سفر بن‌سلمان به آمریکا، توافق‌های عظیم دفاعی و هسته‌ای خلق کرد؛
شراکت راهبردی در میانه ملاحظات اسرائیل
رامین پرتو
پس از ماه‌ها گمانه‌زنی و حاشیه‌های بی‌پایان در نهایت شامگاه سه‌شنبه، محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی وارد کاخ سفید شد و با تشریفاتی کم‌سابقه از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، مورد استقبال قرار گرفت؛ استقبالی که حتی رسانه‌هایی مانند سی‌ان‌ان آنرا نادر گزارش کردند؛ چراکه جنگنده‌های اف-35 آمریکایی هنگام ورود بن‌سلمان بر فراز کاخ سفید به پرواز درآمدند. این دیدار که نخستین حضور ولیعهد سعودی در واشنگتن پس از سال ۲۰۱۸ است، اکنون به نقطه عطفی در شکل‌دهی به معادلات امنیتی خاورمیانه و مناسبات واشنگتن و ریاض تبدیل شده است.
بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده هستند که انتظار می‌رود این مذاکرات نه تنها مسیر معامله بزرگ تسلیحاتی میان دو کشور را هموار کند، بلکه آینده توافق امنیتی جدید، همکاری هسته‌ای غیرنظامی، سرمایه‌گذاری‌های عظیم عربستان در آمریکا و همچنین روند پرتنش عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو را نیز تعیین کند؛ روندی که با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه، همچنان به مسئله فلسطین و راه‌حل دوکشوری گره خورده است.
نکته مهم این است که دیدار بن‌سلمان و ترامپ در حالی برگزار شد که ولیعهد سعودی وعده سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری در آمریکا را مطرح کرده و به‌گفته منابع متعدد، موفق شده است موافقت اولیه ترامپ برای خرید جنگنده‌های پیشرفته اف-۳۵ را نیز دریافت کند؛ جنگنده‌هایی که برای سال‌ها تلاش سعودی‌ها برای دستیابی به آن‌ها به دلیل مخالفت اسرائیل و کنگره آمریکا ناکام مانده بود.
از اف-۳۵ تا توافقنامه دفاع استراتژیک
در این دیدار بزرگ‌ترین بسته دفاعی عربستان در روابط با آمریکا مورد توافق و امضا قرار گرفت. کاخ سفید در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که ترامپ و بن‌سلمان توافقنامه دفاع استراتژیک ایالات متحده و عربستان سعودی (SDA) را امضا کرده‌اند؛ توافقی که واشنگتن از آن به‌عنوان «قرارداد تاریخی» یاد می‌کند و مدعی است روابط دفاعی ۸۰ ساله دو کشور را وارد مرحله‌ای جدید می‌کند. بر اساس این توافق، آمریکا به‌طور رسمی به «شریک استراتژیک اصلی» عربستان تبدیل می‌شود و تایید کرده که فروش یک بسته بزرگ تسلیحاتی به ریاض، شامل جنگنده‌های نسل پنجم اف-۳۵، در دستور کار قرار گرفته است.
خاورمیانه در دوره دوم ترامپ با بحران‌های متراکم مانند جنگ غزه، تنش با ایران، شکاف در جهان عرب و رقابت با چین مواجه است و ترامپ می‌خواهد برای کاهش هزینه‌ها و تثبیت نفوذ واشنگتن یک محور پایدار امنیتی ایجاد کند که عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی و نظامی عرب، بهترین گزینه برای این نقش است
هم‌زمان گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه عربستان نزدیک به ۳۰۰ تانک آمریکایی خریداری خواهد کرد و موضوع فروش پهپادهای پیشرفته MQ-9B و «لویال وینگ‌من» نیز در حال بررسی است و این حجم از تسلیحات و سطح همکاری، در مقایسه با سال‌های گذشته، نقطه چرخشی در روابط دفاعی دو کشور محسوب می‌شود.
در همین چارچوب، ترامپ عربستان را رسماً «متحد اصلی خارج از ناتو» معرفی کرد؛ عنوانی مهم که برتری حقوقی و عملیاتی قابل‌توجهی برای همکاری امنیتی دو طرف ایجاد می‌کند و معمولاً فقط به شرکایی اعطا می‌شود که واشنگتن تصمیم دارد ساختار دفاعی آن‌ها را به‌صورت پایدار تقویت کند.
همکاری هسته‌ای غیرنظامی
کاخ سفید همچنین اعلام کرد که دو کشور «توافق مشترک همکاری در زمینه انرژی هسته‌ای غیرنظامی» را امضا کرده‌اند؛ توافقی چند میلیارد دلاری که پایه همکاری چند دهه‌ای در این حوزه را تشکیل خواهد داد. بر اساس این توافق، شرکت‌های آمریکایی شریک اصلی سعودی‌ها در توسعه انرژی هسته‌ای خواهند بود و تمام همکاری‌ها طبق استانداردهای عدم اشاعه انجام می‌گیرد.
نکته مهم در این خصوص این است که عربستان که در سال‌های اخیر به دنبال متنوع‌سازی منابع انرژی خود بوده، این همکاری را فرصتی برای توسعه توان هسته‌ای، کاهش وابستگی به نفت و تبدیل شدن به یکی از بازیگران مهم انرژی در جهان قلمداد می‌کند.
مسیر دشوار عادی‌سازی روابط با اسرائیل
در این راستا بن‌سلمان در کاخ سفید اعلام کرد که «حس مثبتی» نسبت به پیوستن به پیمان ابراهیم دارد اما تأکید کرد که ریاض تنها زمانی عادی‌سازی روابط با اسرائیل را خواهد پذیرفت که «مسیر روشنی برای تشکیل دولت فلسطین» وجود داشته باشد. منابع عربی نیز در گفت‌وگو با رسانه‌های اسرائیلی تأکید کردند که عربستان بدون توافق بر سر کشور فلسطینی به مرزهای ۱۹۶۷، اجازه عادی‌سازی را نخواهد داد. این در حالی است که مقامات اسرائیل، از جمله نتانیاهو، به صراحت اعلام کرده‌اند «هرگز اجازه تشکیل دولت فلسطینی» را نخواهند داد؛ اختلافی که در حال حاضر کل پروژه عادی‌سازی را در تعلیق قرار داده و آن را به یکی از دشوارترین پرونده‌های سیاست خارجی ترامپ تبدیل کرده است.
بن‌سلمان در کاخ سفید اعلام کرد که «حس مثبتی» نسبت به پیوستن به پیمان ابراهیم دارد اما ریاض تنها زمانی عادی‌سازی روابط با اسرائیل را خواهد پذیرفت که «مسیر روشنی برای تشکیل دولت فلسطین» وجود داشته باشد
چرا عربستان متحد اصلی خارج از ناتو
اعلام شد؟
نکته بسیار مهمی که در این راستا باید مورد نظر قرار بگیرد، انتخاب عربستان به‌عنوان «متحد اصلی خارج از ناتو» از سوی ترامپ است که در این مقطع، چند دلیل کلیدی دارد. دلیل نخست، نیاز ترامپ به موفقیت راهبردی سریع در خاورمیانه است. واقعیت این است که خاورمیانه در دوره دوم ترامپ با بحران‌های متراکم مانند جنگ غزه، تنش با ایران، شکاف در جهان عرب و رقابت با چین مواجه است و ترامپ می‌خواهد یک محور پایدار امنیتی ایجاد کند که هزینه‌های آمریکا را کاهش دهد و در عین حال نفوذ واشنگتن را تثبیت کند. لذا عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی و نظامی عرب، بهترین گزینه برای این نقش است.
دلیل دوم، ایجاد بازدارندگی در برابر محور ایران، روسیه و چین خواهد بود؛ چراکه تقویت دفاعی عربستان با جنگنده‌های اف-۳۵، تانک‌های پیشرفته، پهپادهای تهاجمی و رادارهای مدرن، برای آمریکا ابزاری جهت مهار نفوذ ایران (و به‌طور غیرمستقیم روسیه و چین) در خاورمیانه است.
سومین دلیل را می‌توان نیاز تولیدی ـ صنعتی آمریکا دانست. ترامپ بارها تأکید کرده که روابط با عربستان «هزاران شغل» در آمریکا ایجاد می‌کند و صنایع دفاعی آمریکا برای حفظ ظرفیت تولید خود نیازمند قراردادهای بزرگ خارجی است که در نهایت عربستان در این زمینه شریک ایده‌آل و قابل اتکا است.
همچنین باید توجه داشت که اعطای امتیاز «متحد اصلی» به عربستان ابزاری برای فشار بر تل‌آویو نیز قلمداد می‌شود تا اسرائیل در نهایت با بخشی از خواسته‌های ریاض درباره مسئله فلسطین کنار بیاید؛ چراکه واشنگتن می‌داند بدون نقش‌آفرینی عربستان، هیچ معماری امنیتی جدیدی در منطقه پایدار نخواهد بود.
نگاه اعراب و اسرائیل
به توافق‌های آمریکا و عربستان
مساله مهمی که در این راستا باید مورد توجه قرار بگیرد این است که اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس نگاه خاص خود را به توافق‌های آمریکا و عربستان دارند. به عنوان نمونه، امارات متحده عربی که خود نیز دارای توافق هسته‌ای غیرنظامی با آمریکا و خواستار خرید اف-۳۵ بوده، از این توافق‌ها استقبال می‌کند اما نگران از دست دادن برتری تکنولوژیک نظامی در منطقه است. قطر نیز با نگاهی عمل‌گرایانه، تقویت سعودی‌ها را بخشی از نظم جدید امنیتی می‌داند اما بیم دارد که این همکاری‌ها توازن قوا در شورای همکاری خلیج فارس را بهم بزند.
اسرائیل هم از یک‌سو نگران است که فروش اف-۳۵ به عربستان «برتری نظامی کیفی» تل‌آویو را تهدید کند؛ برتری که آمریکا تاکنون به‌شدت از آن حمایت کرده است. از سوی دیگر، تل‌آویو نیازمند روابط نزدیک با ریاض برای مقابله با ایران و حفظ مسیرهای اقتصادی مورد نظر واشنگتن است. به همین دلیل، نتانیاهو موضع سخت‌گیرانه‌ای درباره تشکیل کشور فلسطین گرفته تا امتیاز بیشتری در مذاکرات عادی‌سازی کسب کند؛ هرچند این سیاست‌ها جایگاه بین‌المللی اسرائیل را تضعیف کرده است.
در این راستا روسیه توافق دفاعی جدید آمریکا و عربستان را تهدیدی برای نفوذ خود می‌داند. مسکو طی سال‌های گذشته به ریاض نزدیک شده بود و حتی در پرونده اوپک پلاس همکاری جدی با سعودی‌ها داشت و حالا فروش گسترده تسلیحات آمریکایی می‌تواند عربستان را دوباره در نظم دفاعی واشنگتن ادغام کند چین هم که تلاش می‌کند عربستان را به‌عنوان شریک کلیدی در پروژه «یک کمربند- یک جاده» حفظ کند، نگران است که همکاری هسته‌ای آمریکا و عربستان و توافق دفاعی استراتژیک جدید، فضای مانور پکن در خاورمیانه را کاهش دهد.
دیدگاه تان را بنویسید