مذاکرات مستقیم هیأت‌های اوکراین و روسیه در استانبول، در غیاب رهبران دو کشور پایان یافت؛
گفت‌وگوی بی‌حاصل در میانه جنگی فرسایشی
رامین پرتو
نشست اخیر میان هیأت‌های نمایندگی روسیه و اوکراین در استانبول که به میزبانی دولت ترکیه روز گذشته (جمعه) برگزار شد، از ابتدا با انتظاراتی محتاطانه دنبال میشد و در نهایت نیز، مطابق پیش‌بینی بسیاری از ناظران، بدون دستیابی به توافق مشخصی پایان یافت. در حالی که جهان با امید به کاهش تنش‌ها و توقف درگیری‌های نظامی به این گفت‌وگوها چشم دوخته بود، منابع اوکراینی اعلام کردند که مذاکرات بدون حصول نتیجه به پایان رسیده و شکاف میان مواضع دو طرف همچنان عمیق و پرناشدنی است.
برگزاری این نشست در استانبول، در ادامه تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگی است که نه تنها ویرانی گسترده‌ای در خاک اوکراین به بار آورده، بلکه امنیت اروپا و ثبات اقتصاد جهانی را نیز به چالش کشیده است. ترکیه، به عنوان یکی از معدود کشورهایی که همچنان روابط دیپلماتیک نزدیکی با هر دو طرف دارد، سعی کرده است تا نقشی میانجی‌گرانه ایفا کند. با این حال، یکی از مهم‌ترین نکاتی که در مورد این نشست مورد توجه قرار گرفت، غیبت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین بود. برخلاف گزارش‌هایی که پیش از نشست از سوی برخی رسانه‌های غربی مبنی بر احتمال حضور سران دو کشور منتشر شد، هر دو رهبر از اعزام نمایندگان سطح بالا به این گفت‌وگوها بسنده کردند. تحلیل‌گران معتقدند که این غیبت نشانه‌ای از تداوم بی‌اعتمادی عمیق میان طرفین و فاصله زیاد دیدگاه‌های راهبردی آن‌ها است؛ چراکه پوتین تمایلی به عقب‌نشینی از مواضع راهبردی خود ندارد و زلنسکی نیز نمی‌خواهد مشروعیت به شرایطی ببخشد که از دید او بازتاب‌دهنده تسلیم در برابر اشغالگری و لشگرکشی ارتش روسیه است.
اروپا بیشتر بر جنبه انسانی بحران، موج آوارگان و تبعات اقتصادی جنگ اوکراین تأکید دارد اما از دید ایالات متحده، اجازه دادن به روسیه برای تحمیل شرایط خود بر اوکراین، می‌تواند تبعاتی فراتر از منطقه داشته باشد، به‌ویژه در زمینه رقابت جهانی با چین و جلوگیری از الگوگیری دیگر بازیگران منطقه‌ای
هیچ پیشرفتی حاصل نشد!
پس از پایان نشست، چند مقام اوکراینی به رسانه‌ها گفتند که «هیچ پیشرفت ملموسی حاصل نشده است». یک منبع مطلع که نخواست نامش فاش شود، اظهار داشت که «فاصله میان دو طرف بسیار زیاد بود. روسیه خواسته‌هایی را مطرح کرده که از واقعیت دور بوده و فراتر از هرگونه مذاکره پیشین است. این خواسته‌ها غیرقابل‌پذیرش و غیرسازنده هستند».
اوکراینی‌ها اعلام کرده‌اند که مواضع مسکو در این نشست شامل درخواست‌هایی بود که از دید کی‌یف نوعی باج‌خواهی تلقی می‌شود. گزارش‌ها حاکی از آن است که روسیه خواستار به رسمیت شناختن کنترل خود بر مناطق شرقی اوکراین، تضمین بی‌طرفی دائم کی‌یف، و محدودسازی روابط نظامی با غرب بوده است؛ خواسته‌هایی که برای دولت زلنسکی و حامیان غربی‌اش غیرقابل‌قبول است.
رئیس‌جمهور اوکراین هم در اظهاراتی که همزمان با نشست استانبول منتشر شد، تأکید کرد که اولویت کی‌یف، دستیابی به یک آتش‌بس کامل، بی‌قید و شرط و صادقانه است. او افزود که این آتش‌بس باید مقدمه‌ای برای توقف خونریزی و بستری برای آغاز مذاکرات واقعی و صلح‌آمیز باشد. زلنسکی همچنین هشدار داد که اگر روسیه حاضر به پذیرش چنین آتش‌بسی نشود، باید تحریم‌های اقتصادی سنگینی، به‌ویژه در حوزه انرژی و نظام بانکی، علیه مسکو اعمال شود. در مقابل، مسکو نیز اعلام کرده که خواهان پایان جنگ از طریق دیپلماسی است و آمادگی گفت‌وگو درباره آتش‌بس را دارد. با این حال، مقامات روسی هشدار داده‌اند که توقف درگیری‌ها ممکن است از سوی اوکراین به عنوان فرصتی برای تجدید قوا، بسیج نیروها، و دریافت تسلیحات بیشتر از غرب مورد سوءاستفاده قرار گیرد. این نگرانی، ریشه در بی‌اعتمادی عمیقی دارد که از ابتدا بر روابط دو طرف سایه افکنده است. کرملین همچنین اتهام‌های مربوط به عدم تمایل پوتین به صلح را «سیاسی‌کاری غرب» خوانده است.
فشار اروپا برای مصالحه؟
در همین حال، اتحادیه اروپا اعلام کرده است که در حال تدوین بسته تحریمی جدیدی علیه روسیه است که هدف آن وادار کردن کرملین به پذیرش آتش‌بس ۳۰ روزه بی‌قید و شرط در اوکراین است. منابع اروپایی تأکید کرده‌اند که این بسته شامل محدودیت‌های جدی‌تری در صادرات انرژی و خدمات مالی خواهد بود. تحلیل‌گران معتقدند که اروپا تلاش دارد با ترکیبی از دیپلماسی و فشار اقتصادی، روسیه را به عقب‌نشینی از مواضع سخت‌گیرانه خود وادار کند. اما این فشارها در کنار مشکلات اقتصادی داخلی کشورهای اروپایی، به ویژه وابستگی برخی از آن‌ها به منابع انرژی روسیه، چالش‌هایی جدی برای تصمیم‌گیری‌های قاطعانه در بروکسل ایجاد کرده است.
گزارش‌های منتشر شده پس از نشست استانبول حاکی از آن است که روسیه خواستار به رسمیت شناختن کنترل خود بر مناطق شرقی اوکراین، تضمین بی‌طرفی دائم کی‌یف، و محدودسازی روابط نظامی با غرب بوده است؛ خواسته‌هایی که برای دولت زلنسکی و حامیان غربی‌اش غیرقابل‌قبول است
نکته مهم دیگر حضور مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در این نشست بود. باید توجه داشت که نقش آمریکا در پشت‌پرده یکی از نکات قابل توجه در نشست استانبول به شمار می‌رود که نشان می‌دهد واشنگتن همچنان و با وجود مذاکره مستقیم اوکراین و روسیه با یکدیگر، به دنبال تامین منافع خود از دریچه دیپلماسی است. باید توجه داشت که آمریکا به صورت مستقیم عضوی از این نشست نبود، اما حضور روبیو به عنوان ناظر، نشان از آن دارد که واشنگتن به شدت در پی هدایت و کنترل روند گفت‌وگوها از پشت‌پرده است. ایالات متحده بارها اعلام کرده است که به حاکمیت اوکراین احترام می‌گذارد، اما در عین حال تلاش دارد تا روند مذاکرات را به گونه‌ای هدایت کند که نه‌تنها امنیت اروپا تضمین شود، بلکه از تقویت بیش از پیش جایگاه روسیه در معادلات ژئوپلیتیکی نیز جلوگیری شود.
تضاد منافع واشنگتن - بروکسل
در این بین نگاه آمریکا و اروپا به آتش‌بس و منافع راهبردی مهم قلمداد می‌شود. در پرونده اوکراین اروپا و آمریکا هر دو خواهان پایان جنگ در اوکراین هستند، اما با تفاوت‌هایی در رویکرد میان این دو روبرو هستیم. اروپا بیشتر بر جنبه انسانی بحران، موج آوارگان و پیامدهای اقتصادی جنگ تأکید دارد. همچنین آتش‌بس از دید بروکسل، راهی برای بازگرداندن ثبات به مرزهای شرقی اتحادیه و کاهش فشارهای اقتصادی و امنیتی داخلی است .در مقابل، واشنگتن بیش از هر چیز به دنبال مهار استراتژیک روسیه و جلوگیری از تغییر نظم بین‌المللی است. از دید ایالات متحده، اجازه دادن به روسیه برای تحمیل شرایط خود بر اوکراین، می‌تواند پیامدهایی فراتر از منطقه داشته باشد، به‌ویژه در زمینه رقابت جهانی با چین و جلوگیری از الگوگیری دیگر
بازیگران منطقه‌ای.
میانجیگری ترکیه
در این راستا نقش آنکارا در این پرونده هم قابل ملاحظه است. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه در سخنرانی آغاز نشست استانبول گفت که به صورت کلی دو راه پیش روی ما است؛ یکی اینکه به سمت صلح برویم و دیگری اینکه جهان را بیش از این جایی مخرب‌تر کنیم. طرف‌های مذاکره باید خودشان این مسیر را انتخاب کنند». وی خاطرنشان کرد ترکیه این امر را مهم می‌داند که مسکو و کی‌یف باید به درخواست‌ها و گفته‌های سران ترکیه و آمریکا برای برقراری صلح گوش دهند. وزیر خارجه ترکیه همچنین ادامه داد مذاکرات بین هیأت‌های روسی و اوکراینی در استانبول برای آماده‌سازی نشست احتمالی بین سران دو کشور مهم است و نخستین دیدار بین هیأت‌های دو کشور پس از سه سال فرصتی مغتنم است.
با تمام این تفاسیر، مذاکره‌ای بی‌ثمر و چشم‌اندازی مبهم نشست استانبول را می‌توان تلاش دیگری در مسیر صلح دانست که به دلیل نبود اراده سیاسی واقعی و شکاف عمیق در مواضع طرفین، به نتیجه ملموسی نرسید. غیبت پوتین و زلنسکی، خواسته‌های غیرواقعی روسیه، انتظارات غیرقابل چشم‌پوشی اوکراین و بی‌اعتمادی گسترده در فضای بین‌المللی، همگی عواملی بودند که این مذاکرات را به بن‌بست کشاندند.
دیدگاه تان را بنویسید