در جلسه برجام شورای عالی امنیت ملی چه گذشت؟
توافق در منگنة جنگ و ضعف پیش‌نویس
طهمورث حسینی
همه کارشناسان باور دارند که حمله روسیه به اوکراین و بحران به وجود آمده در روابط روس‌ها با اروپاییان و آمریکا بر مذاکرات وین و توافق هسته‌ای ایران بی‌تاثیر نیست. هرچند که بازیگران اصلی وین سعی دارند به ظاهر این مساله را کتمان کنند و حساب وین را از مسکو و کیف جدا سازند.
به قول فواد حسین، وزیر خارجه عراق اگر بحران اوکراین با گفت‌وگو حل نشود انفجار آن تا مرزهای ایران و عراق هم خواهد رسید و برای تهران چه انفجاری بزرگتر از حاصل نشدن توافقی که تا هفته پیش همه از نهایی شدن آن و حتی آماده شدن خبرنگاران برای اعزام به وین برای پوشش اخبار توافق و گرفتن عکس‌های یادگاری خبر می‌دادند.
مخالف‌خوانی مجلس: پاسخگو نیستیم
صحن مجلس یک روز پس از آنکه خبرگزاری فارس از رسانه‌های همسو با دولت احتمال داد که در این مرحله از مذاکرات، آمریکایی‌ها زیر میز بزنند و توافق حاصل نشود، شاهد نقدهای صریح نمایندگان مجلس به متن پیشنهادی توافق بود.
نمایندگان که به نظر می‌رسید به متن پیشنهادی دسترسی پیدا کرده‌اند، آن را مغایر با شعارهای دولت انقلابی دیدند و سعی کردند حضور برخی کارشناسان و مذاکره‌کنندگان تیم قبلی را عامل تدوین چنین متنی بدانند.
در حالی‌که دست دولت در چینش نیروهای کارشناسی و مذاکره‌کننده کاملا باز بوده، اما بنظر می‌رسد متنی که در اختیار نمایندگان قرار گرفته آنها را پاک از شعارهایشان ناامید کرده است.
دولت هم در مذاکرات وین و هم شیوه موضع‌گیری و اتخاذ تصمیم سیاسی در مورد جنگ اوکراین مسئول است و اشتباه در محاسبات آن را شکست‌خورده معرفی خواهد کرد
محمدرضا صباغیان بافقی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در جلسه علنی نوبت عصر دیروز مجلس شورای اسلامی در یک تذکر شفاهی گفت که بحث مذاکره امری مهم است و اکنون تیم ایرانی در حال مذاکره هستند و ما هم از آنها حمایت می‌کنیم. اما نارضایتی خود را اینگونه بیان کرد: «حرکت دولت انقلابی و مجلس انقلابی در مسیر قبل صحیح نیست. مردم شعارها را شنیده و حرف‌ها را دیده‌اند. در آینده اگر اتفاقی رخ دهد ما پاسخگو نخواهیم بود.»
اینکه چرا پاسخگو نیستند را هم به شرمندگی بعد از توافق نسبت داد و گفت: «آمریکا باید به تعهداتش عمل کند. اگر مذاکره‌کنندگان و دستگاه دیپلماسی ما امتیاز بدهند و آمریکایی که فریبکار است مانند گذشته به تعهداتش عمل نکند مجلس و دولت نمی‌توانند در مقابل مردم سرشان را بلند کنند. این پیام را به تیم مذاکره‌کننده برسانید.»
سید محمود نبویان، عضو کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی امروز لیستی از تضمین‌هایی که آمریکا نداده است را در مجلس برشمرد و او هم همه چیز را گردن تیم مذاکره‌کننده قبلی انداخت.
نبویان که بهنظر می‌رسد متن پیشنهادی فعلی را خوانده با ناراحتی می‌گوید که «قرار نیست تحریم‌ها برداشته شود، قرار نیست به ما تضمین بدهند که از برجام خارج نشوند.» و باز هم مقصر را مذاکره‌کنندگان دولت قبل می‌داند اما در پاسخ به این سوال که این متن در مقایسه با متن تهیه شده در مذاکرات آقای عراقچی چگونه است، می‌گوید: «من متن عراقچی را ندیده بودم و نمی‌توانم مقایسه کنم اما چیزی که وجود دارد، همان برجام قبل را دوباره تحمیل خواهد کرد.»
دولت هم آرام آرام وارد فضای عدم توافق می‌شود. بهادری جهرمی، سخنگوی دولت گفت که نگاه راهبردی دولت این است که آینده کشور نه در گرو میز مذاکرات بلکه در گرو کار و تلاش جوان ایرانی و توجه به ظرفیت گسترده نیروی انسانی نخبه و توانمند و همچنین کارگران ایرانی است.
جنگ اوکراین علت بدبینی
به توافق است؟
«ند پرایس»، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، گفت که به‌رغم حمله روسیه به اوکراین، گفت‌وگوها با مسکو درباره برنامه هسته‌ای ایران ادامه خواهد داشت. او افزود: هر چند حمله نظامی به اوکراین، باعث انزوا و طرد روسیه شده است، ولی به تعامل با این کشور بر سر ایران ادامه می‌دهیم.پرایس یادآور شد: «تعامل مقام‌های رسمی آمریکایی با روسیه محدود به حوزه‌های اساسی حفظ منافع ملی خواهد بود که احیای برجام نیز از جمله این موارد است.»
نمایندگان که به نظر می‌رسید به متن پیشنهادی توافق دسترسی پیدا کرده‌اند، آن را مغایر با شعارهای دولت انقلابی دیدند و سعی کردند حضور برخی کارشناسان و مذاکره‌کنندگان تیم قبلی را عامل تدوین چنین متنی بدانند
اما ولی نصر، رئیس مدرسه مطالعات بین‌المللی پیشرفته دانشگاه جانز هاپکینز و عضو پیوسته ارشد مؤسسه بروکینگز معتقد است که «توافق وین تاکنون تکیه بر نقش روسیه به عنوان ضامن و محل انبار اورانیوم غنی شده ایران دارد. قطع روابط روسیه با آمریکا و اروپا این توافق‌ها را زیر سوال می‌برد. روسیه خود الان برای سرانجام وین مساله است.»البته رحمان قهرمان‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل نظر متفاوتی دارد. او معتقد است که روند مذکرات وین نشان می‌دهد که بحران اوکراین تاثیر زیادی بر این مساله نداشته است. از زمانی که مذاکرات احیای برجام در وین شروع شده است، توقف غیر عادی در روند کار با توجه به تحولات بین‌المللی نمی‌بینیم که اکنون بگوییم به خاطر بحران اوکراین این مذاکرات تاثیر پذیرفته است.قهرمان‌پور ساختار رفتاری قدرت‌های بزرگ را تفکیک مسائل از هم می‌داند و می‌گوید: «اصولا قدرت‌های بزرگ مسایل را جداگانه ارزیابی می‌کنند و به هم ربط نمی‌دهند. به عنوان مثال چین با سایر کشورها و آمریکا و کانادا در موضوعی همکاری دارد اما در مسایل دیگر خیر. یا اگر چین در پیمان کیوتو و پاریس نیست این طور نیست که آمریکایی‌ها بگویند ما هم از سازمان تجارت جهانی بیرون می‌آییم. به علاوه بحران اوکراین یک مساله بلندمدت است و امروز به وجود نیامده است. این بحران از ۲۰۰۳ تا الان ادامه دارد و ۲۰۱۴ با الحاق کریمه به روسیه روند به شکل دیگری دنبال شد و این مساله تا الان ادامه دارد از این رو بحران اوکراین تاثیر آنچنانی بر روند مذاکرات وین نداشته و بر اساس منطق داخلی خودش پیش رفته است و حتی در میانجی‌گری روسیه در مذاکرات اخلالی نمی‌بینیم.»رضا نصری، حقوقدان بین المللی مؤسسه عالی مطالعات بین المللی ژنو اما سعی می‌کند میانه این دو دیدگاه را بگیرد و معتقد است که اول باید دید «مذاکرات وین» هم‌اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد و دوم اینکه بحران اوکراین به چه میزان عمق و شدت پیدا می‌کند. نصری معتقد است که موضع ایران در این بحران از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا در واقع، به قول انگلیسی‌زبان‌ها ایران «بین یک سنگ و یک جسم سخت گیر کرده است»! نه صلاح است همسایه لجام‌گسیخته را برنجاند، نه با حمایت بی‌قید و شرط از او برای خود در حین مذاکرات هزینه بتراشد. «در اصل، باید ایران موضعی اتخاذ کند که از یک سو ملاحظات متضاد روسیه و اوکراین را در نظر داشته باشد، و از سوی دیگر بر منافع راهبردی، سیاسی و اقتصادی ایران نیز لطمه نزند. به عبارت دیگر، ایران باید - به جای اتخاذ یک موضع صرفاً سیاسی - موضعی مبتنی بر حقوق بین‌الملل و اصول پایه‌ای منشور سازمان ملل مطرح کند. یعنی بگوید واکنش خشونت‌آمیز به اقدامات تحریک‌آمیز و بی پروای ناتو را نمی‌پسندند و در این راستا نیز راه‌حل عملی پیشنهاد کند.»احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و کارشناس بین‌الملل به زبان صریح‌تری از سیاست‌های ایران در جنگ اوکراین و تاثیر آن بر پرونده هسته‌ای کشورمان سخن می‌گوید و معتقد است که پوتین اهمیت چندانی برای مواضع ایران در برابر بحران اوکراین قائل نیست؛ زیرا آن را فاقد تأثیرگذاری بین‌المللی می‌داند: «بحران اوکراین به‌عکس تصور برخی مقام‌های جمهوری اسلامی آنان را در موقعیت بغرنج‌تری قرار می‌دهد. آنان اما متأسفانه با حمایت تلویحی خود از روسیه در حمله به اوکراین و خشمگین کردن متحدان غربی، درست در جهت دهان اژدها گام برمی‌دارند و با فهم وارونۀ تحولات جهانی، منافع بلندمدت کشور را از پشت عینکی کبود تعریف می‌کنند.»
روزهای مهم بحث و تصمیم‌گیری
روز گذشته طبق گفته نیکزاد، نایب رئیس مجلس، محمدباقر قالیباف به همراه تعدادی از نمایندگان در جلسه شورای عالی امنیت ملی حضور یافتند و به نظر می‌رسد علت مخالفت‌خوانی مجلس نیز ناراضی بودن نمایندگان حاضر در شورای عالی امنیت ملی بوده است. امروز نیز طبق گفته نایب رئیس مجلس، کمیسیون امنیت ملی به منظور بررسی روند مذاکرات وین با حضو وزیر امورخارجه جلسه غیرعلنی تشکیل خواهد داد. روزهای بحث و اجماع فرارسیده و باید اذعان کرد که تاکتیک مقصر شناختن دولت قبل برای قبول یا شکست مذاکرات ثمربخش نخواهد بود. مسئولیت دولت سیزدهم در این زمینه کاملا روشن است. دولت هم در مذاکرات وین و هم شیوه موضع‌گیری و اتخاذ تصمیم سیاسی در مورد جنگ اوکراین مسئول است و اشتباه در محاسبات آن را شکست‌خورده معرفی خواهد کرد. مسئولیتی که حتی نمایندگان هم نمی‌خواهند در سود و زیانش شریک باشند و با صدای بلند فریاد می‌زنند ما نیستیم.
دیدگاه تان را بنویسید