بهار روسی، شاید وقتی دیگر

سیدمحمد میرزامحمدزاده

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، حدود دو دهه است که قدرت را حفظ کرده؛ اما همچنان قدرت شگفتی‌آفرینی در چنته دارد؛ به‌طوری‌که هفته گذشته شاهد نمایشی غیرمنتظره از سوی کرملین بودیم؛ نمایشی که نمونه آن را کمتر می‌توان دید؛ اینکه ماشین قدرت کرملین دنده عقب هم دارد.

خبرگزاری سی‌ان‌ان در تشریح اتفاق چند هفته اخیر که تعجب تحلیلگران بین‌المللی را برانگیخت، نوشت: روز سه‌شنبه (21 خرداد ماه) مقامات روس پرونده‌ای قضایی علیه روزنامه‌نگار برجسته روس که به افشای فساد‌های محلی در روسیه معروف است، به راه‌ انداختند. ایوان گولونف، به دلیل تلاش برای توزیع مواد مخدر دستگیر شد؛ اتهامی که خود و همکارانش مدعی هستند به واسطه مدارک دستکاری شده از سوی پلیس، مطرح شده است.

آنچه از ظواهر امر پیدا است، این اتهامات کاملا ساختگی است. افسران پلیسی که گلونوف را بازداشت کرده بودند از  وظایف عملیاتی خود تعلیق شدند و روز پنج‌شنبه (23 خرداد ماه) شخص پوتین، دو  مقام ارشد وزارت داخلی روسیه را در رابطه با این پرونده برکنار کرد؛ آندری پوشکوف، رئیس روابط داخلی در منطقه غربی روسیه و یوری دویاتکین، مدیر کنترل مواد مخدر وزارت داخلی.

اعتراضات مردمی

این تغییر موضع پس از وحدت جامعه مدنی روسیه کاملاً دور از انتظار بود. جامعه خبرنگاران به طرفداری از گولونف، به اعتراض دست زدند و یک نفر شب را بیرون از ساختمان اصلی وزارت داخلی در ساختمان شماره 38 خیابان پتروفکا گذراند.

سه روزنامه مطرح روسیه، روز دوشنبه جلد روزنامه‌های خود را به شعار من/ما ایوان گلونوف هستیم، اختصاص دادند و تظاهر کنندگان روز چهارشنبه به حمایت از وی به خیابان ریختند.

اما حقیقت این است که جایگاه پوتین در مسند قدرت هیچ‌وقت به‌طور جدی در خطر نبوده است.

بسیاری با توجه به استقبال هزاران نفر از این تظاهرات، انتظار داشتند که این تنش‌ها تداوم یابد؛ اما تصمیم غیرمنتظره آزادی گلونوف از حصر خانگی، منجر به فروکش این تمایلات شد. گلونوف خود در اعتراضات شرکت نکرد و این مبحث مطرح شد که ادامه اعتراضات می‌تواند منجر به شکاف بیشتر در جبهه شکست خورده مخالفان روسیه شود و مقامات پلیس از این شکاف استفاده کردند و فوراً کسانی که این اعتراضات را تحریم نکرده و روزهای بعد به خیابان آمده بودند، خفه کردند.

زمانی که معترضان از در مترو چیستی پرودی در قلب مسکو بیرون آمدند، پلس سریعاً آنها را متفرق کرد. زمانی که این جمعیت به سمت ساختمان شماره 38 خیابان پتروفکا حرکت کرد، با زنجیره‌ای از پلیس‌ها مواجه شدند که به شکل موثری آنها را پراکنده کرد و وقتی دسته‌های کوچک شورش درست می‌شد، کارکنان پلیس افراد را دستگیر کرده و به اتوبوس‌های خود انتقال می‌دادند.

معترضان شعار می‌دادند: شرم شرم! اما در عرض چند ساعت همه چیز تمام شد.

در حالی که اعتراضات در مسکو بسیار بسیار کوچک‌تر از موج اعتراضات دیده شده در کشور هنگ‌کنگ بود، حوادث آن هفته همچنان نمایشی غیرمتعارف از مخالفت با پوتین به شمار می‌رود. 

تغییر مواضع مقامات روسی در مواجهه با اعتراضات خیابانی بسیار خیره کننده بود. به‌طور مثال، پیشتر  مقامات روس، با وجود لابی‌های داخلی و فشار مقامات آمریکایی، به حفظ مایکل کالوی، سرمایه‌گذار آمریکایی، اقدام کرد.

صداهایی از مسکو

چیزی که برخی از مردم را برانگیخت که در این اعتراضات شرکت کنند، این بود که اتفاق رخ داده الزاماً دستور پوتین نبوده، بلکه تصمیم خودسرانه پلیس محلی بوده است؛ کسانی که از سوی مردم روسیه به دلیل فساد و بازداشت‌های خودسرانه قابل اعتماد نیستند.

فردی که در شهری در حاشیه رود ولگا سکونت دارد و در حال بازدید از مسکو بود به سی‌ان‌ان گفت:  چیزی که در این کشور رخ می‌دهد کاملا بی‌معنا است؛ مواد مخدر در وسایل شخصی پیدا می‌شود که هیچ‌وقت مصرف کننده نیست. پلیس‌ همواره اینطور عمل می‌کند.

اما انتقاد وی به پوتین نبود: در مورد پوتین، من نمی‌توانم بگویم که او حاکم بدی است یا چنین چیزی. تا آنجا که ما می‌دانیم او کاملاً فردی خوب است. من فکر می‌کنم او باید با این موقعیت کنار بیاید و دریابد که چرا مقامات قانونی به این‌ نقطه‌ رسیده‌اند که مواد مخدر در بساط مردمی بگذارند که از آن استفاده نمی‌کند، در حالی که نمی‌توانند مچ قاچاقچی را بگیرند که چندین تن مواد را به راحتی می‌فروشند.

فرد دیگری از شهر موسکویت گفت که او شاهد تظاهرات برای حمایت گولونف نبوده است؛ اما وقتی شرایط را برای وی توضیح دادند گفت که او پشت گولونف خواهد ماند.

سه روزنامه مطرح روسیه، روز دوشنبه جلد روزنامه‌های خود را به شعار من/ما ایوان گلونوف هستیم، اختصاص دادند و تظاهرکنندگان روز چهارشنبه به حمایت از وی به خیابان ریختند

وقتی از وی پرسیدند که آیا شهرت پوتین به واسطه این اتفاق آسیب دیده یا خیر پاسخ داد: من فکر می‌کنم که این اتفاق رخ داده است ولی ما هیچ‌کاری در اینباره انجام نخواهیم داد.

البته این اظهارات مخاطبان محدودیت‌های خود را دارد: هر دو فرد مصاحبه‌شونده از سوی سی‌ان‌ان تأکید داشتند که نام آنها در این مصاحبه ذکر نشود. احتمال اینکه آنها از ترس چنین اظهاراتی را عنوان کرده باشند، بعید نیست.

اما همچنان بسیاری از روس‌های صریح در شبکه‌های اجتماعی گرد هم می‌آیند تا در مورد زوایای اتفاقات آن هفته صحبت کنند. از طرفی پرونده گولونف مبحث بزرگ‌تری را در رابطه با بازبینی قانون اساسی فدراسیون روسیه برانگیخت؛ بخشی از قوانین جرایم مرتبط با مواد مخدر است.

یوگیز روزمن، شهردار پیشین یکاترینبرگ، مخالف دولت، این بحث را فراتر برد و گفت: کل قوانین جرایم روسیه باید بازبینی شود؛ چرا که این قوانین ابزاری برای آزار و اذیت سیاسی است.

احتمالاً این مبحث، موضوعی است که کرملین اصلاً آمادگی ورود به آن را ندارد.