نرخ بیکاری ۹.۵درصدی، واقعیت جامعه نیست

پس از شیوع کرونا بازار کار به شدت تحت‌تاثیر قرار گرفت چراکه متأثر از شیوع کرونا، بسیاری از کسب و کارها یا رو به تعطیلی رفتند یا مجبور به تعدیل نیرو شدند. بر این اساس در حالی که انتظار می‌رفت آثار کرونا بر بازار کار کشور، خود را در شاخص‌های نیروی کار دو فصل ابتدایی امسال نشان دهد، مرکز آمار نرخ بیکاری بهار امسال را ۹.۸ و تابستان را ۹.۵درصد اعلام کرد که از کاهش یک درصدی نرخ بیکاری نسبت به مدت‌های مشابه سال قبل حکایت داشت.

به نظر می‌رسد عامل اصلی کاهش نرخ بیکاری، کاهش جمعیت فعال باشد. مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارشی این گمانه را تأیید و اعلام کرد: با توجه به اینکه در این دو فصل، جمعیت غیرفعال افزایش قابل توجهی داشته، لذا کاهش نرخ بیکاری به دلیل کاهش نرخ مشارکت بوده و بهبود این شاخص موید بهبود وضعیت بازار کار کشور نیست. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، با توجه به وضعیت جمعیت فعال و غیرفعال طی دو فصل ابتدایی سال، نرخ بیکاری واقعی بهار امسال ۲۴ و تابستان ۱۸.۵درصد بوده است.

خبرگزاری مهر در گفت‌وگویی با «محمدرضا عبداللهی» ناظر علمی گزارش تحلیل شاخص‌های بازار کار مرکز پژوهش‌های مجلس، وضعیت بازار کار کشور را در دوران کرونا بررسی کرده است.

عبداللهی در بخشی از این گفت‌وگو یادآور شد: از فصل پاییز ۹۴ تا زمستان سال ۹۸، در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل با افزایش تعداد شاغلین مواجه بودیم از این رو تقریباً طی ۴ سال حدود ۳ میلیون نفر به تعداد شاغلین کشور اضافه شد.

وی افزود: اتفاقی که در بهار و تابستان امسال متأثر از شیوع ویروس کرونا افتاد، این بود که بسیاری از مشاغل یا به صورت موقت تعطیل شدند یا اینکه دچار ورشکستگی شده و به طور دائم تعطیل شدند. در همین رابطه نیز در بهار امسال نسبت به بهار پارسال یک میلیون و ۴۵۰هزار نفر و در تابستان یک میلیون و ۲۰۹هزار نفر از تعداد شاغلان کم شد. در واقع بخش زیادی از کل بهبودی که در این چند سال اخیر در بازار کار رقم خورده بود، از بین رفت.

عبداللهی به جمعیت ۳ میلیون نفری که از سال ۹۴ تا ۹۸ شاغل شدند، اشاره کرد و گفت: این افراد عمدتاً کسانی بودند که در فعالیت‌های عمده‌فروشی، خرده‌فروشی، دست‌فروشی، سوپرمارکت، فعالیت‌های مرتبط با حمل و نقل و زیرمجموعه‌های بخش خدمات مشغول شدند. این موضوع در همان سال‌ها هم مهم بود زیرا این افراد جذب دولت و شرکت‌های بزرگ و کوچک و... نشدند بلکه در مشاغلی که در دسترس بود و افراد می‌توانستند راحت در آن کسب درآمد کنند، مشغول شدند. این افراد به دلیل مشکلات معیشتی که خانوارها طی این سال‌ها تجربه کردند، به جمعیت فعال افزوده شده بودند.

وی تصریح کرد: در واقع برای این ۳ میلیون نفر شغلی ایجاد نشده بود بلکه شغل اضافه شده بود. اگر بخواهیم ببینیم کدام مشاغل در وضعیت کرونا بیشترین آسیب را دیدند، می‌بینیم که دقیقاً همان زیربخش‌های خدمات که عمده سهم اشتغال کشور را بر دوش می‌کشند و بیشترین سهم را در این سه میلیون شغل جدید داشته‌اند، آسیب دیده‌اند.

نرخ بیکاری نباید تنها شاخص ما برای بررسی بازار کار کشور باشد بلکه باید چند شاخص را در کنار هم بررسی کرد. به عنوان نمونه وضعیت جمعیت شاغلین معیار بهتری از نرخ بیکاری است چرا که به وضوح اثر شیوع ویروس کرونا در بازار کار را نشان می‌دهد

این کارشناس حوزه کار افزود: این شغل‌های از دست رفته، هم از منظر جمعیت فعال و هم از منظر رفاهی اهمیت دارد زیرا بیشتر این افراد از دهک‌های پایین درآمدی هستند و طی چهار سال اخیر شاغل شده بودند و حال دوباره بیکار شده‌اند. این مساله نشان می‌دهد که شیوع ویروس کرونا از کانال بازار کار به مراتب تأثیر بیشتری بر رفاه مردم گذاشته تا اعمال تحریم‌ها و کاهش رشد اقتصادی.

چرایی کاهش جمعیت فعال

عبداللهی در مورد کاهش جمعیت فعال کشور در شش ماه نخست امسال گفت: اگر برای جمعیت فعال دو ریشه در نظر بگیریم، این دو ریشه شامل بیکاران و شاغلین می‌شود. اینکه تمایل به کار در افراد کم می‌شود را باید بخش‌بندی کرد. به عنوان نمونه یک گروه از شاغلین که گروه عمده‌ای هم هستند، خانم‌هایی هستند که از مشاغلی که عایدی مالی چندانی برایشان نداشته و چندان باکیفیت نبوده، استعفا داده‌اند و دیگر تقاضای کار نکرده‌اند.

وی افزود: گروه دیگر افرادی هستند که به دلیل ملاحظات بهداشتی فعلاً از بازار کار خارج شده‌اند چراکه شغل آنها تأمین‌کننده اصلی معیشت خانوار نبوده و مثلاً درآمد خانوار را از محل‌هایی همچون سود سپرده‌های بانکی، بازار سرمایه و... تأمین می‌کرده‌اند. این مدل خروج از بازار کار، به صورت اختیاری اتفاق افتاده است.

این کارشناس حوزه کار گفت: بیکارانی که از جمعیت فعال خارج و به جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند، کسانی هستند که طی یکی دو سال اخیر به دنبال کار بوده‌اند و طی ۶ ماه نخست امسال به دلیل دلسردی از یافتن شغل، از بازار کار خارج شده و جزو جمعیت غیرفعال شده‌اند و اصلاً دیگر به دنبال کار هم نیستند.

وی یادآور شد: طبق آمار در بهار امسال نسبت به بهار پارسال یک میلیون و ۹۹۰هزار نفر و تابستان امسال نسبت به تابستان پارسال یک میلیون و ۶۲۶هزار نفر از جمعیت فعال کشور کاسته شده است.

 سیاست‌گذار براساس نرخ بیکاری ۱۸.۵درصدی تصمیم بگیرد

این کارشناس حوزه کار گفت: نکته مهمی وجود دارد مبنی بر اینکه آیا مشخصاً نرخ بیکاری که مرکز آمار ایران اعلام می‌کند بیانگر واقعیت‌های جامعه و بازار کار ایران است یا خیر.

وی توضیح داد: فرض را بر این می‌گذاریم که نرخ اعلامی مرکز آمار ایران در مورد بیکاری صحیح است. این کاهش نرخ بیکاری از پارسال به امسال که در آخرین مورد رسیدن نرخ بیکاری تابستان به ۹.۵درصد بود، ممکن است تصور سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران را به این سمت ببرد که وضعیت بازار کار ایران خوب است و از هر ۱۰ نفر که تقاضای شغل دارد، فقط یک نفر بیکار است.

 اتفاقی که در بهار و تابستان امسال متأثر از شیوع ویروس کرونا افتاد، این بود که بسیاری از مشاغل یا به صورت موقت تعطیل شدند یا اینکه دچار ورشکستگی شده و به طور دائم از فعالیت بازماندند

عبداللهی گفت: در اینجا دو مساله وجود دارد. نکته اول اینکه نرخ بیکاری نباید تنها شاخص ما برای بررسی بازار کار کشور باشد بلکه باید چند شاخص را در کنار هم بررسی کرد. به عنوان نمونه وضعیت جمعیت شاغلین معیار بهتری از نرخ بیکاری است چرا که به وضوح اثر شیوع ویروس کرونا در بازار کار را نشان می‌دهد. بنابراین در کنار این شاخص باید شاخص‌های دیگری هم استفاده شود.

وی افزود: همچنین اگر افراد شاغلی که از بازار کار خارج شده‌اند و افراد بیکاری که دلسرد شده و از بازار کار خارج شده‌اند، همچنان در بازار کار می‌ماندند، نرخ بیکاری ۱۸.۵درصد می‌شد نه ۹.۵درصدی که مرکز آمار اعلام کرده است. بنابراین سیاست‌گذار باید بداند که اگر تصمیمی می‌گیرد نه براساس نرخ بیکاری ۹.۵درصدی بلکه باید براساس نرخ بیکاری ۱۸.۵درصدی باشد.

۶۰درصد شاغلین تحت‌پوشش هیچ بیمه‌ای نیستند

عبداللهی گفت: نکته دیگر اینکه وضعیت بازار کار کشور ما با یک نرخ بیکاری ساده قابل تحلیل نیست. به عنوان نمونه تقریباً نرخ اشتغال ناقص ما ۱۰درصد است یعنی افرادی که در هفته زیر ۴۴ ساعت کار می‌کنند و برای بهبود وضعیت معیشت خانوار علاقه‌مند به کار کردن بیشتر هستند. اگر از منظر سیاست‌گذاری نگاه کنیم افراد دارای اشتغال ناقص هم باید بیکار لحاظ شوند زیرا معیشت خانوارشان تأمین نمی‌شود.

این کارشناس حوزه کار تصریح کرد: حال اگر این ۱۰درصد را در کنار نرخ ۹.۵درصدی اعلامی مرکز آمار بگذاریم، می‌بینیم که نرخ بیکاری به ۲۰درصد می‌رسد.

عبداللهی اظهار داشت: وقتی در مورد شغل صحبت می‌کنیم در مورد شغلی صحبت می‌کنیم که فرد در بنگاهی مشغول به کار است و حداقل دستمزد وزارت کار را دریافت می‌کند و بیمه هم دارد. در این صورت نرخ بیکاری سرسام‌آور می‌شود چون تنها ۴۰درصد افراد شاغل در کشور تحت پوشش بیمه هستند یعنی ۶۰درصد شاغلین تحت پوشش هیچ بیمه‌ای نیستند. اگر صرفاً بیمه بودن را در شاغل بودن ملاک قرار دهیم بخش زیادی از جمعیت شاغل را باید بیکار در نظر بگیریم.

وی گفت: از منظر شاخص‌های بین‌المللی بازار کار که توسط سازمان بین‌المللی کار ارائه می‌شود، وضعیت بازار کار همین نرخ‌های اعلامی از سوی مرکز آمار است و خدشه‌ای به آن وارد نیست اما اگر واقعاً می‌خواهیم در مورد بازار کار و مشخصاً اشتغالزایی و سیاست‌گذاری در این حوزه صحبت کنیم، باید سراغ شاخص‌های دقیقی که بیانگر واقعیت‌های بازار کار ایران است، برویم.

عبداللهی تاکید کرد: نرخ بیکاری ۹.۵درصدی به لحاظ شاخص‌های بین‌المللی درست است اما به لحاظ کارکردی برای برنامه‌ریزی در حوزه کار نمی‌تواند شاخص درستی باشد.