تلافی‌جویی مسکو با اهرم انرژی

فرشاد گلزاری

 از 24 فوریه سال جاری میلادی که روسیه به اوکراین حمله نظامی کرد، انواع و اقسام تحلیل‌های مختلف را شاهد بودیم که از سوی رسانه‌های غربی و یا رسانه‌های روسیه و نیم کره شرقی که با مسکو روابط خوبی دارند، منتشر شد. این تحلیل‌ها و بررسی‌هایی که به صورت نوشتاری یا ویدئویی در فضای مجازی و حتی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، جنگ اوکراین را از جهات مختلف مورد تحلیل قرار داد و مدام در این بین به تبعات اقتصادی این بحران به خصوص در حوزه انرژی اشاره داشت هیچکدام از این رسانه‌ها به صراحت و شفافیت نتوانستند بگویند که قرار است چه سرنوشتی برای غرب و به خصوص اروپا در جریان تنش با روسیه بر سر کی‌یف به وجود بیاید اما حالا به نظر می‌رسد که پاسخ این سوال به وضوح در حال عیان شدن است. همه می‌دانستند که روسیه به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت و گاز به اروپا در حال تحمل تحریم‌های متعددی است که از سوی غرب علیه مسکو اعمال شده است، اما این را هم باید می‌دانستند که روس‌ها اساساً کینه‌توزی و پاسخ در فرصت مناسب را قرن‌هاست که اجرایی کرده‌اند و این پرونده هم از شمول آن خارج نیست. بر همین اساس با نزدیک شدن به زمستان و تشدید بحران گاز ناشی از اختلال در انتقال گاز روسیه، برخی از کشورهای اروپایی ناگزیر به دنبال مسیرهای جایگزین برای تامین این محصول هستند. اروپا همچنین بار دیگر مجبور به استفاده از زغال سنگ و انرژی هسته‌ای شده که حذف یا کاهش آنها در جهت اهداف آب و هوایی طراحی شده بود. رویترز در این باره گزارش داده که شرکت گازپروم روسیه روز جمعه خبر داد که خط لوله نورد استریم ۱ که گاز روسیه را به آلمان منتقل می‌کند برای انجام تعمیرات بیشتر، آماده می‌شود. گازپروم مهلتی را که برای از سرگیری جریان گاز در روز شنبه وعده داده بود لغو کرد و این امر مشکلات اروپا در حفظ عرضه سوخت را تعمیق کرد. این شرکت از ۳۱ آگوست تا دوم سپتامبر (۱۱شهریور) عملیات تعمیر را در دست انجام داشته است؛ موضوعی که نگرانی‌هایی را درباره عرضه گاز به اروپا در آستانه زمستان و در صورت تمدید قطع گاز برانگیخته است. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که روسیه در ماه ژوئن جریان عبوری از خط لوله را به ۴۰ درصد و در ماه جولای به ۲۰ درصد کاهش داده است و حالا هم تمام کشورهای قاره سبز نگران آن هستند تا ببینند روس‌ها چگونه قرار است رفتار کنند. آمارها شاید بهتر بتوانند گویای این باشند که چرا اروپایی‌ها نگران اقدامات روسیه هستند. مسکو معمولاً حدود ۴۰ درصد گاز طبیعی اروپا را به طور عمده از طریق خط لوله تأمین می‌کند و تحویل این محصول به اروپا سال گذشته میلادی حدود ۱۵۵ میلیارد متر مکعب بوده است که رقم قابل توجهی به حساب می‌آید. توجه داشته باشید که گاز روسیه از طریق اوکراین عمدتاً به اتریش، ایتالیا، اسلواکی و دیگر کشورهای اروپای شرقی می‌رود و این در حالیست که اوکراین خط لوله ترانزیتی سوخرانوفکا (Sokhranovka) را که از سرزمین های تحت کنترل روسیه در شرق این کشور می‌گذرد، بسته است. بر همین اساس کشورهای اروپایی به دنبال یافتن مسیری جایگزین برای عرضه گاز هستند؛ چراکه به دنبال مخالفت با درخواست مسکو برای پرداخت پول گاز به روبل، روسیه جریان گاز آنها را قطع کرد.

مسکو معمولاً حدود ۴۰ درصد گاز طبیعی اروپا را به طور عمده از طریق خط لوله تأمین می‌کند و تحویل این محصول به اروپا سال گذشته میلادی حدود ۱۵۵ میلیارد متر مکعب بود، اما حالا این میزان با هدف اعمال فشار بر اروپایی‌ها کاهش یافته است

موج جدید ناآرامی در قاره سبز

دسترسی به انرژی هسته‌ای در بلژیک، انگلیس، فرانسه و آلمان در شرایط فعلی که روس‌ها مایل به فروش گاز خود نیستند کاهش می‌یابد و نیروگاه‌هایی که با افزایش سن و فرسودگی، از رده خارج یا متوقف می‌شوند، با قطعی مواجه خواهند شد و دولت‌ها هم قادر به تامین سوخت آنها نیستند

آنچه در این میان باید مورنظر قرار بگیرد این است که عملاً کشورهای اروپایی به دنبال آن هستند تا بتوانند به هر نحوی که شده اوضاع را تحت کنترل خود بگیرند و حتی جایگزین‌هایی را برای تامین گاز که منجر به تامین برق خواهد شد، پیدا کنند. عده‌ای معتقدند چندین کشور می‌توانند با روی آوردن به واردات برق از طریق خطوط اتصال داخلی از همسایگان خود یا با تقویت تولید برق از نیروگاه هسته‌ای، انرژی‌های تجدیدپذیر، نیروگاه‌های آبی یا زغال سنگ، هرگونه شکاف در تامین انرژی را پر کنند. عده‌ای دیگر معتقدند که دسترسی به انرژی هسته‌ای در بلژیک، انگلیس، فرانسه و آلمان کاهش می‌یابد و نیروگاه‌هایی که با افزایش سن و فرسودگی، از رده خارج یا متوقف می‌شوند، با قطعی مواجه خواهند شد. علاوه بر آن سطح آب در تابستان امسال به دلیل بارندگی کم و موج گرما در اروپا به خصوص در انگلیس و فرانسه کاهش یافته است. در این میان  پایگاه خبری اویل پرایس اعلام کرده که با تداوم بحران فاجعه‌بار انرژی در اروپا گزارش‌ها حاکی از کاهش تولید و حتی تعطیلی برخی کارخانه‌های تولید فولاد در قاره سبز بوده و تولید دست‌کم سه میلیون تن از این آلیاژ با خطر جدی مواجه شده‌ است. این بحران سلسله‌وار به حدی تشدید شده که دولت فرانسه را بر آن داشت تا روز جمعه «شورای دفاع» را به شکلی بی‌سابقه با موضوع بحران انرژی در الیزه تشکیل دهد. این نشست در حالی تشکیل شد که فرانسه از گاز روسیه و نیز از بخشی از فعالیت نیروگاه‌های هسته‌ای خود محروم شده و شرکت روسی گازپروم تحویل گاز به شرکت فرانسوی «انژی» را به‌طور کامل متوقف کرده است. از سوی دیگر یورونیوز گزارش داده که صدها نفر در شهر ناپل ایتالیا در اعتراض به افزایش ناگهانی هزینه‌های زندگی و شرایط بیکاری، به خیابان‌ها آمدند و قبوض انرژی خود را به آتش کشیدند. معترضان در مقابل دفتر پست مرکزی این شهر تجمع و اعلام کردند که دیگر زمانی برای وعده دادن نیست و در شرایط بیکاری پرداخت قبوض سه برابر شده انرژی ممکن نخواهد بود. خلبانان شرکت هواپیمایی آلمانی لوفتانزا هم روز جمعه به دلیل اختلاف بر سر افزایش دستمزد با این شرکت دست به اعتصابی ۲۴ ساعته زدند که به لغو اکثر پروازهای این شرکت انجامید. در انگلیس از کارکنان اداره پست و وکلای دادگستری گرفته تا افراد شاغل در خطوط هواپیمایی و فرودگاه‌ها نسبت به شرایط کاری خود معترض بوده و اعتصاب را تنها راه انتقال پیام اعتراض خود به مسئولین می‌دانند. از سوی دیگر موسسه نظرسنجی یوگاو هم در آخرین گزارش خود اعلام کرده که یک نظرسنجی جدید در کشورهای فرانسه، آلمان، انگلیس و لهستان نشان می‌دهد بسیاری از اروپایی‌ها نگران هستند که تورم بالا بر اثر بحران انرژی منجر به ناآرامی اجتماعی، اعتراض‌های خیابانی و اعتصاب‌ شود. از سوی دیگر معترضان در مقابل کارخانه اسلحه‌سازی «کراوس مافی وگمن» در شهر کاسل آلمان تجمع کردند و خواستار آن شدند که در شرایط اقتصادی شکننده کشورشان، صادرات تسلیحات به اوکراین متوقف شود. این مولفه‌ها نشان می‌دهد که هنوز فصل سرما از راه نرسیده، اختلاف میان روسیه و اروپا بر سر انرژی به حدی عمیق شده که می‌تواند علاوه بر اعتراضات، هزینه‌ها را تا جایی بالا ببرد که قاره سبز مستأصل‌تر از گذشته شود.