توافقات هسته‌ای و نظامی، اردوغان و ترامپ، می‌تواند موازنه منطقه‌ای قوا را تغییر دهد
پیمان با واشنگتن، پیام ژئوپلیتیکی آنکارا به مسکو
رامین پرتو
دیدار رسمی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در کاخ سفید یکی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی و دیپلماتیک روزهای اخیر بود؛ تا جایی که این نشست که هم‌زمان با برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل متحد انجام شد، به دلیل سطح گفت‌وگوها و توافقات به‌دست‌آمده، توجه گسترده رسانه‌ها و تحلیلگران را به خود جلب کرد. در این دیدار، دو طرف علاوه بر بررسی موضوعات دوجانبه، مجموعه‌ای از توافقات در حوزه انرژی، صنعت هسته‌ای و همکاری‌های نظامی را امضا کردند. به گفته هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، مذاکرات «بسیار پربار و موفق» بوده و محور اصلی آن، گام‌های مشترک آینده میان دو کشور به‌عنوان «دو متحد و دوست» تعریف شده است. نکته بسیار مهم این است که این توافقات نه‌تنها چشم‌انداز روابط دوجانبه واشنگتن- آنکارا را بازتعریف می‌کند، بلکه پیامدهای گسترده‌ای برای معادلات منطقه‌ای و جهانی خواهد داشت.
فصل تازه روابط:
همکاری‌های هسته‌ای و انرژی
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای سفر اردوغان به واشنگتن، امضای تفاهم‌نامه همکاری استراتژیک در حوزه انرژی هسته‌ای غیرنظامی بود. این توافق که با حضور وزرای انرژی و خارجه دو کشور به امضا رسید، زمینه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای بزرگ و همچنین توسعه رآکتورهای کوچک ماژولار (SMR) در ترکیه را فراهم می‌کند. این رویکرد بخشی از استراتژی بلندمدت ترکیه برای متنوع‌سازی منابع انرژی و کاهش وابستگی به گاز طبیعی وارداتی است؛ به گونه‌ای که ترکیه سال‌ها است با رشد سریع تقاضای برق مواجه بوده و تلاش می‌کند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، امنیت انرژی خود را تضمین کند.
در حال حاضر، پروژه عظیم نیروگاه «آک‌کویو» در استان مرسین با همکاری شرکت روسی «روس‌اتم» در دست احداث است و این نیروگاه شامل چهار رآکتور با ظرفیت مجموع ۴۸۰۰ مگاوات بوده و هزینه‌ای بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار خواهد داشت. نخستین واحد آن قرار است در سال ۲۰۲۶ وارد مدار شود و این در حالیت که آنکارا برای احداث دو نیروگاه دیگر در مناطق «سینوپ» و «تراکیه» نیز در حال مذاکره با شرکای بین‌المللی از جمله ژاپن، کره جنوبی، چین و اکنون ایالات متحده است.
ترکیه همچنین به‌طور جدی علاقه‌مند به توسعه رآکتورهای کوچک ماژولار است که انعطاف‌پذیری بیشتری دارند و می‌توانند در نزدیکی مراکز صنعتی یا در ترکیب با انرژی‌های تجدیدپذیر مستقر شوند که اتفاقاً تفاهم اخیر با واشنگتن در همین راستا تعریف می‌شود و می‌تواند فناوری‌های جدید هسته‌ای آمریکا را وارد ترکیه کند.
هم‌زمان با این توافق، وزارت انرژی ترکیه قراردادهایی برای واردات حدود ۷۵.۸ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی مایع (LNG) با شرکت‌های بین‌المللی نهایی کرد که این حجم قابل توجه، موقعیت ترکیه را به‌عنوان یک هاب انرژی در منطقه تقویت خواهد کرد. به این ترتیب، آنکارا در حال ایجاد توازن میان روابط انرژی با روسیه و گسترش همکاری‌های خود با ایالات متحده است؛ توازنی که به‌طور مستقیم بر ژئوپلیتیک انرژی در اروپا و خاورمیانه تأثیر خواهد گذاشت.
درخواست ترامپ علیه روسیه
یکی از نکات کلیدی سخنان ترامپ پیش از آغاز گفت‌وگوها با اردوغان، درخواست صریح او از آنکارا برای توقف خرید نفت از روسیه بود که تحلیلگران اعتقاد دارند که این درخواست در ادامه سیاست فشار واشنگتن برای کاهش درآمدهای مسکو در شرایط جنگ اوکراین قابل تبیین است. این در حالیست که ترکیه تاکنون کوشیده است نقش میانجی و متوازن‌کننده میان روسیه و غرب را ایفا کند؛ به گونه‌ای که ترکیه از یک‌سو، پروژه‌های مشترک بزرگی با مسکو دارد و خرید سامانه دفاعی اس-۴۰۰ نیز روابط نظامی دو کشور را تقویت کرده و از سوی دیگر، به‌عنوان عضو ناتو، نمی‌تواند از چارچوب سیاست‌های امنیتی غرب فاصله بگیرد.
به هر ترتیب واشنگتن با این درخواست، عملاً آنکارا را تحت فشار قرار می‌دهد تا موضعی روشن‌تر در قبال تحریم‌های روسیه اتخاذ کند که این موضوع چند پیامد مهم دارد. نخستین پیامد آن برای اروپا است؛ به صورتی که کاهش خرید نفت روسیه از سوی ترکیه، همسو با تلاش‌های اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی انرژی به مسکو هم‌راستا خواهد بود و بدون شک بروکسل از هر اقدامی که شبکه تأمین مالی روسیه را محدود کند استقبال می‌کند.
پیامد دوم هم برای اسرائیل خواهد بود؛ تل‌آویو که به دنبال توسعه صادرات گاز به اروپا است، چنین تحولی را فرصتی برای گسترش بازار خود می‌داند و هرگونه تضعیف موقعیت انرژی روسیه، می‌تواند به افزایش نفوذ اسرائیل در معادلات انرژی مدیترانه شرقی منجر شود که البته ترکیه هم می‌تواند برای اسرائیل رقیب محسوب شود.
دیدار روسای جمهور ترکیه و آمریکا نشان داد که ترامپ در دولت دوم خود نیز نگاه معامله‌محور و عمل‌گرایانه‌اش را ادامه خواهد داد. او اردوغان را «مردی محکم» توصیف کرد و از احتمال لغو سریع تحریم‌ها علیه ترکیه سخن گفت که این رویکرد بیانگر تمایل ترامپ به همکاری با رهبران مقتدر و ورود به توافقات مستقیم با آن‌هاست
اما سومین پیامد متوجه روسیه است و واکنش مسکو احتمالاً منفی خواهد بود. روسیه ترکیه را شریک کلیدی خود در حوزه انرژی می‌داند و هر گونه فاصله‌گیری آنکارا از این روابط، فشارهای سیاسی و اقتصادی جدیدی از سوی کرملین به همراه خواهد داشت که بر میانجیگری آنکارا در گفت‌وگوی روسیه و اوکراین هم تاثیرگذار است.
بنابراین، درخواست ترامپ صرفاً یک موضع‌گیری اقتصادی نیست؛ بلکه بخشی از راهبرد کلان ایالات متحده برای بازتعریف نقش ترکیه در معادلات منطقه‌ای و تضعیف جایگاه روسیه است.
پیام توافق‌ها برای سیاست داخلی
ترکیه و منطقه چیست؟
دیدار اردوغان و ترامپ و توافقات گسترده میان دو کشور در شرایطی صورت گرفت که رئیس‌جمهور ترکیه با چالش‌های داخلی جدی مواجه است. اکرم امام‌اوغلو، شهردار زندانی استانبول، در یادداشتی در روزنامه گاردین سیاست‌های اردوغان را به‌شدت مورد انتقاد قرار داده و از «سرکوب دموکراسی» و «ابزارسازی از دستگاه قضایی» سخن گفته است. او تأکید کرده که دموکراسی ترکیه در خطرناک‌ترین مرحله خود قرار گرفته و ده‌ها شهردار و چهره مخالف در زندان به سر می‌برند.
در چنین فضایی، سفر موفق به واشنگتن و امضای توافقات مهم، برای اردوغان دستاوردی بزرگ در عرصه سیاست داخلی محسوب می‌شود. او می‌تواند این توافقات را به‌عنوان نشانه‌ای از اقتدار و توانایی خود در جلب حمایت قدرت‌های جهانی معرفی کند. این امر پیام آشکاری برای مخالفان داخلی دولت اردوغان دارد که می‌گوید: «حزب حاکم و دولت همچنان در سطح بین‌المللی توانمند است و حمایت قدرتی مانند آمریکا را در کنار خود دارد».
سفر اردوغان به واشنگتن و امضای توافقات مهم، برای او دستاوردی بزرگ در عرصه سیاست داخلی و پیام آشکاری برای مخالفان داخلی دولت محسوب می‌شود؛ چراکه می‌تواند این توافقات را به‌عنوان نشانه‌ای از اقتدار و توانایی خود در جلب حمایت قدرت‌های جهانی معرفی کند
از منظر منطقه‌ای، توافقات اخیر می‌تواند موازنه قوا را تغییر دهد. اگر تحریم‌های آمریکا علیه ترکیه لغو شود و فروش جنگنده‌های اف-۳۵ و اف-۱۶ از سر گرفته شود، آنکارا به توان نظامی قابل‌توجهی دست خواهد یافت. این مسئله کشورهای همسایه، به‌ویژه یونان و قبرس را نگران خواهد کرد. همچنین ایران و روسیه با دقت تحولات را زیر نظر خواهند گرفت؛ چراکه تقویت روابط دفاعی و انرژی ترکیه با آمریکا می‌تواند نفوذ آن‌ها در منطقه را محدود کند.
از سوی دیگر برای اسرائیل، نزدیکی آنکارا به واشنگتن دو پیام متناقض دارد؛ چراکه از یک‌سو، می‌تواند ترکیه را به بازیگری قدرتمندتر و بالقوه رقیب در شرق مدیترانه بدل کند و از سوی دیگر، امکان ایجاد همکاری‌های جدید سه‌جانبه در حوزه انرژی و امنیت را فراهم می‌کند.
چشم‌انداز روابط ترکیه
با دولت دوم ترامپ
دیدار اخیر نشان داد که ترامپ در دولت دوم خود نیز نگاه معامله‌محور و عمل‌گرایانه‌اش را ادامه خواهد داد. او اردوغان را «مردی محکم» توصیف کرد و از احتمال لغو سریع تحریم‌ها علیه ترکیه سخن گفت که این رویکرد بیانگر تمایل ترامپ به همکاری با رهبران مقتدر و ورود به توافقات مستقیم با آن‌ها است. با وجود این، چالش‌ها همچنان پابرجاست. فشارهای داخلی در ترکیه، اختلاف‌نظرهای اروپا با اردوغان و واکنش‌های روسیه می‌تواند مسیر همکاری‌ها را پیچیده کند، اما به نظر می‌رسد که واشنگتن و آنکارا عزم دارند روابط خود را وارد مرحله‌ای تازه کنند. برای اردوغان، این همکاری فرصتی برای تثبیت قدرت داخلی و افزایش وزن ژئوپلیتیکی ترکیه است و برای ترامپ، ابزاری برای کاهش نفوذ روسیه و چین در منطقه و تحکیم جایگاه آمریکا در خاورمیانه خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید