گر توانی این گره را برگشای

مریم علیزاده منصوری

« اشکال جدی که در قبل همه را رنج می‌داد، این بود که اقتصاد را به اراده بیگانگان گره زده بودند و کاری که می‌شد با استفاده از ظرفیت‌های فراوان کشور به ویژه نیروی انسانی متراکم و ذخایر ارزشمند انجام داد، انجام نمی‌شد.»

 شاید بتوان این گزاره بیان شده از زبان ابراهیم رئیسی در جلسه تقدیم بودجه 1401 به مجلس را شاه بیت سخنان او پیرامون آینده اقتصادی ایران در سال 1401 دانست و سرنوشت پیش روی مذاکرات هسته‌ای را ترسیم کرد. چراکه از یک سو با اشاره رئیس‌جمهور به فصل کردن گره‌های اقتصادی میان ایران و غرب و وصل شدن به ذخایر داخلی و از دیگر سو با مرور سطور بودجه  67 صفحه‌ای و کسب درآمدهای دولتی از طریق افزایش مالیات، می بایست چشم انداز آینده سیاسی- اقتصادی پیش روی کشور را بدون برجام در نظر گرفت. آینده ای که خود را هنگام عبور ابراهیم رئیسی از مقابل صندلی‌های سبزرنگ بهارستان برای تقدیم برنامه اقتصادی سال1401، در افزایش نرخ ارز همانند روزهای گذشته به تصویر کشید و با وجود تاکید وی بر کاهش نرخ تورم و رشد اقتصادی، در فزونی یافتن قیمت کالاهای اساسی نمایان کرد. بدین ترتیب اگر وجود برجام، گرهی بوده است که رئیسی از آن به عنوان «اشکال جدی» دولت روحانی یاد کرده است فقدان آن در دولت سیزدهم می تواند به کلافی پیچیده در وضعیت معیشت مردم تبدیل شود. در آن هنگامه است که شاید نزدیکان رئیس جمهور خطاب به او دو مصرع از پروین اعتصامی، را بیان کنند:«گر توانی این گره را بربگشای/ آن گره را چون نیارستی گشود».

بودجه مالیاتی، بدون برجام

لایحه بودجه 1401 درحالی روز گذشته تقدیم مجلس شد که بنا به گفته رئیسی با در نظر گرفتن تحریم‌ها و اتکا به ذخایر داخلی تنظیم شده است اما برخی اعداد و ارقام موجود در آن عجیب به نظر می‌رسد. بارزترین آن، رشد بیش از 62 درصدی درآمدهای مالیاتی دولت است که بنا به گفته کارشناسان اقتصادی درآمد حاصل از مالیات یکی از مهم‌ترین منابع دولت در دوران تحریم‌ها برای پر کردن خزانه خالی یا به گفته رئیسی «خزانه خالی و مقروض» است. این رشد مالیاتی در حالی در لایحه بودجه بدون برجام جای داده شده است که مذاکرات هسته‌ای بدون مشاهده کورسوی امیدی از طرفین در جریان است. به موجب این کندی در روند مذاکره، قیمت دلار دیروز در بازار آزاد به 30 هزار و 750 تومان رسیده و به تبع  آن قیمت اقلام مورد نیاز مردم نیز در حال افزایش بوده است. با این وجود رئیسی علت افزایش نرخ ارز را در روز دانشجو بی‌ارتباط به برجام دانست و آن را به اقدامات افراد در فضای مجازی ربط داد و در این خصوص گفت: «خبر دقیق داریم عده‌ای شبانه‌روز در تلاشند هم زمان با مذاکرات، نرخ ارز را بالا ببرند و مذاکرات را به اقتصاد گره بزنند تا خواسته‌های خود را به ملت تحمیل کنند. دستگاه‌های اطلاعاتی پیگیر معرفی افراد هستند .برخی از این افراد در داخل و برخی نیز در خارج از کشور در محافل و فضای مجازی و واقعی به دنبال بالا بردن قیمت ارز هستند».

در همین راستا، فرشاد مومنی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در گفتگویی ضمن انتقاد از مواضع رئیسی پیرامون چرایی افزایش نرخ ارز عنوان کرد: «همانگونه که نسبت دادن کل ندانم‌کاری‌ها و اسراف‌ها در زمینه منابع استراتژیک و محدود ارزی به طرز عمل افرادی مثل جمشید بسم‌الله و امثالهم، گره کور سیاست‌های ارزی نابخردانه را باز نکرد، نسبت دادن این ناهنجاری‌های کنونی نیز به عوامل خارجی، گره‌ای را نخواهد گشود.» رئیس موسسه دین و اقتصاد همچنین پیرامون موارد ارزی که در بودجه آمده، اضافه کرده است: «خیلی صریح و شفاف می‌گوییم که تدابیر و تمهیداتی که در سند لایحه بودجه برای مدیریت نرخ ارز تدارک شده، فاقد وجاهت علمی و دارای پتانسیل بالای فاجعه‌سازی است.»لازم به ذکر است قیمت آزاد فروش هر دلار آمریکا در زمان برگزاری مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی (14 مرداد)، ۲۵ هزار و ۵۰۰ تومان بود. این نرخ تا پیش از برگزاری دور هفتم مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۴ در وین به ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان رسیده بود اما همزمان با بی‌نتیجه ماندن دور هشتم دیدارهای هسته‌ای در وین به بیش از 31 هزار تومان افزایش یافت.

از یک سو با اشاره رئیس جمهور به فصل کردن گره‌های اقتصادی میان ایران و غرب و وصل شدن به ذخایر داخلی و از دیگر سو با مرور سطور بودجه  67 صفحه‌ای و کسب درآمدهای دولتی از طریق افزایش مالیات، می‌بایست چشم‌انداز آینده سیاسی- اقتصادی پیش روی کشور را بدون برجام در نظر گرفت

پای شرکای خارجی قطع خواهد شد

زمستان در وین همچنان پا برجا است و سرما میان ایران و طرف‌های مذاکره‌کننده جاری است. به گونه‌ای که فضای به نسبت ملتهب مذاکرات تبدیل به تهدیداتی از سوی غرب شده است؛ چهار روز پیش روزنامه وال استریت ژورنال به نقل از یک مقام ارشد آمریکایی از آغاز رایزنی‌ها با شرکای ایران در منطقه به منظور قطع رابطه اقتصادی با ایران خبر داد و در این باره نوشت: «هفته آینده یک هیات بلندپایه از جمله آندره‌آ گاکی، مدیر دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی وزارت دارایی به امارات متحده عربی سفر خواهد کرد. امارات متحده عربی یکی از متحدان اصلی آمریکا است اما در عین حال دومین شریک تجاری ایران و مجرای مبادلات تجاری و مالی ایران با سایر کشورها است.» بنا به نوشته این روزنامه بنا است تا  مقام‌های آمریکایی با مدیران شرکت‌های پتروشیمی و سایر شرکت‌ها و بانک‌های خصوصی در امارات متحده عربی که میلیاردها دلار تجارت با ایران دارند، دیدار کنند و به این شرکت‌ها در مورد معاملاتی که با تحریم‌ها علیه ایران مطابقت ندارد، هشداری داده شود مبنی بر اینکه اگر معاملات با ایران ادامه پیدا کند، این بانک‌ها و شرکت‌ها با مخاطرات شدیدی روبرو خواهند بود. امارات متحده عربی تنها هدف آمریکایی‌ها نخواهد بود بلکه در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات سفرهایی برای تشدید تبعیت از تحریم‌ها توسط شرکت‌های مستقر در مالزی، ترکیه و چین نیز انجام خواهد شد.

این رویدادها در شرایطی در حال وقوع هستند که پای برجام از برنامه اقتصادی ایران آنطور که به نظر می‌رسد، در سال 1401 بریده شده است و ابراهیم رئیسی و دولت در تلاش هستند تا ایرانی بی‌نیاز از همکاری با غرب، و  متحد با همسایگانش ترسیم کنند؛ حتی با وجود پابرجا ماندن تحریم‌ها.

مدیر کل پیشین خاورمیانه: اگر پرونده ایران به شورای امنیت برگردد و تحریم‌های بین المللی دوباره علیه ایران برقرار شود، همسایگان ما در کنار پنج قدرت بزرگ و در مقابل ایران قرار خواهند گرفت

به همین دلیل وال‌استریت‌ژورنال نوشت: امریکا با تحریم‌های شدید علیه ایران به اقتصاد آن کشور ضربه زده و باعث افزایش نرخ بیکاری و کاهش ارزش واحد پول ملی شده با این وجود، مقام‌های ایرانی معتقدند که اقتصاد آن کشور انعطاف‌پذیر است و حتی اگر مذاکرات با امریکا و قدرت‌های جهانی برای احیای برجام با شکست مواجه شود نیز زنده خواهد ماند.

خزانه خالی و مقروض، اما بدون برجام

 فرجام برجام هنوز مشخص نیست و دولت رئیسی در تلاش برای نگارش بودجه‌ای بدون برجام و با وجود تحریم‌ها بوده است، در شرایطی که از نگاه کارشناسان اقتصادی و حتی برخی نمایندگان مجلس این بودجه بدون ارتباط با فراسوی مرزها نمی‌تواند جامه عمل به خود بپوشاند. حال باید منتظر ماند و دید رئیسی و نگاه حاکم بر کشور که همسو با او است چه تصمیمی برای آینده برجام خواهند گرفت چرا که بنا به گفته صریح رئیس‌جمهور در روز دانشجو «خزانه خالی و مقروض» است. گزاره‌ای که در دولت گذشته اگر پاس گلی به طرف مذاکره‌کننده تلقی می‌شد در این دولت حقیقتی آشکار محسوب می‌شود و بنا به گفته کارشناسان سیاسی، اصولگرایان با سکوت خود نسبت به روند مذاکرات خواهان دستیابی به نتیجه‌ای هر چند موقت هستند همانطور که مشرق نیوز، وبسایت نزدیک به جریان راست توافق متقابل موقت را «برد-برد» دانسته است.