درخواست پوتین برای مذاکرات مستقیم با اوکراین، واکنش نه چندان مثبت را زلنسکی درپی داشت؛
آنکارا؛ واسطه برقراری آتش‌بس در کی‌یف
رامین پرتو
در بامداد روز گذشته (یکشنبه) ۱۱ مه ۲۰۲۵، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، طی گفت‌وگویی با خبرنگاران در کاخ کرملین اعلام کرد که روسیه آماده از سرگیری مذاکرات مستقیم با اوکراین در استانبول است. وی در سخنان خود تاکید کرد که کشورش نه تنها از مذاکره طفره نمی‌رود، بلکه بارها برای برقراری آتش‌بس تلاش کرده است. پوتین در اظهارات خود گفت: «این روسیه نبود که مذاکرات سال ۲۰۲۲ را متوقف کرد، بلکه این کی‌یف بود که با فشارهای غرب، از مسیر دیپلماسی خارج شد. اکنون پیشنهاد می‌دهیم که بدون هیچ پیش‌شرطی مذاکرات را روز پنج‌شنبه، پانزدهم ماه مه، در استانبول از سر بگیریم». او تاکید کرد که هدف اصلی از این مذاکرات، دستیابی به یک آتش‌بس جدید و بررسی زمینه‌های حل‌وفصل ریشه‌ای بحران است. پوتین همچنین مدعی شد که در جریان مذاکرات سال ۲۰۲۲ پیش‌نویس سند مشترکی تهیه شد که به دلیل فشار ایالات متحده و متحدانش به نتیجه نرسید. وی همچنین اظهار داشت که در طول آتش‌بس سه‌روزه اخیر، نیروهای اوکراینی پنج بار تلاش کرده‌اند به مرزهای روسیه حمله کنند، که نشان‌دهنده عدم تمایل واقعی کی‌یف به صلح است.
چرا پوتین در این مقطع به دنبال مذاکره است؟
با نگاهی به اظهارات نادر رئیس جمهور روسیه می‌توان به این نتیجه رسید که پیشنهاد مذاکره مستقیم از سوی کرملین را نمی‌توان صرفاً اقدامی تبلیغاتی تلقی کرد. واقعیت این است که روسیه طی ماه‌های اخیر با چالش‌های متعددی در جبهه‌های نظامی و اقتصادی مواجه شده است. در جبهه نظامی، نیروهای اوکراینی با بهره‌گیری از سامانه‌های پیشرفته دفاع هوایی غربی، مانع از پیشروی مؤثر نیروهای روسی شده‌اند. تلفات بالای انسانی، هزینه‌های سرسام‌آور جنگ و نارضایتی فزاینده داخلی، مسکو را به سمت راه‌حل‌های جایگزین سوق داده است. از سوی دیگر، تحریم‌های اقتصادی شدید غرب علیه روسیه باعث رکود نسبی در اقتصاد این کشور شده است. هرچند کرملین با حمایت چین و کشورهای عضو بریکس، بخشی از فشارها را تعدیل کرده، اما هزینه‌های داخلی و تأثیر بر استاندارد زندگی مردم روسیه قابل انکار نیست. در این شرایط، مذاکره می‌تواند مسیری برای خروج روسیه از انزوای بین‌المللی و دستیابی به نوعی تثبیت راهبردی تلقی شود. همچنین، پوتین با پیشنهاد مذاکرات مستقیم می‌کوشد ابتکار عمل سیاسی را در سطح جهانی به دست بگیرد و خود را چهره‌ای صلح‌طلب معرفی کند؛ به‌ویژه در حالی که حمایت برخی کشورها از ادامه جنگ در اوکراین در حال کاهش است.
این که چرا ترکیه میزبانی مذاکرات روسیه و او.کراین را پیشنهاد داده به این دلیل است که اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در سال‌های گذشته روابط نسبتاً نزدیکی با هر دو طرف داشته است؛ از یک‌سو قراردادهای دفاعی و تجاری با کی‌یف و از سوی دیگر تعاملات اقتصادی و انرژی‌محور با مسکو را پیش برده است. ترکیه با میزبانی این مذاکرات، اهداف متعددی را دنبال می‌کند
چرا استانبول؟
انتخاب استانبول به عنوان محل مذاکرات نیز بی‌دلیل نیست. ترکیه در سال‌های اخیر تلاش کرده است نقش میانجی بین روسیه و اوکراین را ایفا کند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در سال‌های گذشته روابط نسبتاً نزدیکی با هر دو طرف داشته است؛ از یک‌سو قراردادهای دفاعی و تجاری با کی‌یف و از سوی دیگر تعاملات اقتصادی و انرژی‌محور با مسکو را پیش برده است. ترکیه با میزبانی این مذاکرات، اهداف متعددی را دنبال می‌کند. اولاً، این کشور در پی احیای جایگاه ژئوپلیتیکی خود در منطقه است؛ آن هم در شرایطی که روابطش با اتحادیه اروپا و ایالات متحده دستخوش تنش‌هایی بوده است. ثانیاً، آنکارا می‌کوشد در موضوعات کلان بین‌المللی نقشی فراتر از بازیگری منطقه‌ای ایفا کند و خود را به عنوان میانجی صلح معرفی نماید. از منظر اقتصادی نیز، پایان جنگ در اوکراین می‌تواند به احیای مسیرهای تجاری در دریای سیاه، بازگشت سرمایه‌گذاران خارجی و توسعه صادرات غلات از منطقه کمک کند که ترکیه نیز ذی‌نفع آن است.
واکنش آمریکا و دونالد ترامپ به پیشنهاد پوتین
واشنگتن هنوز به طور رسمی واکنش کامل خود را به پیشنهاد پوتین نشان نداده، اما دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور فعلی ایالات متحده، در یک موضع‌گیری کوتاه از اصل مذاکرات استقبال کرده است. وی در توییتی نوشت: «اگر روسیه و اوکراین می‌توانند با هم گفت‌وگو کنند، این قدمی بزرگ به سوی صلح است. ما از کاهش تنش حمایت می‌کنیم». با این حال، تحلیلگران آمریکایی نسبت به اهداف پشت‌پرده پوتین بدبین هستند. برخی بر این باورند که روسیه با طرح مذاکره در آستانه بهار، زمانی که شرایط میدانی برای حملات تازه فراهم می‌شود، می‌کوشد در جبهه‌ها زمان بخرد. مقامات پنتاگون نیز پیش‌تر گفته بودند که روسیه به دنبال تثبیت خطوط مقدم خود پیش از هر توافق احتمالی است.در سیاست داخلی آمریکا نیز، موضوع جنگ اوکراین به موضوعی حزبی تبدیل شده است. دموکرات‌ها بر لزوم حمایت کامل از کی‌یف تاکید دارند، در حالی که برخی جمهوری‌خواهان از هزینه‌های هنگفت جنگ انتقاد می‌کنند. ترامپ سعی دارد خود را به عنوان رئیس‌جمهوری که قادر به پایان دادن به جنگ است، معرفی کند؛ رویکردی که می‌تواند در کارزار انتخاباتی ۲۰۲۴ به سود او تمام شود.
مردم اوکراین به دنبال پایان جنگ و بازگشت به زندگی عادی هستند؛ اما هرگونه مذاکره که منجر به واگذاری بخش‌هایی از خاک اوکراین یا تثبیت اشغال روسیه شود، را برنمی‌تابند. افکار عمومی در اوکراین همچنان نسبت به پوتین بی‌اعتماد است و بسیاری از شهروندان و نخبگان سیاسی بر ادامه مقاومت تاکید دارند
اروپا چگونه فکر می‌کند؟
اتحادیه اروپا که از آغاز جنگ در کنار اوکراین قرار داشته، با احتیاط به پیشنهاد پوتین واکنش نشان داده است. مقامات اروپایی از جمله امانوئل مکرون اصل گفت‌وگو را رد نکرده‌اند، اما تأکید کرده‌اند که هرگونه مذاکره باید بر اساس احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین باشد. نگرانی اصلی اروپا از این است که مذاکره مستقیم، بدون مشارکت نهادهای بین‌المللی و متحدان غربی، به توافقی منجر شود که منافع کی‌یف را تأمین نکند. تجربه تلخ توافق مینسک و مذاکرات ۲۰۲۲، که بدون حضور جدی اروپا پیش رفت و ناکام ماند، همچنان در حافظه رهبران اروپایی باقی مانده است. علاوه بر این، اروپا نگران است که هرگونه عقب‌نشینی یا امتیازدهی از سوی زلنسکی به روسیه، باعث بی‌ثباتی داخلی در اوکراین شود و موقعیت ناتو در اروپای شرقی را تضعیف کند.
آینده سیاسی زلنسکی به کدام سمت و سو می‌رود؟
ولودیمیر زلنسکی که طی سه سال گذشته رهبری جنگ در برابر روسیه را به‌عهده داشته، اکنون در موقعیت حساسی قرار دارد. از یک سو، مردم اوکراین به دنبال پایان جنگ و بازگشت به زندگی عادی هستند؛ از سوی دیگر، هرگونه مذاکره که منجر به واگذاری بخش‌هایی از خاک اوکراین یا تثبیت اشغال روسیه شود، می‌تواند حمایت داخلی از او را کاهش دهد. افکار عمومی در اوکراین همچنان نسبت به پوتین بی‌اعتماد است و بسیاری از شهروندان و نخبگان سیاسی بر ادامه مقاومت تاکید دارند. با این حال، کاهش حمایت مالی و نظامی غرب می‌تواند گزینه‌های زلنسکی را محدود کند و او را به میز مذاکره سوق دهد. در صورت شکست مذاکرات یا امضای توافقی بحث‌برانگیز، آینده سیاسی زلنسکی در هاله‌ای از ابهام قرار خواهد گرفت. برخی تحلیلگران معتقدند او ممکن است پس از پایان جنگ، داوطلبانه از قدرت کنار برود تا راه را برای فصل تازه‌ای در سیاست اوکراین باز کند.
به هر ترتیب پیشنهاد ولادیمیر پوتین برای برگزاری مذاکرات مستقیم با اوکراین در استانبول، گامی مهم در مسیر احتمالی پایان جنگ به شمار می‌رود. این پیشنهاد نه تنها بُعدی دیپلماتیک دارد، بلکه حامل پیام‌های ژئوپلیتیکی برای غرب، متحدان منطقه‌ای و خود اوکراین است؛ چراکه ترکیه با میزبانی این مذاکرات، در پی ارتقاء جایگاه بین‌المللی خود است و آمریکا با احتیاط از آن استقبال کرده، اما نسبت به اهداف پنهان مسکو تردید دارد. اتحادیه اروپا نیز خواهان تضمین حقوق اوکراین در هر توافق احتمالی است.
دیدگاه تان را بنویسید