علمیه‌ای در اهواز حمله کردند. مدتی بعد به حوزه علمیه اشتهارد نیز حمله شد. تابستان امسال در جریان اعتراضاتی که به اغتشاش کشیده می‌شدند، حملات دیگری نیز به حوزه‌های علمیه صورت گرفت که نشان می‌داد هدف دشمنان نظام نه فقط قم که اصل و اساس حوزه است و در این میان از آن جا که قم کانون حوزه‌های علمیه است، بیشترین تهدیدات متوجه آن است.
راهکارهای تاریخ مصرف گذشته
گذشته از حجاب در دیگر موضوعات فرهنگی و اجتماعی نیز، قم وضعیت مطلوبی ندارد. قم جزء 11 استانی است که بالاترین آمار طلاق را در کشور دارند. ماه گذشته در نشست «شورای امر به معروف و نهی از منکر استان قم» که با حضور دبیرکل بنیاد ملی عفاف و حجاب، امام جمعه قم و مسئولین استانی، برگزار شد، بر این نکته تاکید شد که نابسامانی‌ها در زمینه حجاب و عفاف روزافزون است. همچنین اعلام شد که «باید حریمی برای آستان‌های مقدس و شهرهای مذهبی ایران در نظر گرفته شود تا شأن آستان و شهرهای مذهبی حفظ شود. فعالیت به نفع حجاب در فضای مجازی ضعیف است، اما دشمنان حضور پررنگی در این شبکه‌ها دارند.»
حالا باید دید راهکار مسئولان امر برای پاسخ به این طلب استمداد روحانیون نگران در قم چیست؟ بخشی از راهکار آنها علاوه بر جداسازی فیزیکی شهرهای مذهبی از دیگر نقاط کشور، متوسل شدن به راهکار شکست‌خورده، ضرب و زور است.
علی اصغر سلطانی، معاون قضایی دادستان عمومی و انقلاب استان قم، روز گذشته از اجرای طرح مقابله گسترده با آسیب‌های اجتماعی در استان قم تحت نظارت دادستانی این استان در هفته آینده خبر داد و گفت: «اجازه حرمت‌شکنی در شهر مقدس قم را نخواهیم داد و دستگاه قضا با همکاری ضابطین قضایی بیش از پیش با معدود افرادی که قصد هنجارشکنی دارند برخورد خواهد کرد.»
شاید علت استفاده از این روش در مقابله با بدحجابی در قم این باشد که روحانیون عوامل نفوذی را عامل این مشکل می‌دانند. آیت‌الله علم‌الهدی دو سال پیش در همین ایام می‌گفت: «یک عده جریان‌های سیاسی که می‌خواهند از قشر لائیک، از قشر لاابالی، از قشر بی‌بندوبار برای خودشان اردو درست کنند، مانع اجرای نهی از منکر هستند.»
اما برنامه‌های فرهنگی قم در مقابله با این «اردوهای لاابالی» نیز چنگی به دل نمی‌زند؛ برنامه‌های تاریخ مصرف گذشته‌ای مثل اجرای طرح پارسا و برگزاری همایش عفاف و حجاب برای آرایشگاه‌های زنانه قم!
روزهای ملتهب حوزه‌های علمیه
اما مشکل قم و نگرانی درباره آن بسیار فراتر از حجاب زنان است. رهبر معظم انقلاب همین سه روز پیش در دیدار مردم قم پس از آنکه این شهر را مرکز و مادر انقلاب خواندند، از انگیزه‌هایی برای تغییر فضای انقلابی قم و کمرنگ کردن روحیه دینی و انقلابی در آن گفتند. ایشان در عین حال بر هشیاری در برابر این انگیزه‌ها تاکید و تصریح کردند: «بزرگان و جوانان قم نباید اجازه دهند دست‌های خائن، قم را از مرکزیت انقلاب، خارج و این حرکت تحولی را در آن کمرنگ کنند.»
پنج سال پیش آیت‌الله علوی گرگانی می‌گفت: «در گذشته وقتی هر کس به قم وارد می‌شد با حجاب چادر وارد می‌شد و رانندگان نیز این مسئله را به مسافران گوشزد می‌کردند، ولی امروز حجابی که شایسته شهر قم است مشاهده نمی‌شود.»
حوزه‌های علمیه در قم به عنوان یکی از نهادهای اصلی انقلاب، امسال روزهای متلهبی را پشت سر گذاشتند؛ از تجمع روحانیون منتقد دولت گرفته و آن پلاکارد جنجالی «استخر فرح» تا سخنرانی‌های تند رحیم‌پور ازغدی در نقد حوزه و اعتراض‌ها به بودجه نهادهای وابسته به حوزه.
همانطور که روزگاری در قم تمام زنان چادر به سر داشتند، تمام علما و روحانیون نیز احترام تام و تمام داشتند، سخن مراجع فصل‌الخطاب بود و حرفی روی حرف یک مرد روحانی نمی‌آمد؛ اما امروز دو طیف در حوزه‌های علمیه مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند؛ جریان سنتی که در تبلیغ و تبیین دین همان مشی پیشین را دارد و جریان‌های نویی که به جریان مقابل خرده می‌گیرند، معتقدند «نباید حرف‌های 40 سال پیش را تحویل مردم داد و باید از مدیریت حوزه‌ها جواب خواست.»
رویارویی و تقابل این دو جریان می‌تواند به مسیری بیفتد که حوزه را تضعیف کرده و در عین حال منافذی را برای نفوذ آنها که در پی حذف حوزه هستند، باز کند. قم این روزها درگیر این دعواهای حوزوی هست.
قم و حوزه علمیه‌اش دست کم در چند دهه اخیر همواره در چیدمان قدرت دست داشته‌اند. از این رو هرگونه تغییر در قم و جایگاه آن، مهره‌چینی در شطرنج قدرت را در کشور تغییر خواهد داد و قطعا رنجش‌خاطرهایی را نیز به همراه خواهد داشت
آیت‌الله حسینی بوشهری، امام جمعه قم و در عین حال عضو مجلس خبرگان رهبری و دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه قم که دیروز از بدحجابی در قم گلایه کرده بود، دو روز پیشتر نیز از رحیم‌پور ازغدی گلایه کرده و گفته بود: «بعضی افراد در این زمان مظلوم‌تر از حوزه پیدا نکردند؛ در مقابل حوزه و مرجعیت هرچه بخواهند حرف می‌زنند. فکر می‌کنند حوزه مانع کارهایشان است. به همین دلیل از هر حرف زدنی نسبت به حوزه ابا نمی‌کنند.»
قم و حوزه علمیه‌اش دست کم در چند دهه اخیر همواره در چیدمان قدرت دست داشته‌اند؛ شاهد مثال آن در سال‌های اخیر رؤسای جمهور یا نمایندگانی هستند که به واسطه تایید و حمایت حوزه در قم به مسند قدرت رسیده‌اند. از این رو هرگونه تغییر در قم و جایگاه آن، مهره‌چینی در شطرنج قدرت را در کشور تغییر خواهد داد و قطعا رنجش خاطرهایی را نیز به همراه خواهد داشت. حال باید دید راهکار مسئولین برای حفظ جایگاه و قدرت قم و حفظ این شهر از گزند بازی‌های سیاسی به کجا ختم خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید