نسخه روسی برای حل منازعه در خانکندی

فرشاد گلزاری

شامگاه سه‌شنبه بود که رسانه‌های محلی از شروع دور دوم حملات هوایی و راکتی نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان به مناطق ارمنی‌نشین قره‌باغ خبر دادند. در همین راستا وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد «اقدامات ضدتروریستی محلی» را در قره‌باغ کوهستانی برای بازگرداندن نظم مبتنی بر قانون اساسی آغاز کرده و حتی نیروهای مسلح ارمنستان در منطقه قره‌باغ را به گلوله باران، مین‌گذاری مناطق و بهبود مهندسی مواضع جنگی متهم کرد. اسپوتنیک در این رابطه اعلام کرد که ساکنان خانکندی، مرکز قره‌باغ، از به صدا درآمدن آژیرهای هشدار در این شهر خبر داده‌اند. گزارش‌هایی نیز از وقوع انفجار مخابره شد و گفته شد که این شهر توسط نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان گلوله‌باران شده است. 

حملات آذربایجان به این منطقه تا جایی ادامه پیدا کر که وزارت بهداشت قره‌باغ کوهستانی از ۸۰ زخمی و پنج کشته در ادامه عملیات جمهوری آذربایجان خبر داده بود. در مقابل مقامات جمهوری آذربایجان نیز گفته بودند در حمله خمپاره‌ای نیروهای مسلح ارمنستان در «شوشا» یک غیرنظامی کشته شده است. این حملات باکو پس از آن آغاز شد که جمهوری آذربایجان صبح روز سه‌شنبه خبر داد یک کامیون به دلیل انفجار مین کاشته شده از سوی ارمنستان در منطقه خوجاوند جمهوری آذربایجان منفجر شد که در نتیجه آن هفت نیروی امنیتی این کشور کشته شدند. آنچه در مورد حملات آذربایجان به قره‌باغ باید مورد نظر قرار بگیرد این است که اساساً باکو از چند ماه پیش به دنبال اعمال فشار بر منطقه مذکور بوده و به نوع همچنان معتقد است که باید از هر طریقی که شده باقیمانده مناطق قره‌باغ که در تصرف طیف‌های مختلف ارمنی‌ها قرار دارد را پس بگیرد. 

مسکو به خوبی شاهد روابط نظامی آمریکا و ارمنستان و برگزاری تمرین‌های نظامی مشترک میان دو کشور است و از سوی دیگر در قضیه اوکراین هم مشکلات عدیده‌ای مقابل خود می‌بیند و به همین دلیل نمی‌خواهد یک مشکل جدید پدیدار شود

باکو هر گروهی که در این مناطق انتخابات برگزار کند را غیرقانونی دانسته و هر جریانی هم که سلاح در اختیار داشته باشد را تروریست می‌داند و از نظر آنها باید خلع سلاح شوند؛ چراکه آذربایجان این مناطق را متعلق به خود می‌داند و در توافق اخیری هم که در سال 2020 میلادی با روسیه و ارمنستان امضا کردند، بر این امر تاکید شده و معتقدند که باید این مناطق به تدریج به باکو تحویل داده شود. 

بر همین اساس آذربایجان هم‌اکنون در حال اعمال فشار بر سر همین موضوع است و در درجه اول ایجاد قحطی مصنوعی و مسدود کردن دالان لاچین را در دستور کار خود قرار داد ولی ساکنان این مناطق باز هم تسلیم نشدند. 

این در حالیست که نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان هم اخیراً اعلام کرد که ما آماده تحویل دادن مناطق مورد منازعه هستیم به شرطی که صلح سراسری برقرار شود ولی باکو چندان از این پیشنهاد استقبال نکرد! اینکه چرا آذربایجان سعی می‌کند سخنان و پیشنهادهای ایروان را نادیده بگیرد، به این دلیل است که عملاً باکو در حال اجرای یک راهبرد ابلاغی است و تا حد زیادی هرگونه اختیاری که بتوان به آن نوعی اراده سیاسی مستقل اطلاق کرد، از سوی باکو دیده نمی‌شود. جمهوری آذربایجان در پشت صحنه با ترکیه و اسرائیل به صورت کامل هماهنگ است و در مقابل اتحادیه اروپا و ایالات متحده هم به نوعی در حال حمایت کردن ارمنستان هستند. 

دلیل اینکه آذربایجان سعی می‌کند پیشنهادهای ایروان را نادیده بگیرد، این است که عملاً علی‌اف در حال اجرای یک راهبرد ابلاغی است و تا حد زیادی هرگونه اختیاری که بتوان به آن نوعی اراده سیاسی مستقل اطلاق کرد، از سوی باکو دیده نمی‌شود

نقش‌آفرینی  روسیه در شروع  و پایان تقابل  دو  روزه

آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد این است که مجادله در قره‌باغ صرفاً سه یا چهار بازیگر اصلی یعنی ارمنستان، آذربایجان، ترکیه و اسرائیل ندارد، بلکه در این میان روسیه و ایالات متحده به صورت علنی در این دور از درگیری‌ها نقش علنی ایفا کردند. به عنوان نمونه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده طی روزهای اخیر با الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان و همچنین نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان گفت‌وگو کرده و هر دو طرف را به حل  فصل مشکلات خود فرا خوانده است. واشنگتن قبل از دور جدید حملات باکو به قره‌باغ به صورت مشخص اعلام کرده بود که بحرا در قره‌باغ باید به صورت مسالمت آمیز حل و فصل شود. در مقابل روسیه هم به عنوان بخش اصلی و جدایی‌ناپذیر از پرونده قره‌باغ برای آنکه بتواند افکار عمومی معطوف شده نشست مجمع عمومی سازمان ملل را به سمت قره‌باغ و مسکو معطوف کند روز چهارشنبه (دیروز) اعلام کرد که نیروهای حافظ صلح روسیه به تخلیه جمعیت غیرنظامی قره‌باغ کوهستانی از خطرناک‌ترین مناطق با توجه به آنچه که آذربایجان «فعالیت‌های ضد تروریستی» ارتش خود می‌خواند، ادامه می‌دهد. همچنین مسکو اعلام کرده که بیش از ۲۰۰۰ نفر از جمله ۱۰۴۹ کودک تخلیه شده‌اند و ارائه کمک‌های پزشکی به قربانیان ادامه دارد و برای همه ساکنان تخلیه شده مکان‌های اسکان موقت و غذای گرم فراهم شده است. در این بین اگرچه شورای امنیت سازمان ملل نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و قرار است امروز (پنجشنبه) جلسه ضطراری تشکیل دهند، اما همزمان با روز دوم تهاجم نظامی جمهوری آذربایجان به قره‌باغ، خبرگزاری رویترز به نقل از منابع ارمنی گزارش داد که سران منطقه قره‌باغ با شرایط آتش‌بس پیشنهادی نیروهای حافظ صلح روسیه موافقت کردند. خبرگزاری اینترفکس روسیه در این خصوص اعلام کرده توافق آتش‌بس به این معنی است که نیروهای قره‌باغ باید تمام تسلیحات سنگین را منهدم و خارج کنند و بر این اساس توقف کامل خصومت‌ها از ساعت یک عصر (به وقت محلی) ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۳ (چهارشنبه، ۲۹ شهریور) اجرایی خواهد شد. وزارت دفاع روسیه هم دیروز (چهارشنبه) رسماً اعلام کرد که جمهوری آذربایجان و مقام‌های ارمنی ساکن قره‌باغ با میانجیگری نیروهای حافظ صلح روسیه در مورد توقف کامل درگیری‌ها توافق کردند.ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هم با ابراز امیدواری نسبت به تنش‌زدایی و یافتن راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای مشکل قره‌باغ، گفت که روسیه در تماس نزدیک با همه طرف‌های درگیر در قره‌باغ است به این روند تا ختم درگیری ادامه خواهد داد. آنچه در اینمیان باید مورد نظر قرار بگیرد نقش‌آفرینی روسیه است. مسکو در این مسیر سعی کرد تا به هر صورت ممکن از سطح تنش بکاهد و به پاشینیان یادآوری کند که قره‌باغ متعلق به باکو است و او هم نباید بیش از این بر آتش جنگ بدمد. اما در این میان یک بحث دیگر هم وجود دارد که به تقابل روسیه و آمریکا مربوط است. مسکو به خوبی شاهد مشارکت نظامی آمریکا و ارمنستان و برگزاری تمرین‌های نظامی مشترک است و از سوی دیگر در قضیه اوکراین هم بیش از حد مشکلات را مقابل خود می‌بیند و به همین دلیل نمی‌خواهد مجدداً یک مشکل جدید پدیدار شود. لذا نسخه روسی برای ختم موقت درگیری‌ها «فعلاً» جواب داده ولی باید دید که حرکت بعدی باکو چه خواهد بود!