حال بد بازار کار ایران، بدتر شد

بیست و پنجم آبان ماه، جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران با عنوان «شاخص‌های کلان اقتصادی و اجتماعی کشور» منتشر شد؛ گزارشی که نشان از کاهش دوباره نرخ مشارکت اقتصادی در پایان تابستان امسال داشت.

به گزارش «توسعه ایرانی»، رخدادهای تابستان امسال به خصوص قطعی مداوم برق واحدهای تولیدی و وقوع جنگ 12 روزه بین ایران و اسراییل، اقتصاد راکد کشور و بازار کار را با چالشی بزرگ مواجه کرد، به‌گونه‌ای که با پایان یافتن جنگ و اعلام آتش‌بس، بسیاری از کارشناسان نسبت به تبعات این ماجرا بر بازار و احتمال بیکاری تعداد زیادی از کارگران واحدهای صنعتی و خدماتی، هشدار دادند. حال آمار نشان می‌دهد که این هشدارها، چندان بیراه نبوده و بازار کار کم‌توان کشور، باز هم کوچکتر شده است.

طبق گزارش مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی در کشور که در تابستان سال گذشته 41.7درصد اعلام شده بود با 0.9درصد کاهش به 40.8درصد رسیده است. بر این اساس، مجموع شاغلان و بیکاران کشور که تابستان سال قبل 27 میلیون و 175 هزار نفر برآورد شده بود به 26 میلیون و 938 هزار نفر در تابستان امسال رسیده که نشان از کاهش 237هزار نفری دارد هر چند در همین مدت، 805هزار نفر به جمعیت افراد در سن کار افزوده شده است.

نگاهی به آمار تعداد افراد شاغل در مشاغل رسمی هم نشان می‌دهد که در این مدت 171 هزار شغل در کشور از بین رفته یعنی آمار 25 میلیون و 129 هزار نفری تعداد شاغلان در تابستان 1403 به 24 میلیون و 958هزار نفر رسیده که البته بخش اعظمی از این مشاغل جزو صنعت بوده‌اند.

طبق گزارش مرکز آمار، سهم بخش کشاورزی از اشتغال از 14.5 به 14.2درصد، صنعت از 33.3درصد به 32.6درصد و خدمات از 52.1 به 53.1درصد رسیده که نشان می‌دهد 232هزار شغل در صنعت و 100هزار شغل در بخش کشاورزی کم شده و در مقابل 161 هزار شغل در بخش خدمات ایجاد شده است.

آوار جنگ روی سر زنان کشور

نکته مهم دیگر در گزارش مرکز آمار ایران، فشار بیشتر تعدیل و بیکاری بر زنان کشور در تابستان امسال بوده است. با وجود اینکه همواره سهم مردان از جمعیت فعال کشور بالاتر از زنان بوده، اما امسال این نابرابری بیشتر هم شده است. طبق گزارش اخیر، بیکاری کل کشور در تابستان امسال نسبت به فصل مشابه سال قبل از 7.5 به 7.4درصد کاهش یافته، ولی در این میان سهم مردان بیکار از جمعیت فعال از 6.1 به 5.8درصد کاهش یافته و در مقابل، سهم زنان بیکار از 14.2درصد به 15.2درصد رسیده است. نرخ مشارکت اقتصادی نیز تقریبا همین مسیر را طی کرده است. در حالی‌که نرخ مشارکت اقتصادی مردان از 68.8درصد به 68.1درصد در فصل گرم امسال رسید، کاهش نرخ مشارکت اقتصادی زنان شتاب بیشتری داشت و از 14.6درصد به 13.6درصد رسیده است.

در شاخص سهم اشتغال نیز در حالی‌که بخش مردانه بازار کار 0.4درصد کاهش را در یک سال اخیر تجربه کرده، بخش زنانه بازار کار با یک درصد افت مواجه شده یعنی دو و نیم برابر مردان. همچنین نرخ بیکاری زنان جوان 15 تا 24 ساله از 28درصد در تابستان سال پیش به 31.5درصد در تابستان امسال رسیده که نشان از فشار بیشتر بازار کار بر بخش زنان بوده است.

۷۵درصد زنان در بخش خصوصی شاغل هستند اما تنها ۲۷درصد از آنان تحت پوشش بیمه رسمی قرار دارند. این وضعیت باعث آسیب‌پذیری زنان، کاهش درآمد و از دست رفتن شغل می‌شود

مشارکت اقتصادی زنان و نیازهای معیشتی

در همین زمینه «فاطمه عزیزخانی» مدیر گروه بازار کار مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با مهر با اشاره به تحلیل‌های اقتصادی موجود اعلام کرد: نرخ مشارکت زنان در بازار کار ایران به‌طور قابل توجهی پایین است و حدود یک‌پنجم نرخ مشارکت مردان را تشکیل می‌دهد. این در حالی‌ست که زنان نیمی از جمعیت در سن کار کشور را تشکیل می‌دهند و یک نیروی بالقوه تولیدی به شمار می‌روند. بنابراین چرایی پایین بودن تمایل زنان به حضور در بازار کار باید به‌عنوان یک مسأله جدی مورد بررسی قرار گیرد.

وی افزود: مشارکت زنان در بسیاری از اقتصادهای پیشرفته، یک منحنی U شکل را نشان می‌دهد؛ یعنی در کشورهایی با درآمد سرانه پایین، زنان به دلیل الزامات معیشتی حضور بالایی در بازار کار دارند اما با افزایش درآمد سرانه، این مشارکت کاهش می‌یابد و سپس با افزایش تحصیلات و ورود زنان به مشاغل یقه‌سفید مجدداً رشد می‌کند.

به گفته عزیزخانی، بررسی مشابهی در اقتصاد ایران انجام شده و نتایج متفاوتی به دست آمده است: در ایران این رابطه به‌صورت U معکوس است؛ به این معنا که با افزایش درآمد سرانه، مشارکت زنان در ابتدا افزایش می‌یابد اما از یک سطح مشخص درآمد به بعد، زنان احساس بی‌نیازی از اشتغال می‌کنند و از بازار کار خارج می‌شوند. در نتیجه، مشارکت اقتصادی زنان در ایران بیشتر ناشی از نیازهای معیشتی است.

وی افزود: براساس این تحلیل‌ها، یکی از عوامل اصلی خروج زنان از بازار کار، ازدواج و فرزندآوری است. داده‌ها نشان می‌دهد نرخ مشارکت زنان مجرد تقریباً مشابه مردان مجرد است اما به‌محض ازدواج، مشارکت زنان به‌شدت کاهش یافته و به حدود یک‌پنجم نرخ مشارکت مردان می‌رسد. همچنین نرخ بیکاری زنان تقریباً دو برابر مردان است و در گروه‌های سنی جوان، این شکاف شدیدتر می‌شود.

عزیزخانی گفت: بخش عمده‌ای از زنان در گروه جمعیت غیرفعال قرار می‌گیرند و مهم‌ترین دلیلی که برای عدم ورود به بازار کار عنوان می‌کنند، مسئولیت‌های شخصی و خانوادگی است. این مسأله نشان‌دهنده نقش اثرگذار ساختار خانواده در تصمیم زنان برای اشتغال است.

طی یک سال گذشته 171هزار شغل در کشور از بین رفته یعنی آمار 25 میلیون و 129هزار نفری تعداد شاغلان در تابستان 1403 به 24 میلیون و 958هزار نفر رسیده که البته بخش اعظمی از این مشاغل نابودشده، جزو صنعت بوده‌اند

وی افزود: تغییرات ژئوپلیتیکی، رکود اقتصادی و شوک‌های جهانی مانند کرونا هم بر بازار کار اثرگذار بوده و به‌ویژه زنان را تحت تأثیر قرار داده است. در بسیاری از مواقع، زنان مجبور به اشتغال در مشاغل غیررسمی و کم‌کیفیت می‌شوند. به‌طور مثال، ۸۳درصد از بنگاه‌های کوچک زیر ۱۰ نفر در ایران، نیروی کار زن دارند و غالباً این اشتغال‌ها غیررسمی است.

فقط ۲۷درصد زنان دارای بیمه هستند

مدیر گروه بازار کار مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: وقتی وضعیت اشتغال زنان در ایران رصد می‌شود، مشاهده می‌کنیم که ۷۵درصد زنان در بخش خصوصی شاغل هستند اما تنها ۲۷درصد از آنان تحت پوشش بیمه رسمی قرار دارند. این وضعیت باعث آسیب‌پذیری زنان، کاهش درآمد و از دست رفتن شغل می‌شود. نمونه اخیر، ریزش اشتغال زنان در تابستان 1404 به‌دلیل بحران انرژی و جنگ ۱۲ روزه بود که نشان‌دهنده شکنندگی مشاغل زنان است.

عزیزخانی درباره ماهیت شغلی زنان بیان کرد: زنان در کسب‌وکارهای زیر ۱۰ نفر غالباً فاقد بیمه و قرارداد رسمی هستند و بسیاری از آنان در مشاغل غیررسمی مشغول به کارند. این مسأله نیازمند دقت نظر در سیاست‌گذاری‌هاست زیرا آسیب‌پذیری زنان را افزایش می‌دهد.