سرنوشت تولید ایزوتوپ‌های پایدار به کجا خواهد رسید؟
وقتی روسیه کنار می‌کشد
سه سال و نیم پیش سازمان انرژی اتمی روسیه (روس اتم)، از تلاش تهران و مسکو برای توافق درخصوص تغییر کاربری سایت غنی‌سازی فردو و تبدیل آن به تاسیسات تولید ایزوتوپ‌های سنگین خبر داد.
روس اتم طی بیانیه‌ای، ضمن اعلام این خبر، عنوان کرد که مقامات ایران و روسیه در حال مهیا کردن شرایط برای توافقی در خصوص این تغییر کاربری هستند. «نیکلای اسپاسکی»، قائم مقام روس اتم نیز در همین خصوص با مهدی سنایی، سفیر وقت ایران در روسیه و «بهروز کمالوندی» معاون رئیس سازمان انرژی اتمی ایران دیدار و گفتگو کرد.
شرکت روسی TVEL وابسته به شرکت روس‌اتم نیز اجرای پروژه را در دست گرفت اما عملا در سه سال و نیم گذشته هیچ خبری از تغییر کاربری فردو نشده است؛ تا پنجشنبه گذشته که روس اتم در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ادامه این پروژه در حال حاضر به دلایل «فنی» امکان‌پذیر نیست.»
ظاهرا روسیه، دل‌نگران از تحریم‌های آمریکا، این پروژه را متوقف کرده اما از سوی دیگر از اظهارات کمالوندی نیز به نظر می‌رسد روس‌ها همزمان که اعلام می‌کنند دیگر حضور رسمی در این پروژه ندارند، مذاکرات با ایران در این خصوص را در پشت پرده ادامه می‌دهند
دلایل فنی که روس اتم به آن اشاره کرده، مربوط به گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران است. مطابق بند 44 برجام، غنی‌سازی در فردو تا 15 سال نباید صورت می‌گرفت، اما ایران در گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای خود این بند را کنار گذاشت و به‌رغم اینکه بر اساس برجام برای تولید مواد هسته‌ای باید 11 سال دیگر صبر می‌کرد، غنی‌سازی در فردو را ازسرگرفت و 14 آبان ماه تزریق گاز هگزافلوراید اورانیوم به سانتریفیوژهای فعال در فردو را آغاز کرد.
بدون روس‌ها هم می‌توانیم
حالا روس اتم دست روی همین موضوع گذاشته و در اطلاعیه‌ای که پنجشنبه گذشته منتشر کرد، گفته است به دلیل غنی‌سازی اورانیوم در فردو، پروژه تبدیل کاربری این تاسیسات را در حال حاضر متوقف می‌کند. روس اتم استدلال کرده که غنی‌سازی اورانیوم و تولید ایزوتوپ‌های پایدار نمی‌تواند در یک مکان یکسان انجام شود.
سازمان انرژی اتمی روسیه توضیح داده که «ازسرگیری این پروژه نیازمند این است که فعالیت دو آبشاری که در آنها غنی‌سازی اورانیوم انجام می گیرد، متوقف و برچیده شوند و به علاوه محیط و تجهیزات اطراف آنها به طور کامل پاکسازی شود.»
بدین ترتیب ایران برای تولید رادیوایزوتوپ‌ها دست کم تا اطلاع ثانوی نمی‌تواند روی روس‌ها حساب کند. با این حال بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی دیروز در این باره به خبرنگاران گفت: بدون روس‌ها هم قادر به ادامه تولید ایزوتوپ‌های پایدار هستیم. به لحاظ دانش فنی وضعیت ما به گونه‌ای است که اگر خودمان بخواهیم ادامه دهیم می‌توانیم، الان کار نشد، برای صنعت هسته‌ای ما وجود ندارد.
کمالوندی خبر داده: قرار است در پروژه‌ای که چند سال دیگر تمام می‌شود، ۱۱ نوع ایزوتوپ تولید کنیم، ولی فراموش نکنید که دو، سه کشور در دنیا بیشتر نیست که چنین توانایی را دارد. اما اینکه با توجه به ایراد فنی که روس اتم به تولید همزمان ایزوتوپ‌ها و غنی‌سازی در یک مکان گرفته، ایران چگونه می‌خواهد این کار را انجام دهد، سوالی است که سخنگوی سازمان انرژی اتمی درباره آن گفت: ما در روش‌های غیرسانتریفیوژی، در حال ایجاد مرکزی در سایت فردو هستیم که تا چند ماه دیگر کار ساختمانی آن تمام می‌شود تا بدون استفاده از سانتریفیوژ، ایزوتوپ پایدار تولید کنیم.
او این را هم اضافه کرد که در آینده نزدیک درباره همکاری با روس‌ها در این مورد یا انجام این پروژه بدون حضور روس‌ها به افکار عمومی توضیح خواهیم داد.
روسیه همکاری خود با ایران را به پشت پرده می‌برد؟
اما نکته دیگری که درباره تصمیم روس اتم، واکنش‌ها را برانگیخت، زمان اعلام آن بود. این سازمان در حالی اعلام به توقف همکاری خود در زمینه تغییر کاربری فردو کرد که کمی پیشتر، آمریکا همکاری هسته‌ای ایران با روسیه در زمینه تولید رادیوایزوتوپ‌های پایدار در سایت فردو را از معافیت‌های تحریمی خارج کرد. بر این اساس بسیاری بر این باورند که تصمیم تازه روسیه، ارتباط مستقیم با محدودیت تازه فردو از سوی آمریکا دارد.
هرچند که بهروز کمالوندی دیروز چنین ادعایی را رد کرد و درباره آن توضیح داد: تلقی ما این است که روس‌ها به خاطر تمدید نشدن معافیت‌های آمریکا کنار نمی‌کشند، چه اینکه نیروگاه ۲ و ۳ بوشهر را در دست اقدام دارند.
با این حال از گفته‌های سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه چنین برمی‌آید که اتفاقا روسیه نگران تحریم‌های تازه آمریکاست. ریابکوف در این باره گفته است: «ما گفته‌ایم و باز هم می‌گوییم که نیاز به تجزیه و تحلیل اوضاع و بررسی اظهارات طرف آمریکایی داریم که گفته از روز 15 ماه دسامبر این مرکز را مورد تدابیر تحریمی قرار خواهد داد. بنابراین ما نیاز به مدت زمانی داریم تا امکان اینکه در این وضعیت چکار می‌توان کرد و پیامدهای منفی بالقوه این تدابیر آمریکا چیست را بررسی کنیم اما این به آن معنا نیست که ما از این طرح صرف نظر خواهیم کرد.»
بدین ترتیب ظاهرا روسیه، دل‌نگران از تحریم‌های آمریکا، این پروژه را متوقف کرده اما از سوی دیگر از اظهارات کمالوندی نیز به نظر می‌رسد روس‌ها همزمان که اعلام می‌کنند دیگر حضور رسمی در این پروژه ندارد، مذاکرات با ایران در این خصوص را در پشت پرده ادامه می‌دهند.
کمالوندی دیروز در این باره گفت: حدود هفت، هشت روز پیش در رابطه با این موضوع با روس‌ها مذاکراتی داشتیم. به لحاظ فنی در جایی که ایزوتوپ پایدار تولید می‌کنیم، نمی‌شود غنی‌سازی کنیم. از این رو وقتی تصمیم گرفته می‌شود غنی‌سازی کنیم، به طور طبیعی نمی‌توان همزمان تولید ایزوتوپ پایدار را داشته باشیم.
کمالوندی با اشاره به توقف پروژه تغییر کاربری فردو از سوی روس‌ها گفت: بدون روس‌ها هم قادر به ادامه تولید ایزوتوپ‌های پایدار هستیم. به لحاظ دانش فنی وضعیت ما به گونه‌ای است که اگر خودمان بخواهیم ادامه دهیم می‌توانیم، الان کار نشد، برای صنعت هسته‌ای ما وجود ندارد
سخنگوی سازمان انرژی اتمی ادامه داد: در مذاکرات ما چند روش جایگزین پیشنهاد و بحث شد تا این همکاری در سطوح فنی ادامه یابد.
کمالوندی با اشاره به آنچه در برجام در زمینه تولید ایزوتوپ‌های پایدار در فردو آمده است، ابراز داشت: در برجام آمده است که باید این کار در محل مورد پیش‌بینی انجام شود، البته گفته نشده کدام دو زنجیره. می‌تواند هر کدام از دو زنجیره از هشت زنجیره باشد. اما وقتی بررسی کردیم دیدیم ایزوله کردن هر کدام از دو زنجیره‌ها مشکلاتی ایجاد می‌کند، در عین حال گفت‌وگو در این مورد بین ما و روسیه ادامه دارد.
دیدگاه تان را بنویسید