بازی سه‌وجهی شیعیان، سنی‌ها و کردها در انتخابات پارلمانی، و احتمال ظهور تکنوکرات‌ها؛
آینده سیاسی عراق به کدام سو می‌رود؟
رامین پرتو
عراق روز گذشته (یکشنبه) شاهد یک رویداد ملی مهم با محوریت انتخابات پارلمانی بود و نخستین مرحله از فرآیند رای‌گیری ویژه برای ششمین دوره انتخابات پارلمانی 2025 این کشور رسماً ساعت 7 صبح به وقت محلی آغاز شد. این رای‌گیری ویژه، مختص نیروهای امنیتی و نظامی، بیماران بستری در بیمارستان‌ها، زندانیان و نیز آوارگان مستقر در اردوگاه‌ها بود؛ چراکه این گروه‌ها به دلایل مختلف نمی‌توانند در روز رای‌گیری عمومی در این فرآیند شرکت کنند. مطابق اعلام کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق، ۸۰۹ مرکز رأی‌گیری شامل چهار هزار و ۵۰۱ صندوق آماده بودند تا حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر واجد شرایط رأی در این مرحله، امکان مشارکت پیدا کنند و رای خود را به صندوق بیندازند.
از منظر جریان صدر، شرکت در انتخاباتی که زیر سایه فساد و دخالت گروه‌های غیردولتی و خارجی برگزار می‌شود، به معنای تأیید وضعیت فعلی است. صدر به‌ویژه بر لزوم کنترل سلاح و قدرت گروه‌هایی مانند الحشدالشعبی تأکید دارد و با تحریم انتخابات در حال وارد آوردن فشار از بیرون به داخل ساختار سیاسی است
طبق آماری که تا عصر دیروز (یکشنبه) منتشر شد، از مجموع 1 میلیون و سیصد سیزده هزار واجد شرایط، تعداد ۸۱۶ هزار و 147 نفر رأی داده‌اند که نشان‌دهنده میزان مشارکت حدود ۶۰ درصد است. مشارکت نیروهای امنیتی و نظامی نیز تقریباً ۶۰ درصد گزارش شده و بالاترین نرخ مشارکت مربوط به استان سلیمانیه با ۷۸ درصد بوده و پایین‌ترین آن مربوط به بخش الرصافه بغداد با ۴۷ درصد است. همچنین مشارکت آوارگان در اردوگاه‌ها نیز معادل ۳۸ درصد اعلام شده است.
نکته قابل توجه آنکه در این دوره، برای نخستین بار، دولت تعطیلی سراسری برای روز رأی‌گیری ویژه اعلام نکرده و ادارات و مدارس (غیر از مراکز رأی‌گیری) به کار خود ادامه داده‌اند که این امر نشان‌دهنده آن است که دولت قصد دارد این فرآیند را در بستر زندگی عادی نیز پیش ببرد. حضور نسبتاً پررنگ نیروهای امنیتی و نظامی هم نشانگر این بود که دستگاه امنیتی، خود را داخل در فرآیند انتخابات می‌بیند و مشارکت آن برای مشروعیت‌دهی به انتخابات تقریباً حیاتی است. از سوی دیگر، مشارکت نه‌چندان بالای آوارگان می‌تواند به مثابه هشدار یا بازتاب احساس دوری یا سرخوردگی بخشی از جامعه باشد که توجه فعالان مدنی را
به خود جلب کرد.
چرا انتخابات عراق مهم است؟
به صورت کلی سه دلیل برای اهمیت این انتخابات می‌توان برشمرد که نخست اهمیت داخلی است. انتخابات پارلمانی مهمترین انتخابات در عراق به شمار می‌آید؛ زیرا ۳۲۹ نماینده مجلس انتخاب خواهند شد و این مجلس نخستین مرحله انتخاب رئیس‌جمهور و سپس تعیین نخست‌وزیر را بر عهده دارد. پس از آن نخست‌وزیر منتخب کابینه را معرفی کرده و برای رای اعتماد به پارلمان می‌رود و دولت جدید فعالیت چهار ساله خود را آغاز می‌کند. این نوع ترسیم قدرت نشان می‌دهد که انتخابات فقط رویداد حزبی نیست، بلکه روندی تعیین‌کننده برای آرایش سیاسی و اجرایی کشور است.
دوم، اهمیت منطقه‌ای و بین‌المللی این رویداد است. باید توجه داشت که نقش عراق در صحنه منطقه‌ای در حال پیچیده‌تر شدن است. از سوی دیگر، ایالات متحده آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی نیز به دنبال شکل‌دهی به عراق به‌عنوان یک کشور مستقل، اما در تعامل با نظم منطقه‌ای هستند و همچنین باید متوجه بود که عراق در وضعیت عبور از دوره جنگ با داعش، رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فشار برای حفظ حاکمیت ملی قرار دارد. بنابراین انتخابات سال ۲۰۲۵ نمی‌تواند فقط وجه داخلی داشته باشد.
باید توجه داشت که نقش عراق در صحنه منطقه‌ای در حال پیچیده‌تر شدن است و از سوی دیگر، آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی به دنبال شکل‌دهی به عراق به‌عنوان یک کشور مستقل، اما در تعامل با نظم منطقه‌ای هستند که همین موضوع بعلاوه گذار عراق از ویروس داعش، نشان‌دهنده ورود این کشور به عرصه جدید است
یکی دیگر از مهمترین ابعاد این انتخابات، اصلاح سیستم سیاسی عراق است. به‌رغم تحولات ظاهری، سیستم توافق و تقسیم قدرت بین شیعه، سنی و کرد (که بر اساس عرف سیاسی پس از سقوط رژیم صدام حسین شکل گرفت) همچنان در ساحت سیاسی عراق تعیین‌کننده است و انتخابات جدید احتمالاً بار دیگر این تقسیم قدرت را آزمون می‌کند. علاوه بر آن، بخشی از جریان‌های اصلاح‌طلب و تحول‌خواه عراق با انتقاد از وضعیت موجود وارد عرصه انتخابات شده‌اند.
چرا جریان صدر
انتخابات را تحریم کرد؟
نکته بسیار مهم در این دور از انتخابات این بود که مقتدی صدر، رهبر جریان «صدر»، در این دوره بار دیگر از مشارکت در انتخابات خودداری کرده و اعلام کرد که تا زمانی که «گروه‌های مسلح خارج از ساختار دولت»، «فساد سیستماتیک» و «تسلیم منافع عراق به نفوذ خارجی» وجود دارند، در فرآیند سیاسی مشارکت نخواهد کرد.
در این خصوص به نظر می‌رسد که از منظر جریان صدر، شرکت در انتخاباتی که زیر سایه فساد و دخالت گروه‌های غیر دولتی و خارجی برگزار می‌شود، به معنای تأیید وضعیت فعلی است. صدر به‌ویژه بر لزوم کنترل سلاح و قدرت گروه‌هایی مانند الحشد الشعبی تأکید دارد و همچنین برخی تحلیلگران معتقدند که این تحریم به صدر امکان می‌دهد با حفظ محافل مردمی خود، از داخل نظام سیاسی دست بکشد و از بیرون فشاری بر طبقه سیاسی حاکم وارد کند و منافع خود را کسب نماید. از سوی دیگر با اعلام تحریم، صدر می‌خواهد بر این نکته تأکید کند که کنترل سیاسی و اقتصادی کشور باید از ساختارهای مافوق دولت بیرون گذاشته شود.
ترکیب آینده پارلمان عراق
با نگاهی به شرایط موجود، سه طیف در انتخابات دخیل هستند.در مورد طیف شیعی باید توجه داشت که با خروج نسبی جریان صدر از مشارکت مستقیم، فرصت برای بلوک‌های دیگر شیعی فراهم‌تر خواهد بود، اما اینکه آیا این بلوک‌ها بتوانند به وحدت برسند یا همچنان دچار رقابت داخلی باقی بمانند، نکته کلیدی است.
در مورد طیف اهل تسنن هم جریان‌هایی مانند محمد الحلبوسی و حزب «تقدّم» در میان اهل سنت به‌دنبال تغییر عرف قدرت هستند؛ مثلاً الحلبوسی اعلام کرده که اگر اهل سنت بخواهند، ممکن است به سمت تصدی ریاست جمهوری حرکت کنند، نه فقط ریاست پارلمان. این نشان‌دهنده انتقال تدریجی از حصار سنتی به چابکی سیاسی است.
در مورد طیف کردها هم باید گفت که هم‌اکنون عرف سیاسی «ریاست جمهوری برای کردها» برقرار است اما اگر اهل سنت یا شیعیان فشار بیاورند، یا کردها از حیث نمایندگی کم‌تر شوند، ممکن است این عرف دستخوش تغییر شود. مهم آنکه در گذشته، پست‌ها بر اساس مذهب و قومیت تخصیص یافته‌اند ولی در این دوره حذف نسبی ساختارهای قدیمی و شکل‌گیری بلوک‌های فراتقسیمی مشهود است.
با توجه به این واقعیت‌ها، احتمال ترکیب آینده پارلمان چنین است که بلوک شیعیِ متحد یا حداقل هماهنگ‌شده‌تر با درصد بالا کنترل بیشتری خواهد یافت و اهل سنت تلاش خواهند کرد تا موقعیت خود را با استراتژی دوگانه (هم مشارکت و هم چانه‌زنی) حفظ کنند. کردها نیز با توجه به اینکه احتمالاً نماینده اصلی ریاست جمهوری خواهند بود، موقعیتی مهم خواهند داشت. اما چون جریان صدر مشارکت مستقیم ندارد، فضای رقابت برای گروه‌های جدید (مخصوصاً نسل جوان و تکنوکرات‌های عراق) بازتر شده است.
فرجام سخن
مشارکت مردم در انتخابات پارلمانی عراق می‌تواند نمادی از تلاش دولت برای تثبیت امنیت و مشروعیت در بطن فرآیند انتخابات باشد، اما مشارکت پایین‌تر آوارگان و برخی مناطق نیز هشداردهنده است و نشان می‌دهد اعتماد عمومی به سازوکارها همچنان شکننده است. از سوی دیگر در سطح منطقه‌ای، عراق صحنه رقابت میان ایران و آمریکا و دیگر بازیگران منطقه‌ای است؛ نتایج این انتخابات می‌تواند جهت‌گیری ژئواکونومیک و ژئوپلیتیکی عراق را تعیین کند و در نهایت، ترکیب آینده پارلمان احتمالاً شاهد حضور بیشتر نسل جدید، ظهور بلوک‌های تازه سیاسی و کاهش نقش جریان‌های کهنه خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید