موج تازه تحرکات نظامی روسیه، در اروپا جبهه تدافعی تشکیل داد؛
«دیوار پهپادی»؛ پاسخ جدید ناتو به تهدیدات امنیتی مسکو
رامین پرتو
همزمان با تشدید تهدیدات امنیتی روسیه و گزارش‌های متعدد از نفوذ پهپادها به حریم هوایی کشورهای عضو ناتو، مقامات پیمان سازمان آتلانتیک شمالی هشدار داده‌اند که هرگونه تهدیدی علیه مرزهای هوایی، زمینی و دریایی آنان با «پاسخی قاطع و متناسب» مواجه خواهد شد. در این راستا سخنان اخیر جوزپه کاوو دراگون، رئیس کمیته نظامی ناتو، بار دیگر نشان داد که تنش‌ها میان مسکو و غرب وارد مرحله‌ای حساس شده است؛ مرحله‌ای که می‌تواند آرایش دفاعی ـ تهاجمی جدیدی برای اروپا رقم بزند.
شیب صعودی ارسال تسلیحات پیشرفته از سوی آمریکا به اوکراین در وهله اول بیانگر آن است که واشنگتن می‌خواهد نشان دهد که هزینه تهاجم برای مسکو روزبه‌روز سنگین‌تر خواهد شد و در وهله دوم حمایت از اروپایی‌ها را نمایان می‌کند
پهپادهای روسیه: جنگ سرد جدید در آسمان اروپا
در راستای وضعیت فعلی که ناشی از تشدید تنش میان روسیه و غرب است، نشست خبری مشترک دراگون با کاسپارس پودانز، وزیر دفاع لتونی، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های اروپایی داشت. دراگون با تأکید بر اینکه «ناتو آماده پاسخ است»، تصریح کرد که هر گونه تجاوز هوایی روسیه نشانه‌ای از لزوم تقویت سریع متحدان خواهد بود. این موضع‌گیری در شرایطی صورت گرفت که چندین کشور عضو ناتو، از جمله لهستان، رومانی و استونی، در هفته‌های اخیر از نقض حریم هوایی‌شان توسط پهپادهای روسی خبر داده بودند.
در این میان، مسکو اتهامات را رد کرده و در مواردی همچون لهستان، آن را «غیرعمدی» دانسته است. روسیه حتی ادعاهای رومانی را «تحریک‌آمیز» توصیف و استونی را به «بزرگ‌نمایی بحران» متهم کرده است؛ با این حال، همزمانی این رخدادها با افزایش پرواز جنگنده‌های روسی در مرزهای اروپای شرقی و اقدامات ایذایی در دریای بالتیک، نگرانی‌های امنیتی غرب را به سطح بی‌سابقه‌ای رسانده است؛ به گونه‌ای که مقامات دانمارکی هفته گذشته برای چندین ساعت حریم هوایی فرودگاه‌های خود را بستند و نخست‌وزیر این کشور، مته فردریکسن، آن را «جنگ ترکیبی در خاک دانمارک» نامید و مسکو را تهدید اصلی دانست. سفارت روسیه در کپنهاگ نیز در واکنش، اتهامات را «گمانه‌زنی‌های پوچ» خواند، اما در فضای رسانه‌ای و سیاسی اروپا، این حوادث بیشتر به عنوان بخشی از استراتژی فشار مسکو بر ناتو تفسیر می‌شود.
حادثه مشابهی در فرودگاه اسخیپول هلند رخ داد؛ جایی که باند پرواز برای ۴۵ دقیقه تعطیل شد. هرچند مقامات محلی احتمال دادند این پرواز توسط یک فرد غیرنظامی انجام شده باشد، اما همزمانی آن با موج پهپادها در شرق اروپا، این اتفاق را به بخشی از پازل بحران امنیتی تبدیل کرد.
«دیوار پهپادی» اروپا: بازدارندگی یا تشدید تنش‌ها؟
یکی از مهم‌ترین واکنش‌های اروپا به این تهدیدات، توافق اتحادیه اروپا برای ساخت «دیوار پهپادی» در مرزهای شرقی این بلوک سیاسی- امنیتی است و کمیسیون دفاع اتحادیه اروپا اعلام کرد که با اعطای وام ۱۴۰ میلیارد یورویی به اوکراین از محل دارایی‌های مسدودشده روسیه، سازوکار جدیدی برای مقابله با تهاجم‌های هوایی طراحی خواهد شد.
این طرح شامل استفاده از رادارها، حسگرهای صوتی و سامانه‌های رهگیری و نابودی پهپادها می‌شود؛ هرچند مقامات اروپایی به هزینه‌های بالای مقابله با این تهدید اشاره کرده‌اند (چراکه یک موشک ۱ میلیون دلاری برای نابودی پهپادی با ارزش ۱۰ هزار دلار به کار می‌رود) اما از نظر استراتژیک، این پروژه نمادی از وحدت دفاعی اروپا در برابر روسیه معنا می‌شود.
از سوی دیگر، اوکراین به عنوان خط مقدم این بحران، بر ضرورت چنین سازوکاری تأکید دارد وحالا ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهوری اوکراین، این رخدادها را بخشی از «محک زدن دفاع ناتو» توسط مسکو توصیف کرده است. او هشدار داده که روسیه به دنبال گشودن جبهه‌ای تازه در اروپا خواهد بود و کشورهای بالتیک و اروپای شرقی را در معرض خطر قرار می‌دهد.
سایه جنگ بر سر بالتیک
در ادامه تنش‌ها باید توجه شود که لهستان به دلیل ورود پهپادهای روسی، رسماً خواستار فعال شدن ماده ۴ ناتو شد. بر اساس این ماده، هرگونه تهدید علیه امنیت یا تمامیت ارضی یک عضو ناتو، زمینه‌ساز مشورت فوری اعضا خواهد بود و همین درخواست کافی بود تا فضا در بروکسل به شدت امنیتی شود. بر این اساس روز گذشته (یکشنبه) جنگنده‌های لهستانی و ناتو نیز برای مقابله با «تهدیدات احتمالی» به پرواز درآمدند و مقامات لهستانی این اقدام را «پیشگیرانه» توصیف کردند. این در حالی است که وزارت دفاع روسیه صریحاً هرگونه قصد برای هدف قرار دادن لهستان را رد کرد.
همزمان، دانمارک و نروژ نیز از شناسایی پهپادهای ناشناس در نزدیکی پایگاه‌های نظامی خود خبر دادند و همچنین افزایش سطح هشدار امنیتی در دانمارک به بالاترین میزان یک دهه گذشته، گواهی بر شدت گرفتن بحران است. ناتو نیز در بیانیه‌ای ضمن هشدار به مسکو، تأکید کرد که نقض حریم هوایی «خطر اشتباه محاسباتی» و حتی «درگیری مستقیم» را در پی خواهد داشت.
چرا ناتو و اروپا آرایش دفاعی- تهاجمی گرفته‌اند؟
نکته راهبردی این است که ناتو در سال‌های اخیر بارها با تهدیدات سایبری، موشکی و پهپادی روسیه مواجه بوده اما آنچه امروز شرایط را متفاوت کرده، تداوم و گستردگی عملیات پهپادی است که نه تنها اوکراین، بلکه فرودگاه‌ها، پایگاه‌های نظامی و زیرساخت‌های حیاتی اروپا را هدف گرفته است. اروپا به این جمع‌بندی رسیده است که تهدید روسیه تنها محدود به خاک اوکراین نیست، بلکه از دریای بالتیک تا آسمان اسکاندیناوی گسترش یافته است. به همین دلیل، آرایش دفاعی جدید شامل مواردی اعم از 1- ایجاد دیوار پهپادی به عنوان اولین لایه بازدارندگی 2-افزایش گشت‌های هوایی ناتو در بالتیک و مرزهای شرقی 3- توسعه همکاری‌های اطلاعاتی و راداری برای ردیابی سریع‌تر تهدیدات و 4- حرکت به سمت بازدارندگی تهاجمی می‌شود با این تفاسیر، اروپا و ناتو در حال گذار از رویکرد صرفاً دفاعی به استراتژی «دفاع ـ تهاجم» هستند؛ رویکردی که هدفش جلوگیری از تحمیل هزینه‌های سنگین در برابر تهدیدات کم‌هزینه روسیه است.
چرا مواضع ترامپ علیه مسکو تندتر شد؟
در امتداد این تحولات، دولت دوم دونالد ترامپ که در ابتدا تلاش کرد با روسیه بر سر آتش‌بس در اوکراین مذاکره کند، پس از شکست این روند به سرعت مواضعی تند اتخاذ کرد. این تغییر موضع دلایل متعددی دارد که یکی از آنها ناکامی در توافق آتش‌بس اوکراین است. دومین دلیل، فشار متحدان اروپایی است؛ به گونه‌ای که کشورهای شرق اروپا از آمریکا انتظار داشتند که به عنوان رهبر ناتو، موضعی سختگیرانه‌تر اتخاذ کند. سومین دلیل هم ملاحظات داخلی آمریکا است؛ تا جایی که ترامپ برای پاسخ به انتقادات کنگره و رسانه‌ها نیاز داشت نشان دهد در برابر روسیه نرمش ندارد. استراتژی مهار روسیه را هم باید چهارمین دلیل بدانیم و حالا دولت ترامپ دریافت که هرگونه عقب‌نشینی، تنها مسکو را جسورتر خواهد کرد. بنابراین تغییر لحن ترامپ از «میانجی‌گری» به «تقابل» نه صرفاً واکنشی لحظه‌ای، بلکه بخشی از بازتعریف سیاست خارجی آمریکا در دوره جدید او علیه روسیه است.
ناتو بر آمادگی دفاعی خود در مقابل مسکو تأکید می‌کند، اما مرز میان دفاع و تهاجم در حال محو شدن است و تغییر لحن ترامپ و افزایش حمایت نظامی آمریکا از اوکراین نیز نشان‌دهنده ورود غرب به مرحله‌ای جدید از مهار روسیه است
این در حالیست که ارسال تسلیحات پیشرفته از سوی آمریکا به اوکراین شیب صعودی به خود گرفته است که در وهله اول واشنگتن می‌خواهد نشان دهد که هزینه تهاجم برای مسکو روزبه‌روز سنگین‌تر خواهد شد. در وهله دوم ایالات متحده به دنبال حمایت از متحدان اروپایی است و ارسال تسلیحات به کی‌یف به‌طور غیرمستقیم امنیت اروپا را نیز تضمین می‌کند که البته سومین دلیل هم می‌تواند حفظ جایگاه رهبری آمریکا در ناتو باشد.
در مقابل، روسیه این اقدامات را «نظامی‌گری غرب» و نشانه‌ای از تلاش آمریکا برای «جنگ نیابتی» می‌داند. از دید کرملین، ارسال تسلیحات نه تنها مانع صلح است بلکه خطر گسترش جنگ به سراسر اروپا را افزایش می‌دهد و حتی دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، بارها تأکید کرده که اوکراین به جای مذاکره صلح، با تشویق غرب به مسیر نظامی‌گری کشیده می‌شود.
فرجام سخن
هجوم پهپادی روسیه علیه اروپا نشان می‌دهد که شکاف میان روسیه و ناتو هر روز عمیق‌تر می‌شود. اگرچه ناتو بر آمادگی دفاعی خود تأکید می‌کند، اما واقعیت آن است که مرز میان دفاع و تهاجم در حال محو شدن است. از سوی دیگر، تغییر لحن ترامپ و افزایش حمایت نظامی آمریکا از اوکراین نیز نشان‌دهنده ورود غرب به مرحله‌ای جدید از مهار روسیه است. اروپا اکنون با پرسشی اساسی روبه‌رو است: آیا می‌تواند با پروژه‌هایی همچون «دیوار پهپادی» امنیت هوایی خود را تضمین کند، یا آنکه این اقدامات خود آغازگر دور تازه‌ای از مسابقه تسلیحاتی با مسکو خواهد بود؟!
دیدگاه تان را بنویسید