شاغلان بازداشتگاه‌ها باید زیر چتر قانون قرار گیرند
کار در زندان با دستمزد ماهانه ۳۰هزار تومان
مریم وحیدیان
گروه کارخانجات حامی که متولی اشتغال زندانیان است این شعار را در صدر سایت خود به نمایش گذاشته است: «زندانیان بیش از آزادی و پیش از آزادی به کار نیاز دارند». «نسا» یکی از این عده است؛ یکی از زنان زندانی شاغل در سپیدار که دستمزدش به هیچ‌وجه کافی نیست.
این زن خوزستانی بیش از ۳ سال است که روزگار نامرادش را در زندان می‌گذراند و دستمزد کارگری‌اش را صرف هزینه‌های درمان پسر کوچک سرطانی‌اش می‌کند و دو فرزندش بیرون از دیوارهای محصور، انتظارش را می‌کشند. اتهام او و همسرش که هر دو در سپیدار هستند، حمل مواد مخدر است. وی در ۳۱ سالگی، و از راه اشتغال در خیاط‌خانه زندان که از صبح تا ۶ عصر طول می‌کشد، تقریباً ماهیانه ۱۰۰هزار تومان برای پسر و دختر کوچکش می‌فرستد. آنها بدون مادر، این روزها با مادربزرگ زندگی می‌کنند. زنانی همچون نساء که بار زندگی عزیزانشان در بیرون از زندان را هم بر دوش می‌کشند یا کودکانشان را در بندهای عمومی زندان بزرگ می‌کنند، حاضر به انجام کارهای سنگین‌تر نیز هستند.
کارگری در زندان هزار و یک دلیل می‌تواند داشته باشد؛ از مخارج زندگی و درمان اعضای خانواده تا تماس تلفنی به بیرون از زندان، جور کردن پول دیه و جریمه مالی. «سمیه» یکی از متهمین به قتل، ازجمله این زندانیان بود؛ کسی که با جور کردن پول دیه می‌خواست زندگی‌اش را بخرد و نشد. عاقبت «سمیه» مختصر است. او اعدام شد. اینها را «سپیده» زنی که مدتی در زندان سپیدار بوده، روایت می‌کند.
زنان سپیدار چه مشاغلی دارند؟
اشتغال در زندان سپیدار اهواز در بخش‌های نانوایی و آشپزخانه، سبزی‌پاک‌کنی، خیاط‌خانه، نظافت‌چی، بسته‌بندی قند و قهوه و جابه‌جایی بار و... تعریف می‌شود. کارگاه‌ها، درون بند نسوان قرار دارند بنابراین زنان برای کار لازم نیست از زندان خارج شوند و فقط جابه‌جایی بار، بیرون از بند نسوان انجام می‌شود.
«سپیده» می‌گوید: «زنان نانوا از صبح تا بعداز ظهر برای حدود ۳۰هزار تومان در ماه پای تنور داغ می‌ایستند و چند ساعتی نان می‌پزند. زندانیان به صورت کارمزدی کار می‌کنند. بخش آشپزخانه، کار تهیه فست‌فود و غذاهای خانگی را به‌عهده دارد. سرآشپزها زودتر از بقیه می‌آیند و دیرتر هم کار را ترک می‌کنند. برای آشپزی از صبح تا حدوداً ساعت ۸ شب می‌توانند ماهیانه ۲۰۰هزار تومان بگیرند».
او که در دو زندان قرچک و سپیدار بوده، می‌گوید: «کم‌کم می‌فهمی کار در آشپزخانه فقط به یک چیز نیاز دارد؛ زور بازو. چندین ساعت چاقو را برای گرفتن پوست سیب‌زمینی در دست چرخاندن، باعث درد زیادی می‌شود. بسته‌بندی قهوه هم معمولاً تا بعدازظهر طول می‌کشد و بسته به تعداد بسته‌بندی‌ها عمدتاً نزدیک به ۳۰ تا ۴۰هزار تومان در ماه درآمد دارد. نظافت‌چی‌ها هم که کار شستن کارگاه‌ها، ظرف‌ها و دیگ‌ها را گاهی تا شامگاه انجام می‌دهند، می‌توانند نزدیک به ۱۰۰هزار تومان دستمزد بگیرند». دستمزدها البته بستگی به میزان کاری دارد که یک زن در کارگاه انجام می‌دهد، چون دستمزدها به صورت کارمزدی محاسبه می‌شود. زندان‌های قرچک و سپیدار از نظر اشتغال زنان زندانی وضعیت مشابهی دارند.
خانواده‌های زیادی از اشتغال زندانیان ارتزاق می‌کنند
«علیشاهی» نماینده شبستر در مجلس درباره آمار زندانیان زن می‌گود: زنان زندانی 2.5 تا ۳ درصد جمعیت زندانیان کشور را تشکیل می‌دهند و تعداد آنها در زندان به نسبت استان‌های مختلف، متفاوت است. ۸۵درصد زندانیان زن به جرم حمل مواد مخدر دستگیر شده‌اند.
طبق آمار «احمد راهرو خواجه» مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی اشتغال و حرفه‌آموزی سازمان زندان‌های کشور، 24هزار و 533 نفر از محکومان در موسسه‌های درون و خارج از زندان مشغول به کار هستند که از این تعداد 14هزار و 116نفر از آنها در داخل زندان‌ها و 11هزار و 52نفر نیز در خارج از زندان مشغول فعالیت هستند.
متولی اشتغال زندانیان، بنیاد تعاون و حرفه‌آموزی سازمان زندان‌های کشور است. این بنیاد به گفته «رحیم مطهرنژاد» مدیرعامل این بنیاد در ۷۶۰ نقطه کشور واحد‌های تولیدی دارد که زیر نظر بنیاد مدیریت می‌شوند و این غیر از مواردی است که زندانیان را با درخواست مدیران شهرک‌ها و کارخانه‌ها برای کار می‌فرستند.
مطهرنژاد در عین حال از ثبت برند حامی خبر داده و گفته است: تاکنون ۱۰۰ عنوان کالا با این برند تولید شده که در حال توسعه هستند. گروه کارخانجات حامی در ۳۱ استان و در ۲۹۰ زندان کشور و در یک هزار و ۱۰۰ فروشگاه ویژه زندانیان دارد. گروه کارخانجات حامی در ۱۴۵۰۰ هکتار زمین‌های پیرامون زندان‌ها، زندانیان را به کار گرفته است.
به گفته مدیرعامل بنیاد تعاون و حرفه‌آموزی زندانیان، اشتغال زندانیان در ۴ گروه طبقه‌بندی شده و هم‌اکنون زندانیان کشور در گروه‌هایی ازجمله اشتغال نشسته (کنار تخت‌های آسایشگاه‌ها که در این گروه زندانیان بیشتر به تولید صنایع‌دستی کوچک می‌پردازند)، اشتغال بسته (داخل محوطه زندان‌ها که در این گروه زندانیان از آسایشگاه‌ها به کارخانجات و کارگاه‌های داخل محوطه زندان‌ها منتقل و در این اماکن مشغول کار و تولید می‌شوند)، اشتغال نیمه‌باز (پیرامون زندان‌ها که در این گروه زندانیان با موافقت مقامات ذی‌صلاح زندان، از زندان‌ها خارج و در پیرامون زندان‌ها به فعالیت‌های تولیدی می‌پردازند) و اشتغال رأی‌باز (خارج از محدوده پیرامون زندان‌ها که در این گروه نیز زندانیان براساس موافقت مراجع ذی‌صلاح از محدوده پیرامون زندان‌ها نیز فراتر رفته و می‌توانند در کارخانجات، شرکت‌ها، پروژه‌ها، شهرداری‌ها و شهرک‌های صنعتی دولتی و خصوصی مشغول کار و تولید شوند) فعالیت می‌کنند.
زندانیان به صورت کارمزدی کار می‌کنند. زنان نانوا از صبح تا بعدازظهر برای حدود ۳۰ هزار تومان در ماه پای تنور داغ می‌ایستند. بخش آشپزخانه، کار تهیه فست‌فود و غذاهای خانگی را به‌عهده دارد و زندانیان برای آشپزی از صبح تا حدوداً ساعت ۸ شب می‌توانند ماهیانه ۲۰۰هزار تومان بگیرند
کارگری بدون حق انتخاب
برخی از زندانیان وظیفه تأمین هزینه‌های معیشت خانواده را دارند و برخی برای پرداخت پول دیه و جریمه‌های مالی خود کار می‌کنند، از این‌رو نیاز به دستمزد مکفی دارند اما به دلیل اینکه زندانیان مشمول قانون کار نیستند، الزامات حداقل دستمزد و بیمه و خدمات رفاهی آن شامل حالشان نمی‌شود.
«علی خدایی»، نماینده کارگران در شورای عالی کار، سال گذشته از کارگاه مردان در یکی از زندان‌ها بازدید کرده است. وی درباره مشاهدات خود در این زندان می‌گوید: «کارگران از شمول قانون کار خارج هستند، بیمه نیستند و مشمول نظارت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز نمی‌شوند. از این رو دستمزدهای نازل و ناچیزی از ۲۰۰هزار تومان تا ۷۰۰هزار تومان دریافت می‌کنند. البته زندان‌های حاشیه‌ها و شهرستان‌ها کمتر از زندان‌های بزرگ‌تر و زندان‌های پایتخت دریافتی دارند. در عین حال زنان کمتر از مردان دستمزد می‌گیرند. دستمزدهای بالاتر هم مربوط به کارهای تخصصی‌تر است». او می‌افزاید: «زندانیان دستمزد خود را روزانه و به صورت کارمزدی دریافت می‌کنند. واقعیت این است هیچ‌کسی بیرون از زندان حاضر نیست، کاری مشابه کار زندانیان انجام دهد. کارگری را دیدم که تمام ماه برای خرید روزانه یک بسته سیگار بهمن کوچک تا عصر کار می‌کرد. زندانیانی که کارگری می‌کنند، حق ندارند نسبت به شرایط کار خود اعتراض کنند و حق انتخابی هم ندارند. شرایط بندها نیز به گونه‌ای است که برای دور شدن از شرایط آن زندانیان ترجیح می‌دهند مشغول به کار شوند. محرومیت از حقوق اجتماعی موجب سوءاستفاده‌هایی از اشتغال زندانیان می‌شود». به گفته خدایی، کارگران زندان مشمول هیچ سند قانونی بابت اشتغال نیستند و درخواست این است که به عنوان گامی حداقلی برای زندانیان شاغل بر تصویب سندی شایسته بابت حداقل دستمزدها، ایمنی کار و بیمه زندانیان تاکید کرد. البته نظارت درست نیز لازم است.
خدایی: واقعیت این است هیچ‌کسی بیرون از زندان حاضر نیست، کاری مشابه کار زندانیان انجام دهد. کارگری را دیدم که تمام ماه برای خرید روزانه یک بسته سیگار بهمن کوچک تا عصر کار می‌کرد
«علیرضا مقدم» کارشناس حقوقی و وکیل دادگستری نیز در خصوص اشتغال زندانیان معتقد است: «زندانی نیاز به مسکن و خورد و خوراک ندارد. اینها را زندان تامین می‌کند اما باید مسائل دیگر را نیز در نظر گرفت. برای زندانی‌های سرپرست خانوار، باید چارچوب‌ها و استانداردهای بین‌المللی کار رعایت شود». وی تصریح می‌کند: «ما در این حیطه، ضعف قانون‌گذاری داریم که شفاف و دقیق، سازوکارها مشخص نشده است. باید حقوق زندانی شاغل نیز رعایت شود».
دیدگاه تان را بنویسید