تضاد منافع ایران و عربستان در حضور منطقه‌ای و ضرورت نگاه بینابین؛
خطری که توافق را تهدید می‌کند
حسام‌الدین اسلاملو
وزیر امور خارجه عراق در بازگشت از سفر اخیر خود به تهران درباره تفاهم ایران و عربستان ابراز خرسندی کرده و در توئیتی نوشته است: «بهبود روابط ایران و عربستان به بهبود امنیت و همکاری کشورهای منطقه منجر خواهد شد.»
توافقی که تاکنون بخش زیادی از مشکلات ایران و عربستان را در موضوعاتی مثل راه‌اندازی سفارتخانه، اعزام کاردار، گردشگری مذهبی و... حل کرده است؛ اگرچه هنوز در ابتدای راه قرار داریم اما تا همین جا خبرهای خوبی رسیده که می‌تواند یخ بازمانده از قطع روابط سابق را میان دو کشور آب کند.
بازگرداندن تبعه ایرانی گرفتار در سودان توسط عربستان
آخرین خبر از نزدیکی روابط دو کشور، کمک عربستان به خروج 65 تبعه ایرانی از کشور بحران‌زده سودان بود.
به گفته کاردار سفارت ایران در عربستان نتیجه این همکاری یکپارچه بین وزارتخانه‌های خارجه دو کشور در جده، بازگرداندن اتباع ایرانی سرگردان در سودان بود که ابتدا آن‌ها از خارطوم به بندر پورت سودان منتقل و سپس از آنجا به جده منتقل و از طریق فرودگاه جده به ایران بازگردانده شدند. کاروان از اتباع عربستان و کشورهای دیگر با ظرفیت حدود یک هزار و ۹۰۰ نفر که ۶۵ نفر آن‌ها ایرانی بودند روز شنبه به وسیله یک فروند کشتی سعودی از سودان به شهر جده منتقل شدند و این اولین گروه ایرانی‌هایی هستند که از زمان آغاز درگیری‌های داخلی سودان توسط عربستان از خارطوم خارج شده‌اند.
کلاهی از نمد توافق دو کشور
به مردم ایران می‌رسد؟
وزیر امور خارجه کشورمان در سفر اخیر خود به لبنان با اشاره به تاثیر توافق ایران و عربستان بر زندگی و معیشت مردم لبنان و اقتصاد ورشکسته لبنان گفته است: پیش از این و در سفرهای اخیرم به لبنان از برخی مقامات لبنانی جمله‌ای می‌شنیدم که «چه زمانی روابط ایران و سعودی به حالت عادی برمی‌گردد، تا برخی مشکلات در لبنان هم حل شود؟»
اشاره حسین امیرعبداللهیان به خلا قدرت در لبنان است که بخشی از آن از تضاد منافع ایران و عربستان ایجاد شده است و اقتصاد لبنان را نیز تحت‌الشعاع قرار داده و فلج کرده است. با این حال وزیر امور خارجه کشورمان تاکید کرده: «جمهوری اسلامی ایران جز خیر، امنیت و رفاه برای منطقه نمی‌خواهد.»
همین رفاه وعده داده شده وزیر امور خارجه را مردم ایران هم توقع دارند که برای آن‌ها نیز خواسته شود و مقامات کشور ما نیز از این کاهش تنش منطقه‌ای گل منافع ملی را بچینند و بویی از آن را رایحه خدمت به مردم کنند.
اما الزامات این امر چیست و چطور می‌توان توافق هنوز لرزان ایران و عربستان را به صورت پایدار حفظ کرد و حتی از آن نصیب برد؟
چه سیاست‌هایی در این راه بهتر است اتخاذ شوند تا در ادامه راه از تکرار سرنوشت برجام در این تفاهم جلوگیری شود؟
حضور منطقه‌ای دو کشور
و حساسیت‌های متقابل
مناقشات یمن، عراق، بحرین و... همه نشان داده‌اندکه لبنان تنها کشوری نیست که سابق بر این ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه‌ای بر سر نفوذ سیاسی داشتن سهم بیشتر در آن نزاع داشته‌اند و هنوز هم دارند. چنانچه سفر اخیر امیرعبداللهیان به لبنان با موضوع انتخابات لبنان و اینکه چه دولتی بر سر کار بیاید ارتباط مستقیم دارد هرچند وزیر خارجه کشورمان در پاسخ به پرسش خبرنگاران این دخالت را رد کرد. اما درست پس از سفر اخیر وزیر امور خارجه ایران به لبنان خبر رسید نشست پنج جانبه کشورهای عربی در اردن با حضور دمشق برگزار می‌شد.
به گزارش شبکه شرق، وزارت خارجه اردن اعلام کرد که فردا (دوشنبه، اول مه) میزبان نشست وزرای امورخارجه پنج کشور عربی، عربستان سعودی، عراق، مصر و خود اردن با حضور «فیصل المقداد» وزیر امور خارجه سوریه خواهد بود.
طبق بیانیه رسمی منتشرشده توسط وزارت خارجه اردن، این اجلاس در ادامه نشست مشورتی کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، اردن، عراق و مصر که در تاریخ ۱۴ آوریل ۲۰۲۳ به میزبانی عربستان سعودی در جده برگزار شده بود، تشکیل می‌شود.
بنابراین برگزاری دوباره نشست کشورهای عربی می‌تواند واکنشی به کنش اخیر ایران و سفر وزیر امور خارجه ایران به لبنان هم به حساب بیاید تا بار دیگر شکننده بودن توافق ایران و عربستان را به ما یادآوری کند. با اینکه حسین امیرعبداللهیان در این سفر تمام تلاش خودش را کرده که در تبیین و تفسیر خود از نقش ایران در منطقه و اهداف و انگیزه‌هایش به نوعی جانب منافع همه‌ی کشورهای منطقه را ببیند و تاکید کرده است: «منطقه ما، وارد صفحه و مرحله جدیدی از همکاری‌های دسته جمعی شده است.»
اما با این حال به نظر می‌آید خود امیرعبداللهیان متوجه حساسیت عربستان بر روی روابط ایران با همسایگان شمالی سعودی‌ها هست زیرا در جای دیگری از سخنانش با مقامات لبنانی تاکید کرده که توافق ایران و عربستان آثار مثبتی برای کل منطقه و از جمله لبنان دارد.
تاکید وزیر امور خارجه کشورمان به سیاست همسایه محور جمهوری اسلامی ریشه در شناخت همین حساسیت عربستان دارد و انگار دولت سیزدهم متوجه هست که نباید با تداوم سیاست‌های سابق دستاورد شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی را بر باد دهد.
چه‌بسا به همین دلیل باشد که امیرعبداللهیان در سفر اخیر خود به لبنان تلاش داشت بر نقش دوجانبه جمهوری اسلامی و سعودی در مناقشات سیاسی لبنان صحه بگذارد و ازاین‌رو به مقامات لبنانی تاکید کرد: توافق ایرانی و عربستان سعودی انجام شد اما چرا توافق لبنان صورت نگرفت؟ به این دلیل که انتخاب رئیس جمهور شأن داخلی دارد و باید در داخل این کشور انجام شود.
وزیر امور خارجه همچنین اشاره کرده است که همزمان با گفت‌وگوهای ایرانی و سعودی شاهد گفت‌وگوهای امنیتی ریاض و دمشق بودیم و توافق مهمی بین دو کشور برای عادی سازی روابط و بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب حاصل شد. امیرعبداللهیان تاکید کرد: از تقویت روابط سوریه با کشورهای عربی و منطقه استقبال می‌کنیم.
وزیر امور خارجه درباره دیدارش با سید حسن نصرالله توضیح داد: وی را در جریان آخرین تحولات مناسبات ایران و سعودی، تحولات بحرین و دیگر رویدادهای منطقه قرار دادم. امیرعبداللهیان با اشاره به اینکه توافق ایرانی- سعودی را به نفع منافع دو کشور و منطقه ارزیابی می‌کنیم، تصریح کرد: تماس‌های ایرانی و سعودی در چارچوب دیپلماسی را مثبت ارزیابی می‌کنیم و معتقدیم آینده منطقه به سمت همکاری‌های منطقه‌ای حرکت می‌کند.
امیرعبداللهیان با بیان اینکه عمان و عراق نقش مهمی در رسیدن به توافق میان ایران و عربستان ایفا کردند، گفت: سفرم به لبنان در چارچوب رایزنی‌های منطقه‌ای انجام شد. وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: با توجه به تحولات اخیر در روابط ایران، عربستان و روسیه صفحه‌های جدیدی در منطقه ما گشوده شده است.
چالشی که پیش روی حفظ توافق است
در همین باره احمد زیدآبادی، تحلیلگر مسائل منطقه‌ای با اشاره به سفر اخیر وزیر امور خارجه کشورمان به لبنان، پیرامون خطراتی که توافق ایران و عربستان را تهدید می‌کند در کانال تلگرامی خود نوشت: «از دلایل اصلی بن‌بست سیاسی لبنان، اختلاف بین فراکسیون‌های تحتِ نفوذ ایران و عربستان در مورد نظم داخلی و سیاست خارجی کشور است. به بیان روشن‌تر شدت و ضعفِ بن‌بست یا بحران سیاسی لبنان به دامنه و سطح روابط تهران و ریاض پیوند خورده است...تقریباً روشن است که سفر امیرعبداللهیان به بیروت، با هدفِ کمک به انتخاب رئیس‌جمهور جدید لبنان با درنظر داشتنِ علایق و منافع سعودی‌ها صورت گرفته است، اما وضعیت لبنان چنان پیچیده است که توافق در مورد آن کاری زمان‌بر و طاقت‌فرسا به نظر می‌آید...پایان دادن به جنگ داخلی یمن، رسیدگی به وضعیت سوریه و توافق دربارۀ عراق، در اولویت دستور کار مشترک ایران و سعودی است و کمک به حل بحران لبنان بعد از این موارد قرار دارد...به هر حال، اگر قرار به عادی‌سازی روابط ایران و عربستان و تداوم آن باشد، لبنان از جمله کشورهایی است که دو طرف باید دربارۀ آن به توافق پایداری دست پیدا کنند... تداوم خلأ قدرت در لبنان، علاوه بر تعمیق فلاکت اقتصادی آن کشور، روابط رو به بهبود تهران و ریاض را به خطر می‌اندازد و به همین دلیل، هر دو کشور مجبورند برای ایجاد ثبات سیاسی در لبنان از خود انعطاف و نرمش نشان دهند...برنامه‌ای که تنش‌زدایی و ثبات‌آفرینی در کل منطقه، نقطۀ مرکزی آن
به حساب می‌آید.»
منافع اقتصادی ایران
در حفظ روابط دو کشور
در نظر گرفتن منافع بینابین در منطقه توسط دو کشور از ضرورت‌های پایداری هر توافقی است. توافقی که می‌تواند به اقتصاد بحران‌زده کل منطقه کمک زیادی بکند. در همین باره معاون وزارت خارجه اخیرا از تجارت ایران و عربستان با رقم بیش از ۸۰۰ میلیون دلار خبر داده است.
مهدی صفری، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در چین، روسیه، اتریش و آلمان و معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت: پس از آن که روابط سیاسی و دیپلماتیک با عربستان سعودی برقرار شود، به صورت اتوماتیک اولویت کار دو کشور اقتصادی خواهد بود.
وی افزود: همانطور که با کشورهای دیگر روابط اقتصادی داریم با عربستان سعودی نیز می‌توانیم روابط خوبی داشته باشیم، البته نباید فراموش کرد که بیشترین حجم تجارت میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی حدود ۸۰۰ میلیون دلار بوده، اما من احساس می‌کنم این روابط در زمینه‌های مختلف بیشتر می‌شود.
زمینه‌های ترانزیتی میان منطقه‌ای، کریدوری، کشتی‌رانی، انرژی، خدمات و تجهیزات پزشکی از جمله موارد یاد شده است که می‌تواند نفع اقتصادی خوبی نصیب ایران در بهبود روابطش با عربستان بکند.
دیدگاه تان را بنویسید