شبح «ترامپیسم» در برزیلیا

فرشاد گلزاری

بعدازظهر ششم ژانویه 2021 میلادی جهان با رویدادی روبرو شد که تا به امروز نه تنها پرونده‌اش باز است، بلکه به یک بدعت تبدیل شده است. آن رویداد اگرچه به نوعی به پای طرفداران و شخصِ دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده نوشته شد، اما در نهایت آنچه به وجود آمد تحلیل‌های بسیاری در باب نقض دموکراسی در سرزمین‌های جهان اولی درپی داشت؛ ولی آنچه که در این میان اهمیت دارد تکثیر این موضوع و تبعات آن در سراسر جهان است. امروزه به صورت گسترده شاهد آن هستیم که پوپولیسم و مشتقات آن بر پیکره سیاسی و اجتماعی سراسر دنیا تاثیری سهمگین گذاشته است. یک روز ترامپ به عنوان یک عنصر غیرمتوازن و علیه ارزش‌های جهانی ظهور می‌کند و روز دیگر دوقولوی آن یعنی «ژائیر بولسونارو» در برزیل یا «ویکتور اوربان» به عنوان نخست‌وزیر در مجارستان به پا می‌خیزد و بانگ راستگرایی سر می‌دهد. اینکه ترامپ یا بولسونارو از کرسی قدرت کنار زده شده‌اند یک موضوع شکلی به حساب می‌آید؛ چراکه مستأجران سیاسی چه در واشنگتن باشند یا در برزیلیا در نهایت و بعد از طی کردن یک دوره مشخص باید به خانه‌هایشان برگردند اما از منظر ماهوی رفتار آنها می‌تواند دهه‌ها در کالبد سیاسی- اجتماعی یک جامعه باقی بماند.

یورش معترضان به کنگره و دادگاه عالی برزیل محکومیت جهانی و اعتراض مقاماتی همچون جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی و همچنین آنتونی بلینکن، وزیر خارجه این کشور؛ جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، آنتونیو گوترش،‌ دبیرکل سازمان ملل و جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا را درپی داشت

ترامپ دقیقاً همین آثار منفی را برای آمریکا بر جای گذاشت و حالا این مساله و حمله طرفداران رئیس جمهوری پیشین آمریکا در برزیل هم تکرار شده است. در این رابطه روز یکشنبه بر اساس تصاویر تلویزیونی که منتشر شد، حامیان ژائیر بولسونارو، رئیس جمهور سابق و راستگرای افراطی برزیل به دادگاه عالی و ساختمان کنگره حمله و کاخ ریاست جمهوری در برازیلیا (پایتخت برزیل) را محاصره کردند. در این رابطه خبرگزاری رویترز روز گذشته (دوشنبه) در گزارشی نوشت که همانند آنچه در تاریخ ۶ ژانویه ۲۰۲۱ برای ساختمان کنگره ایالات متحده روی داد و در آن حامیان دونالد ترامپ به ساختمان قوه مقننه آمریکا حمله کردند تا مانع تایید ریاست جمهوری جو بایدن شوند، روز یکشنبه نیز چندین هزار معترض به کنگره و دادگاه عالی برزیل حمله کرده و به اثاثیه داخل آنجا خسارت وارد کردند. رسانه‌های محلی تخمین می‌زنند که حدود ۳۰۰۰ نفر در این تهاجم حضور داشتند؛ چراکه بسیاری از معترضان به نتیجه انتخابات ۳۰ اکتبر که در آن لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، سیاستمداران چپگرا بولسونارو را شکست داد، مخالفت می‌کنند و آن را قبول ندارند. ریشه این حمله معترضان هم البته تا حدودی مشخص است؛ رئیس‌جمهور سابق بارها، بدون مدرک، اعتبار سیستم رأی‌گیری الکترونیکی کشورش را زیر سؤال برده و بسیاری از حامیان سرسخت او، حرف‌هایش را باور دارند. این در حالی است که بولسونارو ۴۸ ساعت قبل از پایان ماموریت خود، برزیل را به مقصد فلوریدا ترک کرده بود. در واکنش به این اقدام طرفداران بولسونارو، حزب کارگران به رهبری لولا از دفتر دادستان عالی خواست تا به نیروهای امنیت عمومی دستور دهد تا برای مهار تظاهرکنندگان اقدام کنند. در همین حال رئیس‌جمهوری برزیل با اعلام حالت فوق‌العاده، گفته است قصد دارد آنهایی را که در چنین اقدامی دست داشته‌اند،‌ مجازات کند.

فرماندار برازیلیا یورش معترضان به کنگره و دادگاه عالی برزیل را «حملات تروریستی» نامید. یعنی همان عبارتی که دموکرات‌های ساکن واشنگتن علیه طرفداران ترامپ استفاده کردند و تا همین حالا روند تقابل میان دو حزب به قوت خود باقی است. به همین جهت است که باید بگوییم ویروس پوپولیسمی که ترامپ آن را سرایت داد، حالا دامان برزیل را هم گرفته است

حمایت واشنگتن از لولا!

اینکه چرا یکباره چنین اتفاقی رخ داد، موضوعی است که باید ریشه‌های آن را در برزیل و لایه‌های سیاسی- اجتماعی این کشور دنبال کرد. همانگونه که گفته شد، بولسونارو به صورت تمام و کمال تحت حمایت سیاسی دونالد ترامپ قرار داشت و از سوی دیگر او با روسیه هم روابط خوبی در پشت صحنه برقرار کرده بود. همین موضوع باعث شد تا او همانند بسیاری از سیاستمداران دنیا بتواند با مانورهای مزورانه سیاسی، رقبای خود را مغلوب کند اما در دوران پاندمی کرونا فشارهایی که از ناحیه او بر مردم (چه از حیث روانی و اجتماعی و چه از منظر سیاسی- اقنصادی) وارد شد، تقریباً فضا را برای بازگشت لولا داسیلوا به قدرت فراهم کرد که در نهایت این امر محقق شد. داسیلوا حالا به گونه‌ای حرکت می‌کند که بتواند با همان مشی سوسیالیستی خود در ابتدا اقتصاد را ترمیم کند و در سطح دیگر روابطش با غرب را بازتعریف و بازنویسی کند. به همین دلیل قاطبه مقاماتی که در جهان برای برزیل ارزش زیادی قائل هستند، اقدام روز یکشنبه طرفداران بولسونارو را مورد انتقاد قرار دادند. به عنوان مثال جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا این حمله را محکوم کرد و در توییتر نوشت: «من حمله به دموکراسی و انتقال مسالمت‌آمیز قدرت در برزیل را محکوم می‌کنم. نهادهای دموکراتیک برزیل از حمایت کامل ما برخوردارند و اراده مردم برزیل نباید تضعیف شود. من مشتاقانه منتظر ادامه همکاری با رئیس‌جمهور جدید این کشور هستم». به دنبال این موضع‌گیری جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی و همچنین آنتونی بلینکن، وزیر خارجه این کشور هم مواضع مشابهی اتخاذ کردند. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم گفت که اتحادیه اروپا حمایت خود را از لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور جدید برزیل در بحبوحه ناآرامی‌ها در پایتخت برزیل اعلام کرده است. آنتونیو گوترش،‌ دبیرکل سازمان ملل نیز ضمن محکوم کردن حمله حامیان بولسونارو به ساختمان‌های دولتی آن را حمله به موسسات دموکراسی در این کشور دانست. او گفت، باید به خواست ملت برزیل و موسسات کشور احترام گذاشته شود. دبیرکل سازمان ملل در توئیتر نوشت: برزیل کشور دموکراتیک بزرگی است. جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا در توئیتر ضمن ابراز همبستگی با نهادهای برزیل گفت که از آنچه در برزیل اتفاق می‌افتد نمی‌توان بی‌تفاوت گذشت. روسای جمهور آرژانتین و کلمبیا هم اتفاقات اخیر در برزیل را یک فاجعه خطرناک سیاسی خواندند و از دولت جدید برزیل حمایت کردند. در این رابطه فرماندار برازیلیا نیز اعلام کرد که بیش از ۴۰۰ تن از کسانی که به ساختمان‌های دولتی حمله کردند بازداشت شده‌اند و طبق قانون به دلیل جرایم ارتکابی مجازات خواهند شد. نکته جالب این است که فرماندار برازیلیا در توصیف یورش معترضان به کنگره و دادگاه عالی برزیل از عبارت «حملات تروریستی» استفاده کرده است. این دقیقاً همان عبارتی است که دموکرات‌های ساکن واشنگتن علیه طرفداران ترامپ استفاده کردند و تا همین حالا روند تقابل میان دو حزب به قوت خود باقی است. به همین جهت است که باید بگوییم ویروس پوپولیسمی که ترامپ آن را سرایت داد، حالا دامان برزیل را هم گرفته است.