قاره سیاه، مدار تقابل واشنگتن با مسکو و پکن

فرشاد گلزاری

همین چند روز پیش بود که شی جینپینگ، رئیس جمهوری چین وارد حاشیه خلیج فارس شد و به نوعی مانور سیاسی خود را برنامه‌ریزی کرد که علاوه بر عربستان سعودی سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب مجبور شدند برای هماهنگی با چین به ریاض بیایند و در آنجا با چینی‌ها ملاقات و مذاکره کنند. اینکه ایالات متحده اعلام کرده بود گسترش روابط ریاض با پکن یک امر طبیعی در عالم سیاست و روابط بین‌الملل به حساب می‌آید، در اصل یک لفاظی سیاسی و اتخاذ موضع کاملاً معمولی محسوب می‌شود اما در واقعیت این امر به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد. ایالات متحده از چندین دهه قبل تاکنون شورای همکاری خلیج فارس و و حتی اتحادیه عرب را به واسطه ریاض و سپس امارات عربی متحده حوزه نفوذ خود میداند و در این راه از هرگونه ارتباط با این جماعت، بهره برده است و حالا تحرک چینی‌ها در این محیط برای واشنگتن تا حد زیادی غیرقابل هضم است. به غیر از چین، باید توجه کرد که روس‌ها هم به نوعی در این میان در حال نوشتن استراتژی جدید برای نفوذ در حوزه سنتی آمریکایی‌ها هستند؛ چراکه آنها هم مانند چینی‌ها به دنبال این هستند که بتوانند نفوذ خود را در محیطی که تحت سلطه غربی‌ها قرار دارد افزایش دهند و این به نوعی یک تقابل را نمایان می‌کند. بهع نوان مثال روز گذشته (جمعه) میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه گفت که کشورش برای لغو روادید با اکثر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از جمله عربستان و بحرین در تلاش است. او اعلام کرد که تلاش می‌کنیم سیستم لغو روادید را تقریباً با همه کشورهای عضو شورای همکاری از جمله عربستان و بحرین اجرا کنیم؛ چراکه روابط ما بسیار خوب گسترش می‌یابد و تاجران به آنجا سفر می‌کنند و معتقدم که می‌توانیم با یکدیگر همکاری داشته باشیم. پیشتر نیز فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان گفته بود روابط بین عربستان و روسیه پیشرفت خواهد داشت و برای گسترش این روابط باید به گفت‌وگوی دوجانبه تکیه کنیم. این اخبار و رویدادهایی که از سوی چین و روسیه در حاشیه خلیج فارس و منطقه خاورمیانه رقم خورده است، به خوبی نشان می‌دهد که ما باید یک چرخش مشخص را در این راه ملاحظه کنیم و هر چه که درگیری میان روسیه و چین با واشنگتن بر سر پرونده‌های متعدد بیشتر می‌شود، این تقابل هم بیش از پیش وارد گلوگاه‌های حساس می‌شود. اینکه چرا چنین اتفاقی در حال رخ دادن خواهد بود، صرفاً به مسائل سیاسی و امنیتی باز نمی‌گردد؛ بلکه وضعیت اقتصادی هم در این میان باید مورد نظر قرار بگیرد. به عنوان نمونه پس از انتشار گزارش‌هایی مبنی بر اینکه آمریکا قصد دارد ده‌ها شرکت فناوری چینی را در لیست سیاه تجاری قرار دهد، دولت چین این اقدام آمریکا را محکوم کرد و آنرا زورگویی آشکار و اعمال قدرت در حوزه اقتصاد نامید. در همین راستا هم وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین اظهار کرده که آمریکا از مسئله کنترل صادرات سوءاستفاده می‌کند و رفتارهای تبعیض‌آمیز و ناعادلانه را علیه شرکت‌های سایر کشورها انجام می‌دهد و مسائل اقتصادی و علمی را سیاسی و از آن‌ها به عنوان سلاح استفاده می‌کند.

مفسران معتقدند که زمینه‌های افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری در انجمن تجاری ایالات متحده و آفریقا (USABF)ممکن است گسترده‌تر شود تاحدی که بایدن حتی پیشنهاد عضویت در گروه بیست را به اتحادیه آفریقا داده است؛ موضوعی که می‌تواند برای چین و روسیه یک خبر بد و تهدید به‌شمارآید

تاخت و تاز جدید واشنگتن در آفریقا

پکن با ارائه وام‌های کم بهره و با الزام وثیقه‌های حداقلی، نسبت به رقبای غربی خود به یک بستانکار عمده در بین کشورهای آفریقایی تبدیل شده و از سوی دیگر حجم تجارت چین با آفریقا حدود چهار برابر آمریکا بوده که واشنگتن به همین دلایل نگران شده است

وضعیتی که بدان اشاره شد به صورت عمومی به ما نشان می‌دهد که اوضاع و احوال آنگونه که فکر می‌کنیم میان سه غول اقتصادی، نظامی و تکنولوژی یعنی آمریکا، روسیه و چین چندان خوب نیست. درست است که چینی‌ها و روس‌ها در حال هدف‌گذاری‌های جدید اقتصادی و سیاسی در حاشیه خلیج فارس و منطقه غرب آسیا و سلیر نقاط از جمله افغانستان هستند، اما باید متوجه بود که حالا ایالات متحده هم بیکار ننشسته و قصد دارد به پکن و مسکو در جایی دیگر یعنی «قاره آفریقا» ضربه بزند. واقعیت غیرقابل کتمان در دنیای امروز این است که قاره آفریقا اگرچه زیر یوغ بریتانیا و فرانسه و برخی دیگر از کشورهای اروپایی قرار دارد اما از چند سال پیش این مکان یکی از اهداف استراتژیک روسیه و چین به حساب می‌آید و سرمایه‌گذاری‌های زیادی در آنجا صورت گرفته است و حالا آمریکا هم خواهان ورود به این جغرافیا شده است. بر همین اساس سی.ان.ان گزارش داده که جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در جریان نخستین حضورش در اجلاس چند روزه رهبران آمریکا-آفریقا در واشنگتن گفته است که وقتی آفریقا موفق باشد، آمریکا موفق است و در واقع کل جهان نیز موفق خواهد بود. به گفته این شبکه، رئیس جمهور آمریکا از ۵۰ رهبر آفریقایی برای حضور در اجلاس آمریکا-آفریقا استقبال کرد؛ چراکه این اجلاس قصد دارد مجددا بر تعهد واشنگتن به منطقه‌ای که چین و روسیه در تلاشند تا در آن نفوذ خود را افزایش دهند، تاکید کند. واقعیت این است که ایالات متحده پس از ۸ سال بار دیگر آفریقا را به عنوان یکی از کانون‌های سرمایه‌گذاری آتی آمریکا مطرح کرده که به نوعی نشان می‌دهد واشنگتن هم به دنبال تهدید مسکو و پکن در این ناحیه است. در این میان یورونیوز گزارش داده که پیش از اختتامیه این نشست سه روزه جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا گفت که کشورش در طی سه سال آینده ۵۵ میلیارد دلار به آفریقا اختصاص خواهد داد و این سرمایه‌گذاری‌ها شامل حوزه‌هایی همچون امنیت غذایی، آب و هوا، توسعه بنادر و توسعه زیرساخت‌های دیجیتال خواهد بود. در این میان باید متوجه باشید که حجم تجارت چین با آفریقا حدود چهار برابر ایالات متحده است. علاوه بر این، پکن با ارائه وام‌های کم بهره و با الزام وثیقه‌های حداقلی، نسبت به رقبای غربی خود به یک بستانکار عمده در بین کشورهای آفریقایی تبدیل شده است. همزمان با این روند، روسیه نیز به ویژه پس از تهاجم نظامی به اوکراین و وضع تحریم‌های غرب علیه این کشور، با هدف مقابله با انزوای بیشتر، توسعه روابط خود را با کشورهای آفریقایی از حدود ۵ ماه پیش و در پی سفر دوره‌ای وزیر امور خارجه این کشور به این قاره، در دستور کار قرار داده است. در این میان مفسران معتقدند که زمینه‌های افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری در انجمن تجاری ایالات متحده و آفریقا (USABF)ممکن است گسترده‌تر شود تاحدی که بایدن حتی پیشنهاد عضویت در گروه بیست را به اتحادیه آفریقا داده است؛ موضوعی که می‌تواند برای چین و روسیه یک خبر بد و تهدید به‌شمارآید.