آیا ویروس‌یاب«مستعان» مرزهای علم را جا به جا کرده است؟
مناقشه بر سر یک اختراع کرونایی
محبوبه ولی
دستگاهی که بدون خونگیری مشخص می‌کند چه کسی مبتلا به ویروس کروناست. نه تنها ابتلای افراد، بلکه آلودگی سطوح و کل محیط تا شعاع صد متری را، آن هم در عرض «پنج ثانیه» می‌تواند تشخیص دهد.
روز چهارشنبه سردار سلامی، فرمانده سپاه از این دستگاه رونمایی کرد و درباره آن گفت: «آنچه امروز ملاحظه می‌فرمایید پدیده‌ای نوظهور و منحصر‌به‌فرد است که بعد از شیوع کرونا در کشور توسط بخشی از بسیجیان دانشمند و بااخلاص توسعه پیدا کرد.» سپاه اعلام کرده که نام این سامانه هوشمند تشخیص لحظه‌ای کرونا را با تمسک به قرآن مجید «مستعان» نام نهاده است.
فرمانده سپاه درباره نحوه عملکرد «مستعان» توضیح داده که «اساس کارکرد این دستگاه این گونه است که با استفاده از ایجاد میدان مغناطیسی یعنی استفاده از ویروس دوقطبی که داخل آن تعبیه می‌شود هر نقطه‌ای از محیط تا شعاع 100 متر که آلوده به ویروس باشد آنتن این دستگاه درست مقابل این نقطه قرار خواهد گرفت و در مدت حدود 5 ثانیه موفق به کشف محیط آلوده می‌شود.»
با این توضیحات و همانطور که سردار سلامی به آن اشاره کرد، مزیت چنین دستگاهی این است که نیاز به خونگیری را مرتفع می‌کند، زیرا کارش را از راه دور و به صورت هوشمند انجام می‌دهد، برای غربالگری انبوه قابل استفاده است و در عین حال برای ضدعفونی‌های هوشمند هم کارآیی دارد زیرا کمک می‌کند که نقاط پاک و غیرآلوده شناسایی شده و بی‌جهت ضدعفونی نشوند.
سرلشکر سلامی خاطرنشان کرد: آن‌طور که این دستگاه تاکنون در بیمارستان‌ها تست شده نزدیک به 80 درصد دقت عمل دارد و ان‌شاءالله در آینده توسعه‌های بیشتری نیز داده خواهد شد و قادر خواهد بود که هر نوع ویروسی را تشخیص دهد.
شبهه‌ها ناشی از احساس حقارت است
چنین خبری چه‌بسا به اندازه خبر کشف واکسن آبله یا پیدا کردن راه درمان قطعی ایدز اهمیت داشته باشد؛ حتی شاید بیشتر. چراکه ویروس کرونا اکنون روزهاست که زمین را تعطیل کرده است و هزاران نفر در همین مدت کوتاه جان خود را از دست داده‌اند و ساخت چنین دستگاهی به منزله نجات بشریت از ویروس مهلک کروناست. از سوی دیگر اینکه چنین دستگاهی با کارکرد علمی و پزشکی از سوی یک نهاد نظامی اختراع و رونمایی شده است نیز مورد توجه بسیار قرار گرفت.
بخش زیادی از واکنش‌ها اما توام با شگفتی و بعضا تمسخر بود. رسانه‌های خبری بیگانه به اشکال مختلف دستاوردی که سپاه از آن یاد کرده بود را زیر سوال بردند و شبهه‌های بسیاری مطرح شد.
به دنبال هجمه‌های گسترده به این خبر سپاه، روز پنجشنبه سردار رمضان شریف، سخنگوی سپاه پاسداران «حیرت، تعجب و برخی پرسش‌ها و سوالات مطرح شده» پیرامون دستاورد تازه سپاه را امری طبیعی و رایج دانست و گفت: «پدیده‌ها و موفقیت‌های علمی به ویژه در این سطح و آن هم دستاوردی که به گرفتاری امروز بشریت در ابتلا به بیماری کرونا مربوط می‌شود، می‌تواند مورد شبهات و تردیدافکنی‌های ناآگاهانه قرار گیرد.»
وی افزود: غالب واکنش‌های اخیر در قبال این دستاورد‌ها که بیشتر توسط رسانه‌ها و شبکه‌های وابسته به بیگانه طراحی و ضریب داده شده است، ناشی از احساس ضعف، حقارت و استیصال آنان از اقتدار و اراده ایرانی برای حل مشکلات و مسائل مبتلا به از جمله آنچه در این روز‌ها علاوه بر ملت ایران، سایر ملل و جوامع را به خود درگیر و مشغول ساخته است، بوده و این تهاجمات به زودی رنگ خواهد باخت و آن‌ها به مانند مصادیق تجربه شده در گذشته مانند موشک‌های نقطه‌زن و پهپاد‌های راهبردی، مجبور به پذیرش حقایق و واقعیات و اذعان به خدشه‌ناپذیر بودن این دستاورد شگرف خواهند شد.
مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت می‌گوید: هیچ خبر و ارزیابی از دستگاه اختراعی سپاه نداریم و تاکنون این دستگاه در وزارت بهداشت ارزیابی نشده و اگر قابل استفاده باشد باید سازمان غذا و دارو آن را تایید کند
انجمن فیزیک ایران: در حد داستان‌های علمی تخیلی است
اما علاوه بر «شبکه‌های وابسته به بیگانه»، از انجمن فیزیک ایران نیز واکنش مشابهی در ارتباط با این دستگاه منتشر شد.
انجمن فیزیک ایران به عنوان مهمترین نهاد دانشگاهی فیزیک ایران روز پنجشنبه طی یادداشتی که در وب‌سایت آن منتشر شد، اعلام کرد: «در روزهای اخیر خبرهایی از بعضی رسانه‌های رسمی در مورد اختراع بدیع وسیله‌ای برای تشخیص آلودگی به‌ویروس کرونا از راه دور منتشر شده است. در بیان این خبر به‌عبارت‌های با ظاهر علمی مانند امواج الکترومغناطیس، دوقطبی‌های مغناطیسی و الکتریکی و دیگر عبارت‌هایی از حوزه فیزیک اشاره شده است. با وجود اینکه روش‌های تشخیص و شناسایی با استفاده از مشخصه‌های فیزیکی مواد در علم فیزیک بسیار پر کاربردند ولی دانش بشری در حال حاضر توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود 100 نانومتر را از راه دور ندارد و چنین ادعایی باورناپذیر و در حد داستان‌های علمی و تخیلی است.»
انجمن فیزیک ایران با بیان اینکه این ادعا آنقدر از علم دور است که انجمن فیزیک ایران آن را در مجموعه ادعاهای شبه علم دسته‌بندی می‌کند، ادامه داد: «اگر با احتمال نزدیک به صفر این وسیله کار کند، از آنجا که با دانش روز بشر همخوانی ندارد، مخترعین نه تنها برای آشکارسازی یک ویروس که برای جابه‌جا کردن مرزهای دانش بشری باید مورد تشویق مجامع علمی در جهان قرار گیرند.»
این نهاد دانشگاهی در پایان یادداشت خود اعلام آمادگی کرد که حاضر است در راستای رسالت علمی خود و در صورتی‌که مخترعین وسیله مذکور هنوز بر ادعای خود مصر هستند، در صورت دریافت مستندات مرتبط با شیوه کار و آشکار‌یابی وسیله ادعایی، آن را در اختیار متخصصان و دانشمندان این حوزه برای داوری علمی قرار دهد.
سپاه: دستگاه مذکور راستی‌آزمایی شده
اما پیش از آنکه یک نهاد علمی و پزشکی بخواهد چنین دستگاهی را تایید کند، سخنگوی سپاه اعلام کرد که سامانه هوشمند تشخیص لحظه‌ای کرونا یک سامانه منحصر به فرد، دارای قابلیت بالا و «راستی‌آزمایی» شده است.
او توضیح داد که این سامانه قبل از رونمایی رسمی بیش از 10 روز در حداقل 10 بیمارستان و مرکز درمانی درگیر بیماران کرونایی در کشور، تست و آزمایش شده و سطح دقت آن بین 70 تا 80 درصد مورد اذعان متخصصین و پزشکان قرار گرفته است. در واکنش به این اظهارات اما یکی از مدیران وزارت بهداشت عنوان کرد که اصلا از وجود چنین سامانه‌ای خبر نداشته‌اند. سیامک سمیعی، مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، دیروز در نشستی خبری درباره این دستگاه جدید تشخیص کرونا از طریق رادار، گفت: «هیچ خبر و ارزیابی از این دستگاه نداریم و تاکنون این دستگاه در وزارت بهداشت ارزیابی نشده و اگر قابل استفاده باشد باید سازمان غذا و دارو و اداره کل تجهیزات پزشکی این سازمان آن را تایید کند.»
وعده سپاه برای پایان دادن به قضاوت‌ها
کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت نیز پیشتر در پاسخ به اینکه آیا دستگاهی که سپاه از اختراع آن خبر داد، مورد تایید وزارت بهداشت هست یا خیر، گفته بود: «اگر وزارت بهداشت این دستگاه را تایید کرده بود در بیانیه این دستگاه این موضوع نیز آورده می‌شد.
انجمن فیزیک ایران: دانش بشری در حال حاضر توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود 100 نانومتر از راه دور را ندارد و چنین ادعایی باورناپذیر و در حد داستان‌های علمی و تخیلی است
سخنگوی سپاه اما در پاسخ به تمام این واکنش‌ها و اظهارات گفته است: «در خصوص سامانه «مستعان» باید نوید داد که به زودی فرآیند تولید و مختصات و قابلیت‌های فنی این سامانه تشخیصی غربالگر با حضور اصحاب رسانه توسط متخصصین مرجع تشریح خواهد شد و به سایر متخصصین نیز توصیه می‌کنیم از شتاب‌زدگی در قضاوت نسبت به این سامانه پرهیز کنند.»
حال باید منتظر ماند و دید که آیا واقعا سپاه پاسداران، مرزهای علم را جا به جا کرده یا اینکه مناقشه و چالش بر سر این موضوع همچنان میان نظامیان و جامعه علمی و پزشکی ادامه خواهد داشت.
دیدگاه تان را بنویسید